Pait i Save Kilim i Dai Planti Pikinini
OL I save tok, taim pikinini i liklik em taim bilong amamas, em taim bilong laikim tru ol na lukautim ol. Ol pikinini i no gat bikpela save. Ol man i ting ol pikinini i mas pilai, na lain long ol samting, na wok long kisim ol pasin em bai helpim ol long kamap olsem man i gat gutpela tingting. I no stret ol man i kilim i dai ol pikinini, na i no stret long ol pikinini i kamap man bilong kilim i dai man. Tasol long taim bilong pait, planti samting i save kamap i no stret ol i kamap.
Sori tru, long planti hap bilong graun i gat pait, na planti pikinini i save dai long ol dispela pait, olsem na ol pikinini na sindaun bilong ol i bagarap. Long 1993, i gat ol bikpela pait insait long 42 kantri, na long 37 narapela kantri ol i mekim ol pait bilong daunim gavman samting. Long olgeta wan wan bilong ol dispela 79 kantri i gat ol pikinini i stap.
Planti yangpela long nau ol i no save long bel isi na no gat pait. I go inap long pinis bilong 1995, pait i bin stap 30 yia samting long Angola, na 17 yia long Afganistan, na 11-pela yia long Sri Lanka, na 7-pela yia long Somalia. Long planti kantri, ol man bilong politik i bin tokaut strong long ‘kamapim bel isi,’ tasol ol pait i no pinis, ol pait i wok yet long kilim i dai ol man.
Long olgeta taim pait i bin bagarapim ol pikinini, tasol long nau pasin bilong pait i bin senis na dispela i mekim na planti man i no soldia—ol pikinini tu—ol i bagarap. Long taim bilong ol pait long yia 1700 i go inap long yia 1930 samting, inap olsem 50 pesen bilong ol man i bin kisim bagarap, em ol manmeri nating—ol i no soldia. Long taim bilong Namba 2 Pait, kirap long 1939 i go inap long 1945, planti manmeri moa (inap 66 pesen) ol i bin kisim bagarap na i olsem, long wanem, ol man i strong long tromoi planti bom long ol biktaun.
Long 1989 samting, klostu olgeta man (90 pesen) i kisim bagarap long pait em ol man i no insait long ami! Wanpela as bilong dispela samting i olsem: Long nau ol i save mekim pait long narapela kain pasin. Ol ami i no save bung long wanpela hap graun bilong pait wantaim, nogat. Planti pait long nau i save kirap insait long kantri yet. Olsem na ol pait i save kamap long ol liklik ples o long ol biktaun, na long ol dispela hap ol kilman i no save tingim birua i narapela kain long ol man i no insait long pait, nogat; long pasin nogut tru ol i kilim i dai birua na ol narapela man tu.
Bikpela hevi i painim ol pikinini. Wanpela lain (United Nations Children’s Fund) i ting, insait long 10-pela yia i go pinis, ol pait i bin kilim i dai 2 milion pikinini, na 4 milion i go inap 5 milion pikinini ol i bin kisim sampela bagarap long skin. Planti man i bin dai long pait, olsem na wan milion pikinini i no gat papamama na 12 milion i no gat haus moa. Pait i as na inap 10 milion pikinini i bin kisim bikpela bel hevi.
Ol laibreri i gat planti planti buk i stori long pait. Ol dispela buk i stori long olsem wanem na bilong wanem ol pait i bin kamap. Na ol i stori long ol samting bilong pait ol i bin mekim wok long en na long pasin bilong ol long pait. Ol buk i givim biknem long ol bikman bilong ami, em ol man i stiaim ami bilong ol long kilim i dai ol man. Ol piksa wokabaut i stori planti long ol samting bilong kirapim bel na tingting bilong ol man, na ol i stori liklik tasol long ol bikpela hevi na pen ol dispela pait i save kamapim. Ol dispela kain buk na piksa wokabaut i stori liklik tasol long ol manmeri i no gat asua na ol i bin kisim hevi long taim bilong pait. Ol stori i kamap bihain long dispela bai stori long olsem wanem ol man i bin mekim wok long ol pikinini olsem soldia, na olsem wanem ol i kisim bagarap—winim ol narapela lain, na bilong wanem mipela i tok, ol pikinini long nau ol inap amamas long ol gutpela samting bai kamap bihain.