Mi Laikim Tumas Graun na Bai Mi Inapim Dispela Laik Inap Oltaim Oltaim
Em stori bilong Dorothy Connelly
Taim mi liklik pikinini yet, ol i tokim mi bai mi go long bikpaia, long wanem, mi wanpela Aborijini. Sampela yia bihain, long 1936, mi harim wanpela tok bilong Baibel i kamap long pikap, na dispela tok i ‘kapsaitim wara i go long bikpaia,’ na kirapim liklik paia insait long bel bilong mi. Long nau dispela paia i strong moa. Nau bai mi stori long dispela samting, tasol pastaim mi laik bai yupela i save liklik long mi yet.
MAMA i karim mi long yia 1911 samting. Mi tok “samting,” long wanem, long dispela taim bipo ol Aborijini i no save tingim ol de na yia, na ol i no gat pepa i makim de mama i karim pikinini. Papamama bilong mi ol i man bilong wok strong, na ol i save pret long God. Mipela sindaun long liklik taun Springso, klostu long ol naispela maunten Kanaven long sentral Kwinslan, Ostrelia.
Wanpela famili waitskin i mekim na papa bilong mi i go bikpela long Misin Katolik. Tasol papamama bilong mi ol i skulim mi long ol pasin bilong ol Aborijini na long laikim tru graun na ol samting bilong en. Bilong painim kaikai, mipela raunim ol bikpela sikau, muruk, trausel, snek; na mipela painim pis na ol binatang kain olsem bikpela katapila. Tasol mi no kaikai muruk. Long famili bilong mi, dispela abus i tambu long mi tasol, long wanem, muruk i olsem mak bilong mi. Long taim bilong ol tumbuna, olsem long “taim bilong driman,” olgeta wan wan long lain ol i gat mak bilong ol yet, olsem wanpela animal samting, na famili na lain i putim tambu long dispela samting, olsem mipela i no ken kilim o kaikai.
Bilip kranki bilong ol tumbuna i as bilong dispela samting, tasol taim ol i strong long mipela i mas bihainim dispela tambu, em wanpela samting i save helpim ol Aborijini long tingim laip em i samting holi. Ol Aborijini i no kilim abus bilong kisim amamas tasol, nogat. Mi tingim wanpela taim papa i lukim mi i wok long rausim han lek bilong sampela grasopa i stap laip yet. Papa i belhat tru long mi. Em i tok: “Em pasin nogut! Olsem wanem? Yu no save God i nolaik tru long pasin bilong mekim nogut long ol animal samting? Bai yu amamas sapos wanpela i mekim wankain pasin long yu?”
Mipela i gat planti bilip kranki bilong ol tumbuna. Olsem: Sapos wanpela kain liklik pisin (willie wagtail) i kam na flai nabaut klostu long kem bilong mipela, dispela i makim olsem samting nogut bai painim mipela; o sapos long san wanpela tarangau bilong nait i sindaun long as bilong wanpela diwai, mipela i bilip olsem wanpela man bai dai. Mipela i ting sampela kain driman tu i olsem mak bilong wanpela samting. Olsem: Sapos wanpela i driman long wara i doti, dispela i makim olsem wanpela long famili em i sik. Tasol sapos graun malumalum i pulap long dispela wara, dispela i makim olsem wanpela man em i dai. Tru, mipela i Katolik, tasol dispela i no rausim olgeta bilip kranki bilong ol tumbuna long tingting bilong mipela.
Na famili bilong mi i bin mekim wok yet long tok ples bilong lain bilong mipela. Tasol nau, tok ples bilong mi i olsem planti tok ples bilong ol Aborijini—ol i wok long pinis. Tasol sampela taim mi inap mekim tok ples bilong mi taim mi toktok wantaim ol narapela long Baibel. Tasol planti taim mi save mekim tok Inglis o tok pisin bilong dispela hap.
Gutpela Skul Taim Mi Liklik Yet
Taim mi gat 10-pela krismas samting, famili bilong mi i sindaun long wanpela ples bilong lukautim ol bulmakau, em i stap 30 kilomita longwe long Springso. Long olgeta de mi wokabaut 2-pela kilomita samting bilong kamap long haus bilong papa bilong dispela ples na mekim wok bilong mi long klinim haus samting. Pe bilong mi bilong wanpela de, em susu ol i bin kapsaitim long wanpela liklik tin na wanpela bret. Famili bilong mi i sindaun long wanpela liklik haus mipela i wokim long skin bilong diwai, em haus tru bilong ol Aborijini. Taim ren i pundaun, mipela i save slip long nait long sampela hul bilong ston i stap klostu. Olsem wanem? Yu ting mi pilim olsem dispela kain sindaun i putim hevi long mi? Nogat. Inap planti handet yia ol Aborijini i bin sindaun olsem, na mipela i no tingting planti long en.
Mi amamas mi no bin go bikpela long wanpela kain sindaun i no gat hatwok na i gat planti gutpela samting bilong skin. Na mi amamas long papamama i laikim mi tru, na ol i stretim mi taim mi mekim rong, na ol i strong long mi no ken les long wok, na ol i skulim mi long raun bilong painim kaikai long bus. Long 1934, bihain liklik long taim mipela i go sindaun long wanpela ples bilong ol Aborijini klostu long Wurabinda, Kwinslan, mi lusim famili. Em namba wan taim bilong mi long mekim olsem. Mi go long hap bilong wes bilong wok olsem meri bilong klinim haus na mi mekim sampela narapela wok. Bihain wok i mekim na mi go sindaun long hap bilong is klostu long Rokhampton, em wanpela biktaun long nambis. Long dispela hap mi bungim Martin Connelly, pikinini man bilong wanpela man bilong Aialan. Mitupela i marit long 1939. Tasol nau Martin i dai pinis.
Mi Lain Long Tok Bilong Baibel
Oltaim mi bin tingim tru Baibel. Taim mi yangpela, misis bilong wanpela ples bilong lukautim ol bulmakau em i save bungim mipela ol pikinini—ol Aborijini na ol waitskin—na tokim mipela long ol stori bilong Jisas. Wanpela taim em i tokim mipela long insait bilong tok bilong Jisas, em i tok: “Yupela larim ol pikinini i kam long mi.” (Matyu 19:14) Kirap long taim ol i bin tokim mi bai mi go long bikpaia na i kam inap long dispela taim, em namba wan taim mi save mi inap wetim gutpela samting bai kamap bihain.
Olsem mi stori pinis long kirap bilong dispela stori, bihain mi harim dispela tok bilong Baibel i kamap long pikap. Dispela tok i kirapim tingting bilong mi, tasol mi no bungim gen ol Witnes Bilong Jehova i go inap long 1949. Long dispela taim mipela sindaun long Emeral, em longwe long Rokhampton olsem 250 kilomita long hap bilong wes. Man i kam lukim mipela na stori long Baibel, em R. Bennett Brickell.a Bihain, haus bilong mipela i kamap olsem haus bilong Ben taim em i raun long dispela hap bilong mipela. Mipela olgeta, Martin na 4-pela pikinini bilong mipela tu, mipela olgeta i bin tingim tru dispela man. Martin i no gat laik long save long ol tok bilong Baibel, tasol long olgeta taim em i bin mekim gutpela pasin na mekim gut long ol Witnes, na em i mekim gut moa yet long Ben.
Ben i givim planti buk bilong Baibel long mi, tasol i gat wanpela bikpela hevi—mi no inap kaunim buk. Olsem na Ben i kaunim Baibel na ol buk bilong Baibel long mi na ol pikinini—em i no les long mekim. Na taim em i wok long kaunim, em i kamapim insait bilong en. Man! Em i narapela kain tru long ol pris pasto. Taim ol pris pasto i pinisim wok lotu bilong ol, ol i no inap lusim 5-pela minit long skulim mipela long kaunim buk! Ben i mekim wok long Baibel bilong soim mipela olsem Satan na ol spirit nogut bilong em ol i as bilong planti bilip kranki bilong ol tumbuna, em ol samting i kalabusim ol man, na lain bilong mi tu. Bihain mi pilim tru tok bilong Jisas, olsem: “Tok tru bai i mekim yupela i kamap fri”!—Jon 8:32.
Mi amamas tru long kisim save olsem, em laik bilong God long kamapim wanpela paradais long graun, na ol man i bihainim tok bilong em ol inap i stap long en. Na bikpela samting, mi laik tru long ol man i dai pinis ol i kirap bek long matmat. Mama i bin dai long 1939, na papa long 1951. Planti taim mi tingim dispela de em bai kamap bihain na mi inap holim tupela na tok amamas long ol i kirap bek long dispela graun em tupela i bin laikim tru. Na bai mi amamas tru long skulim tupela long God Jehova na Kingdom bilong em!
Autim Tok Maski Mi No Inap Rit Rait
Taim mi wok long kisim save long Baibel, mi gat laik long givim dispela save long ol narapela man. Mi autim tok long ol wanblut na pren bilong mi, tasol bihain mi laik autim tok long ol narapela man. Olsem na taim Ben i kam bek gen long Emeral, mi redim ol pikinini na mipela olgeta i go wantaim Ben long mekim wok autim tok. Em i mekim sampela liklik soim bilong helpim mi long autim tok, na em i skulim mi long kamapim olgeta hevi bilong mi long Jehova long rot bilong beten. Tru, taim mi autim tok long ol man, mi no mekim olsem man i gat bikpela save, tasol bel i kirapim mi long toktok.
Pastaim mi tokim ol man bilong haus olsem mi no inap kaunim buk; na bihain, mi askim ol long kaunim ol ves bilong Baibel mi makim long pinga bilong mi. Mi bin lainim lainim ol dispela ves na putim gut long tingting bilong mi. Planti waitskin i sindaun long dispela taun ol i kirap nogut long pasin bilong mi, tasol wan wan man tasol i mekim hatpela tok long mi. Bihain mi lain long kaunim buk. Man! Dispela i givim strong long mi long autim tok na i helpim mi tru long ol samting bilong spirit!
Namba Wan Kibung Bilong Mi
Mi dediketim pinis laip bilong mi long Jehova, olsem na long Mas 1951, mi mekim tupela bikpela samting: Mi kisim baptais long wara na mi go long wanpela kibung bilong ol Witnes Bilong Jehova, em namba wan kibung bilong mi. Tasol bilong mekim olsem mi mas go long biktaun Sidni—em wanpela bikpela samting long wanpela meri bilong bus. Na bikpela samting moa, em mi no gat mani bilong baim tren. Olsem na bai mi mekim wanem?
Mi pasim tok long bel long pilai laki bilong kisim mani bilong baim tren. Mi tingting: ‘Mi mekim dispela bilong mekim laik bilong Jehova, olsem na em bai helpim mi long win.’ Mi pilai kas i go i go na bihain mi ting em i bin helpim mi, long wanem, mi bin kisim mani inap long mi ken baim tren bilong i go long kibung na bilong i kam bek.
Ben i save mi laik go long Sidni, olsem na taim em i kam lukim mipela em i askim mi, mani bilong mi em inap long i go o nogat. Mi tokim em: “Yes ya! Mi pilai laki na kisim mani bilong baim tren.” Olaman! Pes bilong em i go ret olgeta na kwiktaim mi save mi bin mekim wanpela tok i no stret. Olsem na bilong helpim tok bilong mi, mi tok: “Yu kirap nogut long wanem? Mi no stilim dispela mani!”
Taim Ben i stap isi gen, long gutpela pasin em i tokim mi long as na ol Kristen i no save pilai laki, na em i tok: “Tasol i no asua bilong yu. Mi no bin tokim yu long dispela samting.”
Ol i Mekim Gut Long Mi
Dispela 4-pela de kibung, Mas 22-25, 1951, em namba wan taim mi bungim planti Witnes. Mi bin save tasol long Ben na sampela Witnes moa, olsem na mi tingting planti—dispela bikpela lain bai amamas long mi o nogat. Mi kirap nogut long bikpela pasin sori bilong dispela lain, em bihain ol bai stap brata sista bilong mi long spirit. Na ol i no tingim liklik olsem mi blakskin. Mi pilim olsem mi stap insait long wanpela famili na mi stap bel isi.
Mi tingim yet dispela kibung, long wanem, mi wanpela bilong ol dispela 160 manmeri i bin kisim baptais long Botani Be. Mi olsem namba wan Aborijini Bilong Ostrelia i bin kamap wanpela Witnes Bilong Jehova. Piksa bilong mi i bin kamap long wanpela niuspepa na long wanpela piksa wokabaut ol i bin kamapim long ol haus piksa.
No Gat Narapela Witnes Long Taun
Mi kam bek long Sidni na wanpela mun bihain mipela famili i go sindaun long Maunt Aisa, em wanpela taun i gat ol main long en na i stap long not-wes Kwinslan. Inap 6-pela yia mipela i sindaun long wanpela liklik haus long wanpela bikpela hap graun mipela lukautim. Mipela katim sampela diwai long bus klostu bilong wokim ol banis bilong dispela liklik haus bilong mipela. Rup bilong haus mipela i wokim long ol bikpela olpela dram mipela i katim na stretim. Martin i kisim wok mani long tren-stesin, tasol pasin bilong em long dring i mekim na bihain sik i painim skin bilong em. Olsem na mi wanpela tasol i lukautim famili long ol samting bilong skin. Martin i dai long 1971.
Pastaim i no gat narapela Witnes long Maunt Aisa—mi wanpela tasol. Ben i bin kam lukim mipela long olgeta 6-pela 6-pela mun samting, long wanem, Maunt Aisa em insait long bikpela hap teritori bilong Ben long autim tok. Sapos em i stap long taun long taim bilong bung bilong tingim dai bilong Krais Jisas, em i save wokim dispela bung wantaim famili bilong mi, na sampela taim em i mekim olsem aninit long wanpela diwai. Dispela bung i bikpela samting long Ben, long wanem, em i gat tingting long i go long heven.
Ben i save stap sotpela taim tasol wantaim mipela, olsem na mi wantaim ol pikinini, mipela tasol i save autim tok. Tru, mipela i stap wanpis; tasol spirit bilong Jehova i givim strong long mipela, na gutpela oganaisesen bilong em tu i mekim olsem. Inap planti yia mipela i liklik lain tasol long Maunt Aisa, tasol ol gutpela wasman bilong raun na meri bilong ol, ol i kam bilong strongim mipela, maski em ples hat, na i gat planti lang, na das, na ol rot nogut. Na ol Witnes long nupela kongrigesen i kamap long Dawin—em longwe long mipela olsem 1,200 kilomita—ol i kam lukim mipela sampela taim.
Kongrigesen i Kamap
Long Disemba 1953, wanpela kongrigesen i kamap long Maunt Aisa. Ol i makim Ben olsem wasman bilong en, na long dispela taim mitupela pikinini meri bilong mi, em Ann, mipela tasol i autim tok. Tasol i no longtaim na sampela Witnes moa i kam sindaun long dispela taun. Na sampela disaipel i kamap long teritori bilong mipela, na bihain sampela Aborijini tu i kamap disaipel.
Kongrigesen i wok long i go bikpela, na mipela luksave olsem mipela i mas kisim wanpela Haus Kingdom bilong wokim ol miting bilong mipela insait long en. Orait mipela i wok strong i go, na long Me 1960, mipela pinisim nupela Haus Kingdom bilong mipela yet. Insait long 15 yia, mipela i mas skruim Haus Kingdom i go bikpela moa inap 2-pela taim. Tasol long 1975, inap 120 Witnes i save autim tok, na Haus Kingdom i no inap gen long ol man i sindaun insait long en. Olsem na mipela i wokim wanpela gutpela Haus Kingdom inap 250 man i ken sindaun insait long en, na long 1981 mipela dediketim dispela Haus Kingdom. Dispela Haus Kingdom i gat spes bilong planti man i ken sindaun, olsem na sampela taim ol kibung i bin kamap long en, olsem ol kibung sekit.
Sampela Aborijini Moa i Kisim Tok i Tru
Mi amamas tru taim ol i kamapim wanpela grup long 1996, em i bilong ol Aborijini na ol man bilong ol ailan nabaut. Dispela grup i insait long Kongrigesen Maunt Aisa. Ol man bilong ol ailan nabaut em ol Aborijini i stap long sampela ailan klostu long bikples Ostrelia. Bikpela wok bilong dispela grup em bilong autim gut tok long ol Aborijini, em bel bilong sampela i no stap isi tumas taim ol i stap wantaim ol waitskin.
Long olgeta hap bilong Ostrelia i gat 20 grup Aborijini olsem. Na i gat ol kongrigesen bilong ol Aborijini i stap long Adelet, Kens, Ipswis, Pet, na Taunsvil tu. Inap olsem 500 manmeri—sampela em famili bilong mi yet—ol i insait long ol dispela grup na kongrigesen. Klostu 10 pesen bilong ol pablisa Aborijini ol i save mekim wok painia, olsem mekim wok autim tok long olgeta de!
Long 1975 mi kisim sik daiabitis—em wanpela sik i save kisim planti Aborijini—na inap planti yia nau em i bin bagarapim skin bilong mi. Long nau mi hatwok moa long kaunim buk. Tasol Jehova i wok yet long helpim mi na givim amamas long mi.
Mi amamas tru long ol strongpela Witnes i bin helpim mi na famili bilong mi. Pasin bilong ol long wok strong na givim bel, na pasin sori bilong ol, na ol gutpela nius na buk ol i bin karim i kam long wilwil bilong ol taim ol i raun long bus bilong Kwinslan long ol rot nogut i gat planti das, na i no gat man i raun long en, dispela pasin bilong ol i mekim na mipela i kisim save long tok tru bilong Baibel. Nau mi amamas long wetim dispela taim bai mi inapim bikpela laik bilong mi long dispela graun inap oltaim oltaim.
[Futnot]
a Gutpela stori bilong Ben Brickell i bin kamap long Wastaua (tok Inglis) bilong Septemba 1, 1972, pes 533-536.
[Mep/Piksa long pes 17]
Pet
Dawin
Kens
Taunsvil
Maunt Aisa
Rokhampton
Emeral
Springso
Wurabinda
Ipswis
Sidni
Adelet
Dorothy long nau
[Piksa long pes 15]
Long 1955 samting Ben i lainim mi long autim tok