Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Ol Man Bilong Pait i Gat Nem
Wanpela lain (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) i skelim pasin pait ol piksa wokabaut na televisen samting i save kamapim, na ol i kisim save olsem ol pikinini i laikim ol man i gat nem long pait na bagarapim man. Ol i bin toktok wantaim 5 tausen yangpela long 23 kantri, em ol i gat 12-pela krismas, na planti liklik (26 pesen) ol i laikim ol dispela kain man long piksa wokabaut, “winim ol man i gat nem long mekim musik (18.5 pesen), o ol bikman bilong lotu (8 pesen), o ol man bilong politik (3 pesen).” Wanpela nius (Jornal da Tarde) bilong Brasil i stori olsem. Profesa Jo Groebel, em i bosim lain i skelim dispela samting, na em i tok i olsem ol pikinini i ting ol dispela man bilong pait ol i laikim, ol i stap olsem piksa long samting ol i ken mekim bilong abrusim bagarap long taim bilong hevi. Groebel i tok, taim ol pikinini i lukim tasol ol piksa bilong pait, bai ol i lain long mekim pasin i nogut tru. Em i tok moa: “Televisen na piksa wokabaut samting i save kamapim tingting olsem pait em pasin bilong yumi man na em inap helpim yumi.” Groebel i tok, ol papamama i gat bikpela wok long helpim pikinini bilong ol long save wanem samting i gutpela na i tru na wanem samting i nogut na i giaman.
Masin Bilong Helpim Ol Man i No Gat Poroman
Wanpela nius (Mainichi Daily News) i tok, nupela rot bilong helpim ol Japan i no gat poroman long painim wanpela poroman, em wanpela liklik masin. Dispela masin i gat ol baten bilong makim ol samting man i laik mekim. Olsem: Singsing wantaim musik, o raun wantaim ol pren, o toktok. Sapos wanpela yangpela man i laik painim yangpela meri bilong toktok wantaim em, orait, man hia bai subim baten i makim “toktok” long dispela masin i sindaun long han bilong em. Sapos dispela man i wokabaut klostu long wanpela yangpela meri em tu i gat dispela masin na em tu i bin subim baten long “toktok,” em nau, masin bilong tupela bai kirap krai na grinpela lait bai kamap. Long nau, inap 400 tausen manmeri ol i baim pinis dispela masin. Ol man i tingting planti long wanem kain man o meri ol bai bungim, ol inap pasim krai bilong masin na larim grinpela lait tasol i kamap. Dairekta bilong faktori i wokim dispela masin, em Takeya Takafuji, em i tok: ‘Sapos yu no laikim man i lapun liklik o yu no laik tru long toktok wantaim em, orait, yu wokabaut i go tasol.’
“Namba Wan Samting Bilong Kilim i Dai Ol Yangpela Meri”
Wanpela nius (Nando Times) i tok, long ol kantri i gat planti wok bisnis, sik TB i save kisim planti man i winim 65 krismas. Tasol nius i stori olsem lain Wol Helt Oganaisesen (WHO) i tok, long olgeta hap sik TB i bin kamap olsem “namba wan samting bilong kilim i dai ol yangpela meri.” Dokta Paul Dolin bilong wanpela lain bilong WHO (Global Tuberculosis Program), em i tok: “Sik TB i save kilim i dai ol meri marit, ol mama, na ol meri i gat wok mani, taim ol i yangpela.” I no longtaim i go pinis na long wanpela bung bilong ol dokta long Guteborg, Swiden, ol dokta i tok, winim 900 milion meri long olgeta hap ol i gat sik TB. Long olgeta yia, inap wan milion bilong ol i dai na planti bilong ol, em ol meri i gat 15 i go inap 44 krismas. Wanpela nius (O Estado de S. Paulo) bilong Brasil i tok, planti meri i save lusim marasin bilong ol taim sik i no pinis yet na dispela em i wanpela as na planti ol i dai.
Ka i No Inap Bagarapim Win
Ol ka i save bagarapim tru win bilong ol bikpela siti. Wanpela nius (The Guardian Weekly) bilong Landon i tok, bilong stretim dispela hevi wanpela ensinia bilong Frans em i bin wokim wanpela ka i no save pairap, na i no gat smel, “na i ran long win tasol.” Man bilong wokim ensin bilong dispela ka, em Guy Nègre, em i bin kamapim wanpela kain ensin i save ran long win. Man i mas baim paua long 2 dola tasol bilong pulimapim win long tang bilong ka, na nau ka inap ran 10-pela aua, maski em i ran insait long siti. Ka inap spit 100 kilomita insait long wanpela aua. Taim draiva i putim brek, ka i save pulim win i stap ausait long ka i kam insait long tang. Ka i gat masin bilong klinim win, olsem na win ka i save rausim em i klin moa long win ka i save pulim i kam insait. Taim ol i bin traim planti narapela ka i no save bagarapim win, gavman bilong Meksiko i makim dispela ka bilong kisim ples bilong 87,000 teksi i stap long Meksiko Siti.
Ol Maunten Alp i Bagarap
Inap 12-pela yia bihain long bagarap i bin kamap long ples bilong wokim paua nuklia long Senobil, Yukren, ol maunten Alp long Yurop i bagarap yet long pipia bilong marasin nuklia. Wanpela nius (Le Monde) bilong Frans i tok, ol man i bin glasim dispela samting na kisim save olsem wanpela marasin nogut (radioactive isotope Cesium-137) i pulap long dispela hap. Long sampela hap, mak bilong marasin nogut i antap tru, winim mak lo bilong Yurop i putim long ol pipia bilong marasin nuklia inap 50 taim. Liklik hap graun ol i bin glasim na i gat planti marasin nogut long en, em graun bilong Mekantur Nesenel-Pak long saut-is bilong Frans, na bilong maunten Matahon long boda bilong Swiselan na Itali, na bilong taun Kortina long Itali, na Hue Tauen Pak long Ostria. Gavman i tokim ol kantri i gat dispela marasin nogut long graun bilong en long skelim hamas rediesen i stap insait long wara na kaikai, olsem talinga na susu.
Famili i Kaikai Wantaim
Wanpela nius (Toronto Star) bilong Kanada i tok, wanpela lain i skelim 527 yangpela na ol i tok, ol yangpela i save kaikai wantaim famili bilong ol inap 5-pela taim long olgeta wik, “ating ol i no inap kisim ol drak o bel hevi, na ol i save skul gut na stap gut wantaim ol wanlain bilong ol. Ol yangpela ‘i no stap gutpela,’ ol i save kaikai wantaim famili bilong ol inap 2-pela o 3-pela tasol taim long olgeta wik.” Dokta Bruce Brian i tok, taim famili i kaikai wantaim, dispela em i “mak bilong strongpela famili.” Nius i tok, taim famili i kaikai wantaim, dispela i strongim pasin bilong pas gut wantaim, na toktok gut wantaim, na narapela i laikim narapela, na em i opim rot bilong ol i ken lain long ol gutpela pasin bilong kaikai, na insait long toktok i kamap, na lap wantaim, na beten wantaim. Wanpela pikinini meri i bikpela pinis na em i bilong wanpela famili ol i bin kaikai wantaim, em i tok sapos ol i no bin mekim olsem, “ating mi no inap pas gut wantaim ol olsem nau mi save pas wantaim ol.”
Samting i Mekim Man i Yaupas
Nius The Courier-Mail bilong Brisben i tok, wanpela lain (National Acoustic Laboratory) long Ostrelia i tok, taim man i harim kaset long wanpela kain samting i gat liklik spika em i putim long yau ol i kolim hetfon, maski musik i no pairap strong, hetfon inap bagarapim yau bilong em. Dokta Eric LePage i tok, ol yangpela i no save tingim tru ol kain tok lukaut olsem. Em i tok: ‘Inap planti yia ol yangpela i save harim musik i pairap strong na ol i ting dispela i no inap mekim wanpela samting bilong bagarapim ol.’ Nius i tok, wanpela lain i bin kisim tingting bilong ol man ol i tok, ‘ol man i ting ol tok lukaut i no bikpela samting i go inap long taim ol i kamap yaupas liklik.’ Nupela save ol i kisim i strongim tok wanpela lain long Jemani i kamapim. Olsem: Long olgeta 4-pela 4-pela nupela man i laik insait long ami na ol i gat 16 i go inap 24 krismas, yau bilong wanpela i bagarap pinis, long wanem, ol i bin harim musik i pairap strong. Na “klostu 10 pesen bilong ol skulmanki i gat 16 i go inap 18 krismas, yau bilong ol i bagarap, olsem na ol i no inap kisim gut tok bilong ol man.”
Marit i Helpim Skin
Long nius The New York Times, wanpela meri bilong skelim marit i tok olsem marit i mekim na ol man na meri “i stap longpela taim moa, na i helpim skin na bel bilong ol long stap gut, na pe ol i kisim long wok mani i go antap.” Ripot bilong wanpela profesa bilong Yunivesiti Bilong Sikago, em Linda J. Waite, i daunim tok bilong narapela ripot bilong 1972 i tok, ol meri marit i save bel hevi moa, winim ol meri singel. Profesa Waite i kisim save olsem “marit i save senisim sampela pasin bilong ol man na dispela i helpim sindaun bilong ol,” olsem ol i no save dring planti tumas. Na i olsem marit i save daunim bel hevi tu. “Taim ol i kirap skelim dispela samting, ol i kisim save olsem ol man singel i bel hevi, na sapos ol i stap singel, bel hevi bilong ol i go bikpela moa.” Tasol profesa William J. Doherty bilong Yunivesiti Bilong Minesota i tok, dispela save ol i kisim em i stret long sampela marit tasol na i no makim olsem sindaun bilong olgeta marit i gutpela moa, o ol manmeri i maritim poroman i no stret long ol, bai ol i stap amamas na ol i no ken sik tumas, nogat.
Kampani Bilong Smok i Helpim Ol Spot
Rhonda Galbally bilong wanpela lain (Victorian Health Promotion Foundation) long Ostrelia i tok, long taim bilong pilai spot na long taim bilong ol narapela amamas, ol kampani bilong wokim smok ol i save mekim bikpela wok long ol dispela bung bilong kirapim ol man long ting olsem ‘spot na smok i poroman wantaim.’ Olsem na long taim bilong pilai spot, ol toksave bilong baim smok inap kirapim ol man long smok. Wanpela lain bilong nius (Panos) i tok, wanpela lain (Cancer Research Campaign in Britain) i kisim save olsem, ‘ol manki i laik lukim resis bilong ol ka long televisen, planti bilong ol bai kirap smok. Long olgeta yia long Yurop, ol kampani bilong wokim smok ol i save tromoi planti handet milion dola bilong helpim resis bilong ol ka.’ Na taim ol ka i resis long televisen, ol i kamap olsem toksave bilong baim smok.