Ol Mak Bilong Pes—Mak Tru Bilong Ol Naijiria i Wok Long Pinis
WANPELA MAN LONG NAIJIRIA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
WANPELA moningtaim long 1968 samting, Danjuma, em pikinini i gat 6-pela krismas, em i go long papa bilong em, na em i strong long papa i mas katim ol mak long pes bilong em olsem ol man Igala i amamas long kisim long pes bilong ol. Danjuma i ting em i no inap harim moa tok bilas bilong ol wanskul bilong em. Ol i tok bilas, long wanem, em i no gat ol mak bilong pes. Ol Igala i save katim ol mak long pes bilong ol pikinini i liklik yet, nogut ol i pret long dispela samting, tasol ol manki i ting ol dispela mak i makim man i gat strongpela bel. Na ol i ting ol man i no gat ol dispela mak, ol i man bilong pret long naip.
I kam inap long dispela taim, papa bilong Danjuma i no laik katim ol mak long pes bilong pikinini bilong em. Tasol long dispela moningtaim, Danjuma i strong tru long kamapim klia olsem em i gat strongpela bel, olsem na papa i kisim naip na katim 3-pela mak long 2-pela wasket bilong Danjuma, antap liklik long arere bilong maus bilong em.
Papa bilong Danjuma i save ol dispela mak i no makim olsem man i gat strongpela bel, nogat. Taim ol dispela hap bilong skin i drai pinis, ol dispela mak bai kamap olsem mak tru bilong Danjuma na ol i no inap lus o raus. Ol dispela mak bai mekim na wantu ol asples bai luksave long em, na Danjuma inap kisim ol gutpela samting i stret ol man Igala i kisim. Tasol ol dispela mak bai mekim narapela samting tu—ol man bai save dispela manki em i bilong wanpela lain namel long ol 250 narapela lain long Naijiria.
Pasin bilong katim mak long skin em i wanpela pasin i bin stap longpela taim long Afrika, tasol em i no save kamap long Afrika tasol. Long yia 450 B.C.E. samting, saveman Herodotus bilong Grik em i raitim stori bilong ol lain Karia em ol i bin stap long Isip. Em i tok: “[Ol] i katim poret bilong pes long naip bilong kamapim klia olsem ol i bilong narapela lain na ol i no bilong Isip.” Inap 700 yia i go pinis long taun Ife, Naijiria, ol i bin wokim ol het olsem imis long bras na long pes bilong ol i gat mak em planti man i ting em ol mak bilong wanpela lain. Na long taun Benin bilong bipo long Naijiria, ol piksa ol man i bin sapim, ol i gat mak long pes bilong ol.
I no olgeta mak ol man i katim long pes i bilong makim olsem ol i bilong wanpela lain. Nogat. Long bipo na long nau tu sampela mak ol i samting bilong ol wok bilong ol spirit nogut o samting bilong ol wok bilong lotu. Na long ol ples ol i save bihainim yet pasin bilong tumbuna, ol dispela samting i makim namba man i holim. Tasol sampela mak i bilong bilasim skin.
Ol man bilong ples i gat save, ol i katim ol mak long pes na ol mak i narapela narapela kain. Sampela taim ol i katim skin liklik tasol, na sampela taim ol i katim skin bikpela na wantaim pinga bilong ol, ol i opim dispela hap bilong skin bilong mekim em i go bikpela moa. Sampela taim ol i putim pen bilong ples long ol hap ol i katim bilong putim kala long mak. Wan wan lain i gat stail bilong ol yet. Olsem: Ol manmeri bilong Ondo, ol i gat mak long 2-pela wasket bilong ol. Mak i kirap long antap bilong wasket i go daun. Tasol long 2-pela wasket bilong ol manmeri bilong Oyo, ol i gat 3-pela mak i slip stret. Ol man i save gut long ol mak, ol i lukim tasol pes bilong man na ol i save pinis em i bilong wanem lain, ples, o famili.
Narapela Narapela Tingting
Olsem stail bilong ol mak na as bilong en i narapela narapela, olsem tasol tingting bilong ol man long ol mak i no wankain. Planti man ol i amamas long ol mak bilong ol. Wanpela man bilong raitim ol stori long nius Daily Times long Naijiria, em i tok: “Sampela man i ting ol mak bilong pes i samting bilong litimapim ples o kantri. Ol mak i kirapim ol long pilim olsem ol i pikinini man tru bilong ol tumbuna bilong ol.”
Wanpela man bilong Naijiria, em Jimoh, em i gat dispela kain tingting, em i tok: “Mi no sem long ol mak bilong lain Oyo i stap long pes bilong mi, long wanem, dispela i kamapim klia olsem mi wanpela man tru bilong lain Yoruba i kam long taun Alafin.” Em i stori moa olsem long 1967 ol dispela mak i bin helpim em long abrusim bagarap long taim bilong bikpela pait long Naijiria. Em i tok: ‘Ol man i kam insait long haus mi stap long en na ol i kilim i dai olgeta narapela man. Ol dispela man nogut ol i no mekim nogut long mi, long wanem, ol i lukim ol mak long pes bilong mi.’
Sampela man i no laikim tru ol dispela mak. Tajudeen i stori long mak i stap long pes bilong em, na em i tok: “Mi nolaik tru long en, na sapos ol i no bin katim dispela mak long pes bilong mi, em i gutpela.” Na wanpela yangpela meri i tok amamas long mama bilong em, long wanem, mama i no bin larim ol man i katim mak long pes bilong em taim em i liklik. Em i tok: “Sapos ol i bin katim mak long pes bilong mi, bai mi tingting long kilim i dai skin bilong mi yet.”
Karim Hevi Bilong Tok Bilas
Danjuma, em mipela i bin stori long em long kirap bilong dispela stori, ol wanskul i tok bilas long em, long wanem, em i no gat ol mak bilong pes. Tasol planti taim ol man i save tok bilas long man i gat mak bilong pes. Winim 45 yia i go pinis, long buk bilong em (Niger Ibos), G. T. Basden i tok: “Ol man i no laikim moa pasin bilong katim ol mak long skin. Planti yangpela man . . . bai amamas sapos ol inap rausim [ol mak bilong ol]. Samting man i amamas long en taim em i stap wantaim lain bilong em, em i kamap samting nogut, long wanem, ol man bilong narapela hap bilong kantri ol i save tok bilas long em na daunim em.”
Dispela tok i stret long taim bilong yumi long nau. Ajai i bin skul long Yunivesiti Bilong Legos, na i no longtaim i go pinis na long Naijiria em i bin wok long kisim save long ol mak bilong pes. Em i tok: ‘Long nau long ol biktaun olsem Legos, i no gat planti man i gat ol mak bilong pes na ol man i tok bilas long ol. Yu inap harim sampela man i kolim nem kepten long wanpela man i gat mak, tasol em i no wanpela kepten. Ol i kolim em olsem, long wanem, ol mak i stap long wasket bilong em i wankain olsem ol dispela mak long yunifom bilong kepten bilong ami. Ol i kolim sampela man olsem taiga, long wanem, ol i gat mak long wasket i wankain olsem ol mak long gras bilong taiga, o ol i kolim sampela man olsem aiwara i save pundaun long olgeta taim. Dispela kain tok i mekim na man i no inap amamas long em yet.’
Ating ol skulmanki i save karim bikpela hevi tru long dispela. Samuel, em wanpela tasol long klas bilong em i gat ol mak bilong pes. Em i tok: “Planti taim long skul ol narapela i tok bilas long mi. Ol wanskul bilong mi ol i kolim mi olsem ‘rot bilong tren’ na ‘manki i gat rot bilong tren long pes bilong em.’ Oltaim ol i save tok bilas long mi na apim 3-pela pinga. Dispela i mekim na mi pilim olsem mi samting nating tasol.”
Olsem wanem em i karim dispela hevi? Samuel i tok moa: “Wanpela de ol wanskul i tok bilas nogut tru long mi, olsem na mi go lukim tisa bilong mi na askim em sapos i gat rot long rausim ol dispela mak. Em i tokim mi olsem wanpela kain dokta inap rausim, tasol maski long mekim olsem, long wanem, planti tausen manmeri long Naijiria ol i gat ol mak. Em i tok ol wanskul bilong mi ol i tok bilas long mi, long wanem, ol i yangpela yet, tasol taim mipela i go bikpela tok bilas bai pinis. Na em i tok, ol dispela mak i no makim mi i wanem kain man tru o bihain bai mi kamap wanem kain man, nogat.
“Dispela tok i mekim na bel bilong mi i stap isi, na dispela tingting nogut bilong mi long ol dispela mak em i pinis. Long nau, wan wan man tasol i save toktok long ol mak bilong mi. Na taim ol i mekim olsem, mi lap tasol. Pasin pren bilong mi wantaim ol narapela i no bagarap. Ol man i save laikim mi ol i save tingim pasin bilong mi, na ol i no tingim ol mak bilong mi.”
Dispela Pasin i Wok Long Pinis
Ol i save katim mak long pes bilong ol pikinini, olsem na klostu olgeta Naijiria i gat ol mak bilong pes, ol i no gat rot long kamapim tingting bilong ol long dispela samting. Tasol taim ol yet i kamap papamama, ol i mas skelim dispela samting—ol bai katim mak long pes bilong pikinini bilong ol o nogat.
Sampela man i laik mekim olsem. Wanpela nius (Times International) bilong Legos i tok, i gat sampela as na ol i laik mekim olsem. Nius i tok: “Sampela i tingting yet olsem ol mak i mekim pes i luk naispela. Sampela moa i ting, ol mak bilong pes i helpim ol man long save long as ples bilong dispela man i gat mak bambai ol man i ken mekim gut long em. Narapela wok bilong ol mak em bilong save pikinini i bilong wanem famili stret.”
Tasol long nau, ol dispela samting i no bikpela samting long planti papamama. Na ol man i amamas long mak bilong ol, sampela tasol i laik naip bilong dokta bilong ples i katim mak long pes bilong pikinini bilong ol. Planti man ol i sindaun long ol biktaun, ol i no laik mekim olsem. Sampela papamama i no laik katim mak long pes bilong pikinini, long wanem, dispela i givim pen long em, na skin inap sua, na ating bihain ol narapela bai tok bilas long em.
Tru tumas, i no gat planti man long nau i laikim na i orait long pasin bilong katim ol mak long pes. Ating bihain long Naijiria, ol man i no inap save moa long as ples bilong narapela man long rot bilong ol mak bilong pes.
[Piksa long pes 25]
Ol mak bilong pes i makim lain bilong man
[Piksa long pes 26]
Pasin bilong katim ol mak long pes i wok long pinis