Bilip Bilong Ol Tumbuna—Planti Man i Bihainim o Nogat?
EM I save kamap long olgeta hap—long ples wok, long skul, long PMV, na long rot. Yu kus long nus na sampela man i tok: “God bles.” I gat wankain tok long planti tok ples. Long tok Jeman ol bai tok “Gesundheit.” Ol Arap bai tok “Yarhamak Allah,” na sampela Polinisia bilong Saut Pasifik bai tok “Tihei mauri ora.”
Sampela i bilip olsem dispela i makim gutpela pasin ol i mekim long narapela na em tasol, olsem na ating yu no bin tingting tumas long as na ol manmeri i mekim kain tok olsem, a? As bilong dispela tok em wanpela bilip bilong ol tumbuna. Moira Smith i save wok long haus buk (Folklore Institute) long Yunivesiti Indiana, long Blumington, Amerika, na em i stori long dispela tok olsem: “Em i kam long wanpela tingting olsem taim yu kus long nus yu wok long kamautim tewel bilong yu.” Taim man i tok “God bles,” i olsem em i askim God long putim tewel i go bek insait long skin.
Tru, ating planti man bai tok dispela bilip olsem tewel i save lusim skin taim man i kus long nus, em i wanpela bilip kranki. Olsem na wanpela buk dikseneri i tok, bilip bilong ol tumbuna i olsem ‘wanpela bilip o pasin i kamap long wanem ol man i no gat save, o ol i pret long samting ol i no save long en, o ol i bilip long majik o long samting i kamap na ol i no bin tingim.’—Buk Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.
Olsem na long yia 1646, wanpela dokta i kolim ol bilip bilong ol tumbuna long taim bilong em olsem “ol bilip kranki bilong ol man nating” i no bin skul. Kirap long yia 1900 na i kam, ol saveman i kisim bikpela save moa long ol samting, olsem na wanpela buk bilong yia 1910 i tok, bihain “ol man bai i no kalabus moa long ol bilip bilong ol tumbuna.”—Buk The Encyclopædia Britannica.
Planti Ol i Bilip Yet
Tasol ol samting i no kamap olsem dispela buk i tok inap 80 yia i go pinis, long wanem, ol man i kalabus yet long ol bilip bilong ol tumbuna. Ol dispela bilip i stap longtaim na dispela i makim olsem ol i gat strong. Wanpela buk (Superstitions) i tok: ‘Sampela bilip bilong ol tumbuna i stap yet, maski long narapela narapela taim ol i bin wok long pinisim olgeta.’ Tingim sampela bilong ol dispela kain bilip ol man i strong long bihainim.
◻ Taim gavena bilong wanpela biktaun long Esia em i dai wantu tasol, ol wokman long haus bilong em ol i bel hevi na ol i tokim nupela gavena long go lukim wanpela glasman. Glasman i tokim ol long mekim sampela senis insait na ausait long haus. Ol wokman i ting ol dispela senis bai pinisim strong bilong samting nogut olsem masalai i stap long haus.
◻ Presiden bilong wanpela bikpela wok bisnis long Amerika ol i kisim planti milion dola long en, em i save karim wanpela kain ston long olgeta taim. Kampani i bin wokim wanpela so i kamap gutpela tru, olsem na kirap long dispela taim em i no laik lusim dispela ston long haus.
◻ Taim ol bikpela bisnisman bilong Esia i laik pasim tok long wokim kontrak bilong ol bikpela wok bisnis, pastaim ol i save kisim sampela tingting long glasman.
◻ Wanpela man bilong resis, maski em i save trening oltaim, em i tok singlis bilong em i mekim na em i save win. Olsem na em i putim yet dispela singlis long olgeta resis em i save insait long en—em i no save wasim singlis.
◻ Wanpela sumatin i mekim wok long wanpela kain pen taim em i mekim tes long skul na em i winim bikpela mak. Em nau, em i ting dispela pen em wanpela pen “laki.”
◻ Long de bilong marit, wanpela meri i laik marit, em i pasim samting i olpela, na samting i nupela, na samting narapela i bin givim long em, na samting em kala bilong en i blu.
◻ Wanpela man i opim nating Baibel na wanem wanem tok em i lukim pastaim, em i kaunim. Em i bilip olsem dispela tok bai soim rot long em long dispela taim stret em i mas kisim helpim.
◻ Taim wanpela traipela balus i ran long ples balus bilong i go antap, sampela pasindia i mekim mak bilong kruse. Taim balus i flai antap, narapela pasindia i wok long holim liklik piksa bilong “Santu” Kristofa.
Olsem na long nau tu, planti man i save bihainim ol bilip giaman bilong ol tumbuna. Long buk bilong em, Profesa Stuart A. Vyse, long Koles Konektikat, em i tok: “Maski ol man long nau i gat bikpela save long wokim ol samting, planti man i save bihainim yet ol bilip bilong ol tumbuna.”—Buk Believing in Magic—The Psychology of Superstition.
Long nau ol man i kalabus tru long ol bilip giaman bilong ol tumbuna, olsem na wok bilong pinisim ol dispela bilip i lus nating. Bilong wanem dispela wok i lus nating?