Wok Bilong Ol Polis—Ol Man i Bilip Long En na Pret Long En
PLANTI man long Inglan long yia 1800 samting ol i no laik bai i gat ol polis i save pasim yunifom. Ol i pret, nogut ol polis i stap long han bilong gavman na bai ol man i no stap fri moa. Na sampela i pret, nogut ol polis i mekim wok olsem ol man bilong lukstil, wankain olsem ol polis bilong Frans i bin wok aninit long Joseph Fouché. Tasol maski ol i gat ol kain tingting olsem, ol i mas askim ol yet, ‘Bai mipela i mekim wanem sapos i no gat ol polis i stap?’
London i bin kamap wanpela bikpela siti i gat planti mani samting, winim ol narapela siti; tasol pasin raskol i wok long go bikpela na dispela i wok long bagarapim ol bisnis. Maski i gat ol lain i save was long nait na ol lain i gat wok bilong holim ol stilman, ol i no inap lukautim ol manmeri na ol kago samting bilong ol. Long buk bilong em (The English Police: A Political and Social History), Clive Emsley i tok: “Planti man i ting pasin raskol na pasin bilong brukim lo i no ken kamap long sindaun bilong ol man bilong dispela taim.” Olsem na ol man bilong London i ting ol samting bai kamap gutpela taim ol i orait long ol polis long mekim wok bilong ol aninit long Bikman Robert Peel. Long Septemba 1829, ol polis bilong siti em ol i pasim yunifom, ol i kirap long wokabaut raun long siti na was i stap.
Kirap long taim dispela wok polis i bin kamap long taim bilong yumi, ol man i gat tupela kain tingting long wok polis—ol i bilip olsem ol polis bai lukautim ol, na tu ol i pret, nogut ol polis bai mekim wok nogut long namba na strong ol i holim.
Wok Polis Long Amerika i Kirap
Long Amerika, New York Siti em i namba wan siti long kisim ol polis. Taim New York Siti i wok long kamap wanpela siti i gat planti samting, pasin raskol tu i wok long i go bikpela. Long 1830 samting, ol man inap ritim stori bilong ol nupela niuspepa long ol pasin nogut i wok long kamap. Ol man i no amamas long ol dispela samting i kamap, olsem na long 1845 New York i kisim ol polis. Kirap long dispela taim, ol man bilong New York na bilong London i bin kirap nogut long wok bilong ol polis bilong ol.
Olsem ol man bilong Inglan, ol Amerika tu i pret long wanpela lain polis i stap long han bilong gavman. Tasol tupela kantri wantaim i gat narapela narapela tingting long ol samting tupela bai mekim bilong stretim dispela hevi. Ol polis bilong Inglan i mas putim wanpela longpela hat na pasim blupela yunifom. Na ol i mas karim wanpela sotpela stik tasol. I kam inap nau ol polis bilong Inglan i no save karim gan, tasol taim samting nogut i kamap, ol i save mekim wok long en. Tasol wanpela ripot i tok, “I no longtaim na bai ol polis bilong Inglan i mas karim ol gan samting.”
Tasol long Amerika ol man i pret, nogut ol polis i mekim wok nogut long namba ol i kisim long gavman, olsem na ol i kamapim Namba Tu Senis long Konstitiusen bilong Amerika, na dispela lo i “tok orait long ol man nating i ken holim na karim gan.” Dispela i mekim na ol polis tu i laik holim gan. Bihain ol polis i kirap mekim wok long gan long sut long ol raskol, olsem na planti manmeri i tingim ol polis i olsem ol lain i save raunim ol raskol na narapela i sut long narapela. Narapela as na ol polis bilong Amerika i karim gan i olsem: Namba wan lain polis long Amerika i bin kamap long taim sindaun bilong ol man i narapela kain tru long taim nambawan lain polis i bin kamap long London. New York i kamap wanpela siti ol man i pulap tru long en. Bihain long taim bikpela pait i kirap insait long kantri long 1861-1865, planti manmeri bilong ol narapela kantri i kam i stap, em planti i bilong Yurop na bilong Afrika na dispela i mekim na i gat kros pait i kamap namel long ol lain bilong narapela narapela kantri. Ol polis i pilim olsem ol i mas i gat ol strongpela lo bilong stretim ol hevi.
Dispela i mekim na ol man i tingim ol polis olsem ol lain bilong mekim nogut long ol man, tasol ol i mas i gat ol polis bilong lukautim ol. Ol manmeri i redi long karim hevi long sampela pasin o wok ol polis i mekim na bai ol inap i stap gut. Tasol long sampela hap bilong graun, i gat narapela kain polis i wok long kamap.
Ol Polis Em Ol Man i Pret Long Ol
Kirap long yia 1800 samting, taim ol lain polis i kirap mekim wok, planti man i stap aninit long ol bikpela gavman bilong Yurop. Wok bilong ol polis long Yurop i bilong lukautim ol king na i no bilong lukautim ol manmeri. Ol man bilong Inglan tu, em ol i nolaik tru long ol polis i holim gan samting i stap long kantri bilong ol, tasol long ol narapela kantri em Inglan i bosim, ol i mekim wok long ol polis i holim gan na bai ol man i stap daun long ol, na ol Inglan i orait long dispela. Long buk Policing Across the World, Rob Mawby i tok: “Sampela polis i save paitim nating ol man, kisim grismani samting, bagarapim ol man, kilim man i dai, na ol i mekim wok nogut long namba ol i holim.” Bihain buk i stori olsem wok bilong ol polis long ol dispela kantri i helpim liklik ol man, tasol buk i tok moa olsem dispela kain wok polis i mekim na “ol man long olgeta hap bilong graun i luksave olsem ol polis i mekim wok bilong gavman tasol na i no wok bilong helpim ol man.”
Ol gavman i save bosim strong ol man long hatpela pasin ol i save pret, nogut ol man i kirapim pait bilong daunim gavman, olsem na ol i mekim wok long ol lain polis i save wok hait na lukstil long ol manmeri. Ol dispela kain polis i save mekim nogut tru long ol man na bai ol i tokaut long husat i laik pait long gavman, na ol i save kilim ol i dai o holim ol nating na i no mekim kot pastaim. Ol Natsi i gat wanpela lain polis ol i kolim Gestapo, na long Soviet Yunion ol i kolim ol KGB, na long Is Jemani ol i kolim ol Stasi. Tasol yumi kirap nogut, long wanem, ol Stasi i kisim 100,000 polis na 500,000 man bilong lukstil bambai ol i ken bosim 16 milion manmeri. Oltaim ol polis i save putim yau long olgeta tok ol man i mekim long telefon, na ol i holim ol pepa i gat nem bilong planti manmeri long kantri bilong ol. Long buk bilong em (Stasi), John Koehler i tok: “Ol polis Stasi i no gat lo—ol i mekim long laik bilong ol na ol i no sem. Ol i kisim planti bikman bilong lotu Talatala na Katolik long wok hait na kamapim ol man long ol polis. Ol ofis bilong ol na ol rum ol man i save go long en na autim sin bilong ol long pris i gat ol masin bilong harim ol tok hait ol man i mekim i stap.”
Tasol i no ol dispela gavman nogut tasol i gat ol kain polis ol man i save pret long en. Long ol biktaun long ol narapela hap bilong graun tu, ol man i tok ol polis i mekim ol i pret taim ol i kisim ol hatpela pasin bilong subim ol man long bihainim lo, na ol i mekim moa yet long ol man i bilong ol liklik lain nating. Wanpela nius i stori long pasin i no stret em sampela polis long Los Angeles i bin mekim na em i tok “pasin bilong ol polis long brukim lo i go bikpela tru, olsem na ol man i givim nupela nem long ol, olsem ol raskol polis.”
Olsem na gavman i wok long askim olsem, Ol polis dipatmen i mas mekim wanem na bai ol i ken stretim bek gutnem bilong ol? Bilong mekim wok bilong ol i kamap gutpela, planti polis ol i traim long mekim ol samting i helpim ol man i stap long hap bilong ol.
Ol i Laikim Wok Polis i Helpim Ol Man
Pasin bilong ol polis long Japan long tingim ol man i stap long hap bilong ol i pulim ai bilong ol narapela kantri. Ol polis long Japan i gat ol liklik ofis i lukautim ol wan wan distrik, na i gat olsem 12-pela polis i wok long ol dispela wan wan ofis na ol i save senis senis long mekim ol wok bilong ol. Frank Leishman, em wanpela saveman bilong skelim pasin raskol na em i sindaun longtaim long Japan, em i tok: “Dispela wok bilong ol liklik ofis bilong ol polis long helpim ol man i gutpela tru. Ol i save soim rot long ol man, long wanem, planti rot i no gat nem bilong ol; na tu, ol ambrela em ol man i bin lusim na ol i no kam kisim, ol dispela polis i save givim long ol man taim ol i lusim bas o tren na ren i kam daun; na ol sararimen [bisnisman o man i wok long ofis] em ol i spak, ol polis i save helpim ol long kalap long tren na bai ol i ken kamap gut long haus bilong ol; na ol i save givim ol tok long ‘ol man i gat hevi.’ ” Ol polis long Japan i save stap klostu long ol manmeri na dispela i mekim na Japan i gat gutpela nem olsem ol man i no pret long wokabaut long ol rot.
Olsem wanem? Ol polis long ol narapela kantri inap mekim wankain wok olsem? Sampela lain bilong skelim pasin raskol ol i luksave olsem em i gutpela pasin long bihainim. Ol nupela samting ol polis i mekim wok long en long nau, dispela i mekim na ol polis i stap longwe long ol manmeri em ol i gat wok long helpim ol. Long planti siti long nau, i olsem wok bilong ol polis em bilong mekim ol samting taim hevi i kamap, na em tasol. Sampela taim i olsem dispela tingting bilong pasim ol pasin raskol i no stap moa. Dispela i as na nau ol man i laikim gen dispela pasin olsem ol man yet i was long ol hap ol i sindaun long en.
Ol Man Yet i Was Long Hap Bilong Ol
Dewi, em wanpela plisman long Wels, em i tok: “Dispela pasin olsem ol man yet i was long ol hap ol i sindaun long en, em i save wok gut; em i pasim pasin raskol. Narapela i save was na lukautim narapela i sindaun long hap bilong ol. Mipela i save stretim rot na bai ol man i sindaun long wanpela hap ol i ken bung wantaim na kisim save long narapela narapela, na save long nem bilong ol na telefon namba bilong ol, na ol i ken kisim save long olsem wanem ol inap pasim pasin raskol long hap bilong ol. Mi amamas long dispela pasin i kamap, long wanem, dispela i kirapim gen pasin bilong tingim narapela i sindaun klostu long yumi. Planti manmeri i no save long husat i sindaun klostu long ol. Dispela nupela pasin i wok gut, long wanem, em i kirapim ol manmeri long tingim narapela.” Na tu, em i helpim ol polis na ol manmeri long wok gut wantaim.
Narapela samting ol polis i mas mekim, em long sori long ol man i kisim hevi long ol raskol samting. Wanpela saveman bilong dispela wok, em Jan van Dijk bilong Holan, em i tok: “Ol polis i mas save olsem pasin bilong toktok gut na mekim gut long man i kisim bagarap i bikpela samting, wankain olsem pasin bilong ol dokta long toktok gut na mekim gut long ol sikman.” Long planti ples ol polis i no ting olsem pasin bilong man long paitim meri bilong em, na reipim meri, ol i pasin nogut. Tasol Rob Mawby i tok: “Pasin bilong ol polis long kirap kwik long mekim ol samting taim man i paitim meri o man i reipim meri, dispela wok i kamap gutpela long nau. Tasol ol polis i mas mekim sampela senis moa.” Pasin bilong mekim wok nogut long namba ol i holim em i narapela samting ol lain polis i mas wok strong long stretim.
Pasin Bilong Kisim Grismani Samting
Dispela tingting olsem ol polis i save lukautim yumi, sampela taim i olsem i kranki liklik taim yumi harim ol stori long ol i kisim grismani samting. Taim wok bilong ol polis i kirap nupela na i kam inap long nau, i gat kain ripot olsem i kamap. Wanpela buk (NYPD—A City and Its Police) i stori long yia 1855 olsem, “ol man long New York i lukim olsem i hatwok long luksave long husat ol i raskol na husat ol i polis.” Buk (Faces of Latin America) bilong Duncan Green i stori olsem “planti man i bilip olsem planti polis i save kisim grismani, na i no mekim gut wok bilong ol, na ol i bin pasim ol man long mekim ol samting i stret ol i ken mekim.” Bikman bilong ol polis long Latin-Amerika em i save bosim 14,000 polis, em i tok: “Pe bilong ol plisman i no winim 100 dola long wanpela mun, olsem na taim ol man i laik givim grismani long ol, yu ting ol bai mekim wanem?”
Pasin bilong kisim grismani i go bikpela o olsem wanem? Yu inap kisim narapela narapela bekim long ol man yu givim dispela askim long ol. Wanpela plisman long Not Amerika em i save wokabaut raun long wanpela siti i gat 100,000 manmeri, em i tok: “Yes, i gat sampela polis i save mekim pasin i no stret, tasol planti polis ol i save mekim stretpela pasin. Long mi yet mi lukim olsem.” Tasol wanpela plisman i wok inap 26 yia long narapela kantri bilong painim ol pasin raskol, em i tok: “Mi lukim olsem pasin bilong paulim mani i stap long olgeta hap. Pasin bilong tok tru namel long ol polis yet i no save kamap tumas. Sapos wanpela plisman i sekim haus em ol stilman i brukim na em i painim mani, ating em bai kisim. Sapos em i painim sampela samting i lus, em bai haitim sampela bilong em yet.” Olsem wanem na sampela polis i kamap man bilong paulim mani samting?
Sampela polis, taim ol i kirap nupela long wok ol i gat stretpela tingting long ol lo, tasol bihain pasin bilong ol narapela wanwok long kisim grismani samting, na pasin nogut em ol i mas wok namel long en bilong stretim, dispela i pulim ol. Buk What Cops Know i kamapim tok bilong wanpela plisman i save wokabaut raun na em i tok: “Ol polis i save gut long ol pasin nogut, long wanem, long olgeta de ol i save lukim na ol i mas wok namel ol dispela pasin nogut.” Dispela kain wok ol i mas mekim long olgeta de em inap long nogutim ol.
Tru, ol polis i save mekim gutpela wok tru bilong helpim ol man, tasol em i no gutpela olgeta. Yumi inap wet long samting i gutpela moa?
[Blok/Piksa long pes 20, 21]
“Ol Polis Bilong Inglan i Gutpela Tru!”
Ol Inglan i paslain long kisim wanpela lain polis tru tru. Ol i laik bai ol samting i wok gut—wankain olsem ol karis bilong ol bilong karim ol pasindia samting i save wok long taim stret. Long 1829, wanpela bikman bilong gavman, em Bikman Robert (Bobby) Peel, i kirapim gavman long tok orait long ol Polis Bilong London, em hetkota bilong ol i stap long Skotlan Yad. Pastaim ol man i no laikim ol tumas, long wanem, ol i save wok strong long pasim pasin bilong spak na pilai laki, tasol bihain ol man i laikim ol tru.
Long 1851, ol London i singautim ol man i kam lukim wanpela kain so bilong ol bikpela wok bisnis bilong ol. Ol man i kam long dispela so ol i kirap nogut long lukim ol man i bihainim stret ol lo bilong rot na i no gat ol spakman, ol pamukmeri, o ol man i slip long rot. Ol polis i stiaim gut ol manmeri, na helpim ol long karim ol kago bilong ol, na helpim ol long brukim rot, na ol i karim ol lapun meri i go long teksi. Olsem na ol man bilong Inglan yet na ol man i kam raun lukim Inglan, ol inap tru long tok olsem, “Ol polis bilong Inglan i gutpela tru!”
Wok bilong ol long pasim pasin raskol i kamap gutpela tru, olsem na long 1873 nambawan bilong ol polis long Chester i ting bihain bai pasin raskol i pinis olgeta! Ol polis i kirap stretim rot tu bilong wok bilong ambulens na ol paiaman. Na ol i stretim rot bilong ol lain i ken givim su na ol klos samting long ol rabisman. Sampela i kamapim ol klap bilong helpim ol mangi, na bilong raun lukim ol ples, na ol haus em ol man i ken i go na malolo long en.
Tru, sampela polis i kisim grismani samting na ol i mekim nogut long ol man. Tasol klostu olgeta polis i strong long mekim gut wok bilong ol. Long 1853, ol polis long Wigan, Lancashire, i mas pasim wanpela lain wokman bilong main em ol i straik. Wanpela plisman i lukautim tenpela polis long dispela hap, em i no laik yusim ol gan bilong papa bilong main. Kain tingting i wok long kamap, em i stap long pas em Hector Macleod i kisim long 1886, taim em i kamap plisman olsem papa bilong em. Wanpela buk (The English Police) i kamapim tok bilong dispela pas, i tok: “Taim plisman i mekim hatpela pasin, ol manmeri i no laikim em moa . . . Mi save tingim ol manmeri pastaim, long wanem, plisman em i wokman bilong ol manmeri long hap em i wok long en, na em i gat wok long mekim ol i amamas, na em i no ken tingim bosman bilong em tasol.”
Hayden, em wanpela plisman i ritaia long wok, em i tok: “Ol i bin lainim mipela olsem, mipela i mas bosim gut skin, long wanem, bilong wok polis i ken kamap gutpela ol manmeri i mas helpim ol polis. Dispela sotpela stik mipela i save holim, em samting mipela i save mekim wok long en sapos olgeta samting mipela i traim i no wok. Tasol planti plisman i no bin mekim wok liklik long en.” Na narapela samting tu i mekim na ol man i laikim ol polis bilong Inglan: Inap 21 yia olgeta, wanpela piksa (Dixon of Dock Green) i bin kamap long TV i stori long wanpela plisman i mekim gut wok bilong em na em i save long olgeta manmeri long hap em i save raun na mekim wok long en. Ating dispela i kirapim ol polis long mekim ol samting i stret wantaim dispela stori long TV, na tu, dispela stori i kirapim ol Inglan long laikim tru ol polis.
Tasol long 1960 samting, pasin bilong ol man bilong Inglan i senis, na gutpela tingting bilong ol long ol polis i senis na ol i toktok planti long wok bilong ol polis. Long 1970 samting ol ripot long pasin bilong kisim grismani samting na birua long ol man bilong narapela lain i bagarapim nem bilong ol polis, maski ol i traim long kirapim ol man long was long ol narapela narapela i sindaun long hap bilong ol. I no longtaim i go pinis, ol man i sutim tok long ol polis olsem ol i mekim pasin birua long ol man bilong narapela ples na sampela polis i mekim ol tok giaman bilong kotim ol man nating. Olsem na ol polis i tingim dispela na ol i wok strong long mekim wok bilong ol i kamap gutpela moa.
[Kredit Lain]
Piksa antap: http://www.constabulary.com
[Blok/Piksa long pes 22]
Narapela Kain Samting i Kamap Long New York
Taim ol polis i wok strong long mekim wok bilong ol, dispela i save kamapim gutpela samting. Inap longtaim pinis ol i bin tok pasin nogut i pulap tru long New York Siti, winim ol narapela bikpela siti, na long 1980 samting i luk olsem ol polis i no inap pasim pasin raskol. Hevi bilong mani i mekim na gavman i no givim pe long ol polis na ol i rausim sampela long wok. Wok bilong ol man bilong salim drak i go bikpela na dispela i mekim na pasin bilong bagarapim man i go bikpela tru. Ol man long biktaun i save harim gan i pairap taim ol i laik slip long nait. Ol bikpela raiot i bin kamap long 1991, na ol polis tu i bin mats bilong kamapim hevi bilong ol.
Tasol wanpela nupela bikman bilong polis i gat laik long kirapim ol polis long mekim gut wok bilong ol, olsem na em i save bung wantaim ol long olgeta taim bilong skelim ol samting ol bai mekim long wan wan hap bilong siti ol i save raun na lukautim. Long buk (NYPD) bilong James Lardner na Thomas Reppetto, tupela i tok: “Ol dispela bikman bilong ol polis em ol plisman i save ritim tasol stori bilong ol long niuspepa na ol i no save bungim ol, nau ol i bung na toktok wantaim inap planti aua.” Pasin raskol i go daun. Na pasin bilong kilim man i dai i wok long go daun—i gat 2,000 long 1993 na 633 tasol long 1998—dispela namba i go daun tru insait long 35 yia. Ol man bilong New York i ting em i olsem wanpela mirakel. Pasin raskol i go daun long dispela 8-pela yia inap olsem 64 pesen.
Olsem wanem na ol polis inap mekim olsem? Wanpela nius (The New York Times) bilong Janueri 1, 2002, i tok, wanpela as bilong en, “em wanpela rot bilong painim pasin raskol, olsem long olgeta wik ol i save skelim ol wan wan hap ol polis i lukautim bilong luksave long wanem hap em hevi i wok long kamap na ol inap pasim hariap.” Bikman bilong ol polis long bipo, em Bernard Kerik, em i tok: “Mipela i skelim wanem ol hap em pasin raskol i wok long kamap, na bilong wanem em i kamap, na bihain mipela i senisim ol polis i go long ol dispela hap na bai ol i was long en. Em rot bilong pasim pasin raskol.”
[Piksa long pes 19]
Wanpela polis-stesin long Japan
[Piksa long pes 19]
Trafik polis long Hong Kong
[Piksa long pes 20, 21]
Ol Polis i was long ol manmeri i go lukim ol man i pilai soka
[Piksa long pes 21]
Wok bilong ol polis em bilong helpim tu ol man i kisim bagarap long ka samting