Pasin Raskol—Bilong Wanem Em i Go Nogut Moa?
LONG wanpela moning, Frank na Gabriella i wokabaut long nambis bilong Oregon, long Amerika, na ol i wok long lukluk long san i kam antap. Ol i no save long samting bai kamap. Sampela minit bihain, tupela wantaim i dai—wanpela man i sanap klostu na sutim tupela long het. Yu ting em i bekim rong ol i bin mekim long em? O em i jeles? Nogat. Dispela man i no save long tupela, tasol em i inapim wanpela laik bilong em—em i laik save taim man i kilim narapela em bai pilim olsem wanem.
“Long Sande Epril 28, 1996, Martin Bryant i mekim samting bilong amamasim em yet na ol man long hap bilong Wes i kirap nogut long en. Em i sutim olgeta man em i bungim taim em i wokabaut long Port Arthur, Tasmania, na em i kisim bikpela amamas na pilim olsem em i gat strong.” (A Study of Our Decline, bilong Philip Atkinson) Em i bin kilim i dai 35 manmeri!
Long wanpela moning long Kanada, wanpela lapun man i gat 65 krismas i raun long baiskol. Taim em i raun i go, wanpela ka i kam long baksait na bamim em na go tasol, na draiva i save olsem ating lapun ya i dai pinis. Ka i pulim baiskol i go longwe inap 700 mita. Pastaim ol man i ting ka i bamim em tasol na i go. Tasol taim ol i mekim wok painimaut, ol i kisim save olsem dispela man i bamim em, em i bin stilim ka na draiv nating bilong kisim amamas. Em i kisim amamas tu taim em i bamim dispela man i raun long baiskol.
Narapela Kain Pasin Raskol?
Pasin raskol i stap inap planti handet yia pinis, tasol ol dispela kain kain pasin mipela i stori pinis long en i save kirapim ol man long tok: “Bilong wanem ol man i mekim ol dispela pasin? Olsem wanem ol man inap tingting long mekim dispela kain pasin?” Ol pasin i save kamap long olgeta taim, olsem stil o pasin giaman bilong paulim mani, ating ol i no mekim ol man i kirap nogut tumas, tasol i gat sampela kain pasin i wok long kamap bikpela moa na i save pulim tingting bilong ol niusman na kirapim ol man long tok, ‘Dispela samting i no gat as bilong en! Wanem samting i wok long kamap long dispela graun?’
Ol dispela pasin i narapela kain, ol i pasin nogut tru. Olsem ol stori mipela i kamapim pinis, ol dispela samting i save painim ol man i no gat asua na ol i no save long ol dispela man i mekim nogut long ol. Na tu, i gat planti kain pasin raskol ol man i save mekim na i no gat as bilong en.
Long Epril 1999, long wanpela skul long Colorado, Amerika, tupela skulmangi i kilim i dai 12-pela sumatin na wanpela tisa na bihain tupela i kilim i dai tupela yet. Long 1982, wanpela man long California i dai taim em i kisim marasin em i bin baim long stua na wanpela i bin putim marasin strychnine long en. Long 1993, tupela mangi i gat 10-pela krismas i grisim James Bulger husat i gat 2-pela krismas long lusim wanpela bikpela haus i gat planti stua long en long Bootle, Merseyside, Inglan, em ples we mama bilong em i stap insait long wanpela stua bilong salim mit. Tupela i kisim em i go long rot bilong tren na paitim paitim em i go inap long em i dai.
Sampela pasin inap kisim nem olsem pasin teroris, kain olsem long 1995 taim ol i bin tromoi ges nogut long wanpela sabwe bilong Tokyo. Ol manmeri long Japan i kirap nogut taim sampela memba bilong wanpela liklik lain lotu i tromoi dispela ges nogut na kilim i dai 12-pela manmeri na planti tausen moa i kisim bagarap long en. Planti man bai i no inap lusim tingting long bagarap i bin painim Wol Tred Senta long New York na haus Pentagon long Washington, D.C., we inap olsem 3,000 manmeri i bin i dai. Na ol i no inap lusim tingting tu long bom i bin kilim i dai klostu 200 manmeri long Bali, Indonesia, long las yia.
Ol dispela kain pasin raskol i go bikpela tru long planti hap. Dispela hevi i stap long olgeta hap, na em i nogutim planti kantri na ol man bilong kain kain sindaun.
Sampela taim i olsem ol man bilong mekim pasin nogut ol i resis, ol i laik save husat inap mekim pasin i nogut moa. Na tu, pasin raskol we pasin birua i as bilong en i wok long i go bikpela. Ol man i save mekim pasin nogut tru long ol man bilong narapela skin, lotu, o narapela lain—olsem long 1994 taim ol i bin kilim i dai 800,000 Tutsi long Ruanda.
Olgeta dispela samting i kirapim planti man long tingting olsem: ‘Wanem samting i wok long kamap? Bipo i bin i gat wankain pasin olsem? Wanem samting i as bilong ol kain pasin nogut tru? I gat rot bilong daunim o pinisim ol dispela kain pasin?’ Ol stori i kamap bihain bai bekim ol dispela askim na ol narapela askim tu.
[Rait long pes 4]
Ol man i save mekim nogut tru long olgeta kain man na i no gat as bilong pasin ol i mekim