Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g04 7/8 p. 3-6
  • Bipo Yet Yumi Wok Strong Long Kisim Gutpela Helt

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Bipo Yet Yumi Wok Strong Long Kisim Gutpela Helt
  • Kirap!—2004
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Blak Det
  • Smolpoks i Winim Ol Amerika
  • Yumi No Winim Yet Pait
  • Taim i No Gat Moa Sik Long Graun
    Kirap!—2004
  • Ol Bikpela Sik Long Taim Bilong Yumi
    Kirap!—1997
  • Winim Pait na Lusim Pait Bilong Daunim Sik
    Kirap!—2004
  • Bilong Wanem Ol Bikpela Sik i Kamap Bek?
    Kirap!—1994
Lukim Moa
Kirap!—2004
g04 7/8 p. 3-6

Bipo Yet Yumi Wok Strong Long Kisim Gutpela Helt

JOANNE i bin sindaun long New York, na em i gat TB. Tasol TB bilong em i narapela kain. Joanne i gat wanpela kain TB em klostu olgeta kain marasin i no inap pinisim na i save kilim i dai 50 pesen bilong ol man husat i kisim. Tasol Joanne i no go kisim marasin long taim ol i makim, na em i gat asua long givim TB long ol arapela man. Dokta i no amamas long em, na i tok: ‘Ol i mas lokim em long wanpela rum.’

Sik TB i bin kilim i dai ol man inap longtaim tru. Planti milion man i bin kisim pen na i dai long TB. Ol i painim mak bilong dispela sik long skin bilong ol daiman bilong bipo yet long Isip na Peru. Long nau, TB i save kilim i dai 2 milion pipel long olgeta wan wan yia.

Carlitos i slip i stap long liklik bet bilong em insait long wanpela haus kunai long Afrika na tuhat i stap long pes bilong em. Malaria i mekim na em i no gat strong bilong krai. Papamama i tingting planti, ol i no gat mani long baim marasin, na no gat klinik i stap klostu we ol i ken kisim helpim bilong liklik pikinini bilong ol. Fiva i no go daun liklik na insait long 48 aua pikinini hia i dai pinis.

Malaria i save kilim i dai klostu wan milion pikinini olsem Carlitos long olgeta wan wan yia. Long ol ples long Is Afrika, ol natnat i karim malaria i save kaikaim ol pikinini namel long 50 i go 80 taim long wanpela mun. Ol dispela natnat i wok long i go long ol nupela eria, na ol marasin bilong pinisim malaria i no wok gut olsem bipo. Long olgeta wan wan yia 300 milion man i kisim strongpela malaria.

Kenneth, wanpela man i gat 30 krismas na i sindaun long San Francisco, California, i go lukim dokta namba wan taim long 1980. Em i gat pekpek wara na skin i les. Wanpela yia bihain em i dai pinis. Maski em i gat ol gutpela dokta samting, skin bilong em i go slek olgeta, na numonia i kilim em i dai.

Tupela yia bihain long dispela, long hap em 16,000 kilomita longwe long San Francisco, wanpela yangpela meri bilong noten Tansania i kisim wankain sik. Insait long sampela wik tasol em i no inap wokabaut moa na bihain liklik em i dai. Ol asples i givim nem sik Juliana long dispela sik, long wanem, wanpela man i bin salim ol laplap samting i gat dispela nem i stap long en, em i bin givim dispela sik long meri hia wantaim sampela meri moa.

Kenneth na dispela meri Tansania i gat wankain sik: em AIDS. Long 1980 samting, taim ol man bilong saiens i ting klostu ol i winim pinis ol jem nogut, dispela nupela sik i kamap bilong mekim save long ol man. Insait long 20 yia namba bilong ol man i dai long AIDS i klostu wankain olsem ol man i bin dai long sik Blak Det long Yurop na Esia bihain long yia 1300 samting​—em wanpela sik ol man bilong Yurop i no inap lusim tingting long en.

Blak Det

Sik ol i kolim Blak Det i bin kamap long 1347, taim wanpela sip bilong Crimea i bin sua long Messina, wanpela taun bilong ailan Sicily. Sip i karim kago, na tu, sik Blak Det i stap long en.a I no longtaim na Blak Det i stap long olgeta hap bilong Itali.

Long 1348, Agnolo di Tura, bilong Siena, Itali, i bin stori long ol samting nogut i kamap long taun bilong em: ‘Ol man i kirap dai long Siena long Me. Em i samting nogut tru. Ol man i kisim dispela sik ol i dai wantu. Planti handet i dai wantaim, long san na long nait.’ Em i tok moa olsem: ‘Long han bilong mi yet mi bin planim faipela pikinini bilong mi, na planti man moa i bin mekim olsem. No gat man i krai, maski husat i dai, long wanem, olgeta man i wetim indai. Planti moa yet i dai na dispela i kirapim ol man long ting olsem graun i laik pinis.’

Ol saveman bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo i tok insait long 4-pela yia Blak Det i go long olgeta hap bilong Yurop na i kilim i dai 33 pesen bilong olgeta man​—olsem namel long 20 na 30 milion man. Planti man tru i dai long ailan Aislan, maski em i stap longwe long ol arapela hap. Ol i tok namba bilong ol man long Saina i go daun tru, bihain liklik long yia 1200 inap 123 milion manmeri i bin i stap, tasol long 1300 samting namba i go daun long 65 milion. I luk olsem as bilong dispela em sik Blak Det na bikpela hangre i kamap long en.

I no gat wanpela bikpela sik, woa, o hangre i bin mekim nogut long planti man olsem dispela sik i bin mekim. Buk Man and Microbes i tok: “Em i winim ol arapela samting nogut i bin painim ol man. Samting olsem 25 pesen i go inap 50 pesen bilong olgeta manmeri long Yurop, Not Afrika, na sampela hap bilong Esia i bin dai.”

Sik Blak Det i no painim ol man bilong Not, Sentral, na Saut Amerika, long wanem, ol i stap longwe long ol arapela hap bilong graun. Tasol i no longtaim na ol sip i raun long solwara na ol sik i gat rot long kamap long ol. Bihain long 1500 samting planti bikpela sik, winim Blak Det i mekim save long Not, Sentral, na Saut Amerika.

Smolpoks i Winim Ol Amerika

Taim Columbus i kamap long hap bilong Wes Indis long 1492, em i stori long lukluk bilong ol asples olsem ‘ol i luk nais na ol i longpela liklik na ol i gat ol strongpela bodi.’ Tasol maski ol i luk olsem ol i gat ol strongpela bodi, bodi bilong ol i no gat strong long winim ol sik bilong ol man bilong Yurop.

Long 1518 sik smolpoks i kamap long ailan Hispaniola. Ol asples Amerika i no bin kisim smolpoks bipo na dispela sik i bagarapim ol tru. Wanpela man Spen husat i bin lukim dispela samting i tok, i gat wan tausen manmeri tasol bilong dispela ailan ol i winim dispela sik. Liklik taim bihain dispela sik i kalap i go long Meksiko na Peru, na i mekim wankain samting long hap.

Bihain long 1600 samting, taim ol man bilong Yurop i go sindaun long hap bilong Massachusetts long Not Amerika, ol i painimaut olsem sik smolpoks i bin pinisim klostu olgeta man long dispela hap. Lida bilong ol man i go sindaun long dispela hap, John Winthrop, i tok: “Smolpoks i kilim i dai klostu olgeta asples.”

Ol arapela bikpela sik i kamap bihain long smolpoks. Wanpela buk i tok, wan handet yia bihain long Columbus, ol sik i bin kam wantaim ol man bilong Yurop i bin kilim i dai 90 pesen bilong ol asples Amerika. Pastaim namba bilong ol man long Meksiko em 30 milion bihain em 3 milion, na long Peru pastaim em 8 milion na bihain em wan milion. I no ol asples Amerika tasol i dai long smolpoks. Buk Scourge​—The Once and Future Threat of Smallpox, i tok: “Kirap long bipo na i kam inap nau, smolpoks i bin kilim i dai planti handet milion man, winim sik Blak Det . . . na winim olgeta woa long taim bilong yumi.”

Yumi No Winim Yet Pait

Long nau yumi pilim olsem ol bikpela sik nogut olsem Blak Det na smolpoks ol i samting i bin kamap bipo bipo. Kirap long 1900 i go inap 1999, ol man i bin winim planti sik nogut, na moa yet long ol kantri i gat planti wok mani samting. Ol dokta i bin kisim save long as bilong klostu olgeta sik, na ol i painim pinis rot bilong oraitim ol dispela sik. (Lukim blok daunbilo.) Ol nupela marasin na antibaiotik i kain olsem ol majik bulet bilong kilim i dai ol strongpela sik.

Tasol, olsem Dokta Richard Krause, bipo em dairekta bilong U.S. National Institute of Allergy and Infectious Diseases, i tok, “yumi save yumi no inap abrusim ol bikpela sik wankain olsem yumi no inap abrusim indai na pasin bilong baim takis.” TB na malaria i stap yet. Na AIDS i go bikpela long olgeta hap na dispela i kamapim klia olsem ol bikpela sik i stap yet bilong mekim nogut long ol man. Buk Man and Microbes i tok: “Ol sik i save kalap long man i stap yet olsem namba wan samting i kilim man i dai; ol sik bai i stap olsem inap longpela taim bihain.”

Sampela dokta i ting maski ol i bin painim ol nupela marasin bilong daunim ol sik, dispela bai helpim yumi inap sotpela taim tasol. Robert Shope, wanpela dokta i save skelim ol bikpela sik, i tok: “Hevi bilong ol sik i save kalap long ol man i no pinis​—em i wok long i go nogut moa.” Stori i kamap bihain long dispela bai stori bilong wanem i olsem.

[Futnot]

a I gat kain kain sik Blak Det, tupela bilong ol em sik bubonik na sik numonik. Ol laus i stap long ol rat i save karim sik bubonik i go raun, na man i gat sik numonik inap givim dispela sik long narapela long rot bilong kus o spet bilong em.

[Rait long pes 5]

Insait long 20 yia namba bilong ol man i dai long AIDS i klostu wankain olsem ol man i bin dai long sik Blak Det long Yurop na Esia bihain long yia 1300 samting

[Blok/Ol Piksa long pes 6]

Save i Pait Wantaim Ol Bilip Nating

Long 1350 samting, taim pop i pret long sik Blak Det bai kisim lain bilong em long taun Avignon, dokta bilong em i tokim em olsem tripela planet, em Saten, Jupita, na Mas ol i stap long lain wantaim san​—em mak ol i kolim Akwerius, na dispela em nambawan as na sik Blak Det i kamap.

Foa handet yia bihain, George Washington i go slip na nek bilong em i pen. Tripela dokta i gat nem ol i katim hap skin bilong em na larim 2 lita blut bilong em i kapsait bilong pinisim dispela sik. Insait long sampela aua tasol sikman i dai pinis. Dispela pasin bilong rausim blut bilong man bilong oraitim sik, em wanpela samting ol dokta i bin mekim inap 2,500 yia​—kirap long taim bilong Hipokratis i go inap long 1850 samting.

Maski ol bilip nating na ol pasin tumbuna i bin pasim ol man long kisim save long ol marasin samting, sampela dokta i givim bel long painimaut as bilong ol sik na painim ol marasin bilong pinisim ol sik. Daunbilo em sampela bikpela samting ol i bin mekim.

▪ Smolpoks. Long 1798, Edward Jenner i kamapim wanpela marasin bilong pasim man long kisim smolpoks. Namel long yia 1900 i go inap 1999, ol dokta i bin kamapim ol marasin bilong pasim man long kisim sampela arapela sik, olsem polio, yelo fiva, misels na rubela.

▪ Sik TB. Long 1882, Robert Koch i luksave long wanpela jem samting, olsem bektiria, em i save kamapim sik TB. Koch i kamapim wanpela tes bilong luksave olsem man i gat dispela sik o nogat. Siksti yia bihain ol i kamapim marasin streptomaisin bilong oraitim sik TB. Dispela marasin i bin helpim tu ol man husat i gat sik Blak Det.

▪ Malaria. Kirap long 1600 samting na i kam inap long nau, kwinin​—em ol i kisim long skin bilong diwai sinkona​—i bin helpim planti milion man husat i gat malaria long i stap laip. Long 1897, Ronald Ross i painimaut olsem ol natnat Anopheles i save karim sik malaria, olsem na bihain ol i kirapim ol man long ol kantri i stap long ples hat long pinisim ol dispela kain natnat na bai namba bilong ol man i dai long malaria i go daun.

[Ol Piksa]

Sat bilong sodiak (antap) na katim hap skin na kapsaitim blut bilong pinisim sik

[Kredit Lain]

Both: Biblioteca Histórica “Marqués de Valdecilla”

[Ol Piksa long pes 3]

Long nau, TB i save kilim i dai 2 milion pipel long olgeta wan wan yia

[Ol Kredit Lain]

X ray: New Jersey Medical School–National Tuberculosis Center; man: Photo: WHO/Thierry Falise

[Piksa long pes 4]

Wanpela piksa bilong Jemani bilong yia 1500 samting, i makim dokta i werim wanpela mask bilong pasim em long kisim sik Blak Det. Nus bilong mask i gat sanda i gat gutpela smel long en

[Kredit Lain]

Godo-Foto

[Piksa long pes 4]

Bektiria i save kamapim sik bubonik

[Kredit Lain]

© Gary Gaugler/Visuals Unlimited

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim