Kala Kala Bilong Ol Binatang Bitel
WANPELA MAN LONG SPEN I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
LONG bikbus bilong ples hat i gat planti tausen kala kala binatang i hait antap long ol diwai. Sampela i lait olsem gol na silva, na sampela i lait olsem ol kala kala ston i dia tumas. Ol dispela samting bilong bikbus, em planti man i no save lukim, em ol binatang bitel.
Yu piksaim wanem kain binatang taim yu tingim binatang bitel? Yu piksaim ol binatang i blakpela na i luk narakain na ol i raun nabaut long graun? I no gat planti binatang i gat ol naispela kala kala olsem ol binatang bitel, na ol i planti tru. Buk The Guinness Book of Animal Records i tok ol man i save pinis long klostu 400,000 kain binatang Koleoptera—em nem bilong lain binatang ol bitel i insait long en—na 33 pesen bilong olgeta animal samting bilong graun ol man i save long en em ol binatang bitel. Sapos yu laik painim wanpela binatang ol man i no save long en, orait wok long painim wanpela namel long ol binatang bitel. Saveman Terry Erwin i ting i gat planti milion binatang bitel em ol saientis i no save yet long ol. Erwin i bin painim 1,200 narapela narapela kain binatang bitel insait long 19 bikpela diwai bilong ples hat.
Ol i Kain Kain
Ol binatang bitel i planti tru, olsem na yumi no kirap nogut long kain kain sais na lukluk bilong ol. Nius National Geographic i tok sampela ol i “traipela tru na ol man bilong bipo taim ol i laik kisim ol, ol i yusim sotgan i gat wesan long en bilong sutim ol i kam daun long graun.” Nius i tok sampela ol i “liklik tru na i holimpas hap bilong maus bilong binen na raun. Na i gat sampela bitel ol i go insait long ol bikpela haus musiam na kaikai ol binatang bitel em ol man i putim bilong ol arapela i ken skelim.”
Sampela taim ol binatang bitel ol man i laik kisim na bungim ol i gat bikpela pe bilong ol. Sapos wanpela kain bitel i no planti o kala bilong em i narakain, dispela bai mekim pe bilong en i bikpela moa. Kala bilong ol skarab bitel i kain kain, i gat grinpela, retpela, na kala olsem silva na gol. Pe bilong wanpela skarab i retpela tru inap olsem 600 kina, tasol sapos wanpela skarab i lait olsem gol, pe bilong em inap 1,200 kina.
Sampela bitel ol i kolim long-hon, nem i makim olsem ol antena bilong ol i longpela tru, ol i kala kala na i gat kain kain mak long skin bilong ol. Na sampela bitel i lait gut tru. Grinpela na blupela kala bilong ol i lait olsem kala bilong ol pisin hamingbet. Tasol i no kala tasol i mekim na ol binatang bitel i gutpela samting. Ol i kaikai ol samting olsem pekpek na ol diwai o plaua i sting, olsem na ol i mekim bikpela wok long lukautim graun.
Binatang Olsem Bilas
I gat sampela arapela lain tu em ol i laikim tru ol binatang bitel. Long Not na Sentral na Saut Amerika, sampela meri i putim ol kala kala wing bilong bitel long string na wokim nekles. Long sampela hap bilong Meksiko ol i yusim glu na putim ol bis na kala kala glas long wanpela juwel bitel na bitel i kamap olsem wanpela bilas i stap laip, sotpela sen i pasim bitel long klos.
Maski yu laik lukim bitel i raun o yu gat laik long holim na skelim gut, ol dispela samting i kala kala i soim klia olsem ol samting bilong graun i gat laip i luk nais tru na i kain kain.
[Blok/Piksa long pes 26]
Bitel Bilong Lip
Maski sampela bitel i luk nais tru, sampela inap bagarapim ol samting. Ol lip bitel i save kaikai ol lip, bun, na as bilong kain kain plaua na gaden kaikai samting.
I gat 25,000 narapela narapela kain lip bitel, tasol taim ol fama i tingim ol lip bitel, planti taim ol i tingim wanpela tasol bilong dispela kain bitel, em Kolorado poteto bitel. Long 1859, ol lain i bin go sindaun long Not Amerika i bin luksave olsem dispela bitel inap bagarapim ol poteto ol i planim. Long 1900 samting dispela bitel i kamap pinis long Yurop, na nau em i go olgeta long Yurop na long hap bilong Esia.
Dispela bitel i gat strong long sakim ol marasin bilong kilim i dai ol binatang, olsem na Kolorado poteto bitel em i wanpela bikpela birua. Long nau ol i save mekim kain kain samting bilong sakim dispela bitel i save kaikai planti tumas ol lip, ol i senisim nabaut hap bilong planim poteto, ol i planim plaua o putim long gaden sampela binatang i biruaim bitel, na ol i yusim marasin nogut.
[Piksa]
Kolorado poteto bitel, Amerika
[Kredit Lain]
Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA
[Blok/Ol Piksa long pes 27]
Ol Strongpela Bitel
◼ Ol bitel inap stap longpela taim, winim planti arapela binatang. Planti binatang i dai insait long wanpela yia tasol, tasol sampela juwel bitel i ken stap moa long 30 yia, na i gat wanpela bitel i bin i stap inap 47 yia. Buk The Guinness Book of Animal Records i tok ol juwel bitel i save “putim kiau bilong ol aninit long skin bilong diwai i stap laip.” Na “sapos man i katim diwai, planti taim sampela kiau i abrusim bagarap na ol i go long olgeta hap bilong graun ol i salim dispela diwai i go long en; sampela kiau i stap planti yia paslain long ol i kamap bikpela, olsem na sampela taim ol bitel i bikpela pinis i kamaut long diwai ol i bin wokim sia samting pinis long en.”
◼ Ol Goliat bitel long ples hat bilong Afrika i hevi tru winim ol arapela binatang. Hevi bilong sampela man bitel inap olsem 100 gram, hevi bilong ol i winim hevi bilong liklik rat.
◼ Prais bilong apim hevi samting, winim planti arapela animal (i stret long sais bilong en) em bilong rainoseros bitel bilong ples hat. Ol dispela bitel i ken apim samting i hevi tru winim tru hevi bilong ol yet inap 850 taim.
[Piksa]
Goliat bitel, Ripablik Demokratik Bilong Kongo
[Kredit Lain]
Faunia, Madrid
[Piksa]
Rainoseros bitel, Ekwatorial Gini
[Piksa long pes 26]
Juwel skarab bitel, Meksiko
[Piksa long pes 26]
Juwel skarab bitel, Honduras
[Piksa long pes 26]
Juwel skarab bitel, Kosta Rika
[Piksa long pes 27]
Long-hon bitel, Indonesia
[Piksa long pes 27]
Skarab bitel, Tailan
[Piksa long pes 27]
Metalik diwai bitel, Tailan
[Piksa long pes 27]
Metalik diwai bitel, Hangari
[Piksa long pes 27]
Juwel skarab bitel, Honduras
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 26]
Top left and middle: © David Hawks; right: © Barbara Strnadova/Photo Researchers, Inc.
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 27]
Top left to right: First three: Faunia, Madrid; fourth: Gyorgy Csoka, Hungary Forest Research Institute, www.insectimages.org; fifth: © Barbara Strnadova/Photo Researchers, Inc.