Bilong Wanem i Gat Planti Rabisman Long Dispela Graun i Gat Planti Mani?
INAP 2 tausen yia i go pinis, Jisas Krais i tok: “Oltaim ol rabisman bai i stap wantaim yupela.” (Matyu 26:11) Kirap long taim bilong Jisas na i kam inap nau, i bin i gat planti manmeri i stap rabis. Tasol bilong wanem planti i stap rabis long dispela graun i gat planti mani tru?
Sampela i ting ol man i kamap rabis, long wanem, ol i no save skelim gut ol samting ol i mekim. Tru, ating sampela taim i olsem. Ol man i laik inapim laik bilong ol long dring planti, kisim drak, pilai laki, olsem na ol inap pinisim kwik olgeta mani bilong ol. Tasol i no olgeta rabisman i bin kamap rabis long ol pasin kranki ol yet i bin mekim, nogat.
Planti man i no gat wok mani moa, long wanem, ol senis i save kamap insait long ol kampani o bisnis. Pe bilong baim dokta na marasin samting i go antap tru na i pinisim mani ol man i bin bungim inap planti yia. Na namel long ol milion milion manmeri i stap rabis long ol kantri i no gat planti wok bisnis samting, em i no asua bilong ol na ol i stap rabis. Planti i stap olsem, long wanem, ol i no gat rot bilong stretim dispela hevi, olsem yumi lukim long ol stori i kam bihain .
Samting i Bin Kamap Bipo
Long 1932 samting, bikpela hevi tru bilong mani i kamap long olgeta hap bilong graun, em ol i kolim ‘taim bilong bikpela hevi bilong mani.’ Long wanpela kantri, ol i pinisim planti milion man long wok mani bilong ol, na planti tausen famili i mas lusim haus bilong ol. Tasol maski planti manmeri i no gat kaikai, ol fama i bin kapsaitim nating planti planti lita susu bilong bulmakau, na gavman i subim ol fama long kilim planti milion bulmakau samting bilong ol.
Bilong wanem ol i bin tromoi nating ol dispela kaikai? Ol gavman i gat lo olsem ol kaikai bilong fama na ol narapela samting ol i salim, i mas i gat winmani long en. Susu, abus, na wit rais samting ol i bikpela samting long ol rabisman. Tasol taim ol fama i no inap salim long pe i gat winmani long en, gavman i tok ol dispela kaikai i no gutpela na ol i tromoi nating.
Long planti taun ol bikpela pait long kaikai i kamap. Sampela man i no inap baim kaikai bilong famili, olsem na ol i hansapim ol man long gan bilong kisim kaikai. Sampela i hangre nogut tru na ol i dai. Ol dispela hevi i bin kamap long Amerika. Taim dispela bikpela hevi bilong mani i kirap, i no longtaim na ol lain bilong bosim mani bilong kantri i putim hevi long ol lain i save kisim liklik pe tasol. Ol lain bilong bosim mani bilong gavman i no tingim kaikai, haus, na wok mani bilong ol manmeri i namba wan bikpela samting, nogat; ol i ting em i namba tu tasol. Namba wan samting ol i tingim, em wok bilong kisim bikpela mani.
Ol Samting Bilong Mani Long Nau
Bihain dispela taim bilong bikpela hevi bilong mani i pinis, na nau i luk olsem planti manmeri i gat mani na gutpela sindaun, winim bilong bipo. Tasol maski i gat planti mani tru long nau, planti rabisman i no gat rot bilong mekim sindaun bilong ol i kamap gutpela. Planti taim yumi harim ripot bilong bikpela hangre na ol man i stap rabis long ol kantri i no gat planti wok bisnis, na planti man i les pinis long ritim ol dispela ripot. Tasol taim woa i mekim na ol refiuji i stap hangre nogut tru, pasin bilong ol lain politik long tingim winmani i mekim na ol kaikai i sting na bagarap, na taim ol i putim pe bilong ol samting i go antap, ol rabisman i no inap baim ol samting ol i mas kisim. Ol dispela samting i soim olsem pasin bilong bosim ol samting bilong mani i no wok gut na i no inap helpim ol rabisman. Long olgeta kantri ol lain bilong bosim ol samting bilong mani i no save tingting long helpim planti milion manmeri i stap rabis.
Tru tumas, ol man bilong graun i no bin kamapim wanpela wok bilong bosim mani em i inapim olgeta lain man long ol samting ol i mas kisim. Inap 3,000 yia i go pinis, wanpela man i bin skelim gut pasin bilong ol man na em i tok: “Mi tingting gen long olkain pasin i no stret, ol manmeri bilong graun i save mekim. Ol man nogut i save daunim planti manmeri, na ol dispela manmeri i krai nogut tru. Tasol i no gat man bilong helpim ol. Na gavman tu i no helpim ol. Long wanem, strong bilong gavman i helpim ol man nogut tasol.” (Saveman 4:1) Nau long dispela taim bilong planti mani samting, sampela lain bilong bosim mani i wok yet long daunim ol lain i stap rabis.
Planti milion manmeri long nau i no gat rot long lusim pasin bilong i stap rabis. Tasol planti man i bin lain pinis long karim hevi bilong i stap rabis. Na ol i wetim tu gutpela taim bai kamap bihain we i stap bilong ol i gutpela.
[Blok long pes 5]
Hatwok Bilong Painim Mani
Long buk bilong em (The Working Poor—Invisible in America), David K. Shipler i givim sampela tingting long yumi long i stap bilong sampela man long Amerika, em ol i sot tru long mani na klostu ol i kamap rabis. Em i tok: “Taim famili i sindaun long haus i laik bagarap, sik sotwin bilong pikinini i go bikpela, na ol i mas kisim em i go long haus sik, na pe bilong baim dokta i bikpela na mama i mas dinau, na i gat bikpela interes bilong baim dinau bilong ka, olsem na em i mas baim olpela ka i no wok gut, na dispela i mekim na mama i kam leit long ples wok, na nau ol i no laik givim wok long em i gutpela moa na i gat bikpela pe, na em wantaim pikinini i mas sindaun yet long haus nogut.” Pikinini na mama ol i stap nogut na i luk olsem taim nogut tru bai painim tupela, maski ol i sindaun long kantri i gat planti mani tru, winim olgeta narapela kantri.
[Blok long pes 6]
Tingting Long Helpim Ol, Em Inap?
Long Novemba 1993, insait long wanpela ofis bilong gavman long Washington, D.C., wanpela lain i wok strong long stretim wanpela bikpela hevi. I gat planti milion dola i stap, na ol i laik helpim ol lain long Amerika em ol i no gat ples slip. Taim ol i toktok i stap, sampela polis, paiaman, na ol lain bilong ambiulens ol i bung long ples bilong kisim bas long hapsait bilong rot. Ol lain bilong ambiulens i kisim bodi bilong wanpela meri i dai pinis, em i no gat ples slip. Em i bin dai long ai bilong wanpela ofis bilong gavman i bilong painim haus bilong ol man i no gat ples slip.
Bihain wanpela niusman bilong The New York Times i toktok wantaim wanpela wokman bilong dispela dipatmen, na em i stori long bikpela lain wokman bilong helpim ol man na ol ambiulens samting i bin bung long ples bodi bilong meri i stap long en. Em i tok: “Em i narapela kain tru long lukim bikpela helpim ol man i save kisim taim ol i dai pinis—tasol taim ol i stap laip yet ol i no gat helpim.”
[Piksa long pes 4, 5]
Wanpela mama wantaim 3-pela pikinini bilong em long taim bilong bikpela hevi bilong mani long 1932 samting
[Kredit Lain]
Dorothea Lange, FSA Collection, Library of Congress
[Piksa long pes 6, 7]
Long ol faktori olsem dispela, ol wokman i save kisim 14 dola tasol long mun, na sampela taim ol i mas wok inap 70 aua long wanpela wik
[Kredit Lain]
© Fernando Moleres/Panos Pictures