2
Husat Inap Tokim Yumi?
1, 2. Wanem gutpela rot bilong yumi ken save long wok bilong wanpela samting em wanpela man i bin wokim?
1 Husat inap tokim yumi tru, i gat wanem as na yumi stap? Orait, sapos yu lukim wanpela man i wokim wanpela masin na yu no save long dispela kain masin, olsem wanem yu inap save long wok bilong en? Yu mas askim man i bin wokim dispela masin, a?
2 Orait, olsem wanem long ol gutpela gutpela samting i gat laip em yumi lukim long graun, olsem ol bikpela samting na ol liklik samting tru olsem sel long skin bilong man? Na i gat ol samting insait long sel i liklik moa yet, ol i kolim molekul na atom. Na yumi kirap nogut long kru o tingting bilong yumi ol man, em inap mekim bikpela wok tru. Na yumi tingim ol bikpela bikpela lain sta na bikpela ples antap—i mas i gat wanpela Man bilong wokim ol dispela gutpela samting, a? Orait, em yet inap tokim yumi, i gat wanem as na em i wokim ol dispela samting.
Yu Ting Ol Samting i Gat Laip i Kamap Nating?
3, 4. Ol samting i gat laip inap kamap nating o olsem wanem?
3 Wanpela buk (The Encyclopedia Americana) i stori long ol samting i gat laip na i tok, ‘Taim yumi skelim gut ol plaua, binatang, pis, animal samting, yumi lukim olgeta liklik hap long skin bilong ol i stap long ples stret bilong en na i wok gut wantaim, na yumi kirap nogut long dispela samting.’ Na wanpela saveman bilong ol sta, em Bikman Bernard Lovell, em i stori long ol samting i gat laip na em i tok, ‘I no gat rot tru bilong yumi ken ting ol dispela samting i kamap nating, maski ol i liklik samting tru.’
4 Na narapela saveman bilong ol sta, em Fred Hoyle, em i tok: ‘Planti saveman i bilip yet olsem ol samting i gat laip ol i kamap nating. Tasol taim ol i wok long skelim ol samting i gat laip, ol i kirap nogut long lukim olgeta liklik liklik hap long skin bilong ol dispela samting i gat wok bilong en na olgeta i wok gut wantaim. Olsem na i no gat rot bilong yumi ken ting ol dispela samting i bin kamap nating. Ol samting i gat laip i no inap kamap nating, nogat.’
5-7. Olsem wanem wanpela wok saiens i kamapim klia olsem ol samting i gat laip i no inap kamap nating?
5 Wanpela kain wok saiens bilong nau, em ol i save skelim ol liklik samting tru i stap long skin bilong ol samting i gat laip, olsem jin na molekul na atom. Wanpela saveman bilong dispela wok, em Michael Denton, em i tokaut olsem: ‘Maski yumi skelim wanpela sel i liklik tru, ol samting insait long en i mekim bikpela wok tru. Olsem na yumi no inap tok, ol dispela samting i bin kamap nating tasol. Na yumi kirap nogut tu long olgeta liklik liklik samting insait long skin i narapela kain stret na i nambawan tru.’
6 Denton i tok moa olsem: ‘Maski yumi lukluk we, olgeta samting i gat laip i nambawan tru na yumi kirap nogut long en, long wanem, ol saveman i no inap tru long tingim na wokim kain samting olsem. Olsem na yumi save, ol samting i gat laip i no inap kamap nating. Orait, yu ting ol liklik liklik hap samting i ken skruim nating wantaim—bilong ol yet ol i mekim—na nau ol dispela gutpela samting i gat laip ol i ken kamap na i wok stret olgeta? Ol i winim tru olgeta samting ol saveman i bin wokim, olsem na yu ting ol inap kamap nating olsem?’ Na wanpela profesa, nem bilong em Chet Raymo, i tok, ‘Olgeta liklik liklik samting long skin i mekim stret wok bilong en na i olsem mirakel em wanpela man i bin kamapim. Mi kirap nogut long dispela samting.’
7 Saveman Denton i tok moa olsem: ‘Ol man i strong yet long tok, ol dispela samting i kamap nating tasol’ ol i bilip long wanpela stori nating i no gat as bilong en. Em i tok, dispela bilip em Darwin i bin kamapim, olsem olgeta samting i bin kamap nating, dispela em i ‘nambawan bikpela stori nating bilong nau.’
I Mas i Gat Man Bilong Wokim
8, 9. Mekim wanpela tok piksa i kamapim klia olsem olgeta samting i bin kamap i mas i gat man bilong wokim.
8 Ol samting i no gat laip ol i no inap kamap nating. Orait, ol gutpela gutpela samting i gat laip na i stap long graun ol tu i no inap kamap nating, long wanem, olgeta samting i mas i gat man bilong wokim. Yu save long wanpela samting i kamap nating? I no gat wanpela, a? Na sampela samting i gat laip ol i gat planti ol liklik liklik hap bilong en na ol i wok gutpela tru, na man bilong wokim ol dispela samting em i mas i gat bikpela save moa.
9 Yumi ken mekim tok piksa olsem: Taim yumi lukim wanpela piksa yumi save, i gat wanpela man i bin wokim o malenim dispela piksa. Taim yumi kaunim buk, yumi save i gat wanpela man i bin raitim stori bilong en. Taim yumi lukim haus, yumi save i gat wanpela man i bin wokim. Taim yumi lukim trafik-lait long rot, yumi save, i gat wanpela lain i bin putim lo bilong rot. I gat as na ol man i bin wokim ol dispela samting. Tru, yumi no save tumas long ol man i bin wokim ol dispela samting, tasol yumi bilip olsem ol dispela man i stap.
10. Olsem wanem yumi ken save, wanpela Bikpela Man i bin wokim olgeta samting?
10 Olsem tasol, yumi inap lukim ol gutpela gutpela samting i gat laip long graun na ol i narapela narapela kain, na yumi ken save i gat wanpela Bikpela Man i bin wokim ol dispela samting. Ol i kamapim klia olsem i gat wanpela Bikpela Saveman tru i stap. Dispela samting i kamap ples klia tu taim yumi lukim ol bilion bilion lain sta i stap antap na i gat planti bilion bilion sta long olgeta wan wan lain sta, na i gat lo i bosim wokabaut bilong olgeta wan wan, olsem lo i bosim hat na lait na krai bilong samting, na lo bilong graviti, olsem wanpela strong i holim graun na san na mun samting i stap gut long ples bilong en. Sapos i gat ol lo, orait, i mas i gat wanpela man i bin wokim ol dispela lo, a? Wanpela saveman bilong wokim ol roket, em Wernher von Braun, em i tok, ‘Ol lo i bosim ol samting long antap na long graun, ol dispela lo i wok stret olgeta, olsem na mipela i no hatwok long wokim ol roket samting bilong i go long mun, na mipela inap makim stret wanem taim em bai kamap long mun. I mas i gat wanpela man i bin putim ol dispela lo pastaim.’
11. Bilong wanem yumi no inap tok, i no gat wanpela Bikpela Man i bin wokim olgeta samting, long wanem, yumi no inap lukim em?
11 Tru yumi no inap lukim dispela Bikpela Man i bin wokim ol samting na em i Man bilong givim lo. Tasol yumi no inap lukim graviti na paua na wanpela strong i olsem rot bilong karim tok i go long redio na ol kain strong olsem, a? Tasol yumi bilip olsem ol i stap, long wanem, yumi lukim wok ol i mekim. Orait, olsem wanem yumi ken tok, i no gat wanpela Man i bin wokim ol samting na putim lo long ol na yumi no inap lukim em? Yumi inap lukim ol gutpela gutpela samting em i bin wokim, a?
12, 13. Olsem wanem yumi ken save, Man bilong wokim olgeta samting em i stap?
12 Wanpela saveman, em Paul Davies, em i tok: “I gat as na yumi stap long graun.” Na em i tok: “Long rot bilong wok saiens bilong mi, mi bilip strong olsem wok bilong kamapim olgeta samting long antap na graun i bikpela wok tru na i narapela kain, na mi kirap nogut long en, olsem na mi no inap bilip olsem ol i kamap nating tasol. I mas i gat narapela rot na ol i kamap.”
13 Olsem na ol samting yumi lukim i kamapim klia olsem ples antap na graun na olgeta samting i gat laip long en ol i no inap kamap nating tasol. Ol dispela samting i kamapim long ples klia olsem i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting, na em i gat bikpela save na strong.
Baibel i Tok Wanem?
14. Baibel i tok wanem long dispela Man i bin wokim olgeta samting?
14 Nambawan olpela buk long graun, em Baibel, em tu i tok olsem. Aposel Pol i bin raitim tok long Baibel olsem: “Olgeta wan wan haus i gat man i bin wokim em. Tasol God i bin wokim olgeta samting.” (Hibru 3:4) Na laspela hap bilong Baibel em aposel Jon i bin raitim, em tu i tok: “Bikpela, yu God bilong mipela. Yu tasol yu stap antap tru na inap tru long olgeta man i ken amamas long yu na litimapim nem bilong yu na i stap aninit long strong bilong yu. Long wanem, yu bin wokim olgeta samting. Long laik bilong yu yet yu bin mekim olgeta samting i kamap, na nau dispela olgeta samting i stap.”—Kamapim Tok Hait 4:11.
15. Olsem wanem yumi ken save long sampela pasin bilong God?
15 Baibel i tokaut klia olsem: “Stat long taim God i mekim kamap olgeta samting na i kam inap nau, ol man i lukim ol samting em i bin wokim. Long dispela rot ol man inap save long sampela pasin bilong God . . . na ol inap save long bikpela strong bilong en i stap oltaim oltaim.”—Rom 1:20.
16. Bilong wanem i gutpela tru long yumi no inap lukim God?
16 Olsem na Baibel i tokaut klia olsem: Ol samting i stap na yumi lukim, ol i kamapim long ples klia tru olsem wanpela Man i As bilong ol dispela samting—em God. Na gutpela tru yumi no inap lukim em, long wanem, em i Man bilong wokim olgeta samting na strong bilong em i bikpela moa yet, na sapos yumi man bilong graun i lukim em, bai yumi bagarap. Baibel i tok: “Sapos wanpela man i lukim pes bilong [God] bai em i dai.”—Kisim Bek 33:20.
17, 18. Bilong wanem i bikpela samting tru long yumi mas save, i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting?
17 Em i bikpela samting tru long yumi mas tingim wanpela Bikpela Man i bin wokim olgeta samting—em God; long wanem, sapos tru em i bin wokim yumi, orait, i mas i gat as na em i mekim. Olsem na sapos i gat as na yumi stap, orait, i gat as na yumi ken bilip olsem i stap bilong yumi long bihain bai kamap gutpela. Sapos yumi no bilip olsem, bai yumi stap na tingting long i dai tasol. Olsem na yumi mas save, God i gat wanem laik na em i wokim yumi. Olsem bai yumi ken tingim wanem samting yumi laik mekim: Bai yumi bihainim laik bilong God o nogat?
18 Na Baibel i tok, dispela Man i bin wokim yumi em i God bilong sori na em i save tingim tru yumi. Aposel Pita i tok: “God i save wari long yupela.” (1 Pita 5:7; lukim tu Jon 3:16 na 1 Jon 4:8, 16.) I gat wanpela rot na bai yumi ken save God i tingim yumi: Yumi mas tingting long olsem wanem em i bin wokim skin na tingting bilong yumi i nambawan tru.
“Nambawan Tru”
19. Devit i mekim wanem tok tru na yumi mas tingim?
19 Long Baibel Devit i tok: “Yu bin wokim olgeta hap bilong bodi bilong mi . . . i narakain na i nambawan tru.” (Song 139:13, 14) Em i tok stret, long wanem, dispela Man bilong wokim olgeta samting em i bin wokim kru na bodi bilong yumi i nambawan tru.
20. Wanpela bikpela buk i tok wanem long kru bilong man?
20 Tingim kru bilong yumi—wok bilong en i winim tru olgeta kain kompyuta. Wanpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i tok: ‘Ol rop wailis olsem nev insait long skin ol i salim ol toksave i go i kam, na dispela i winim tru wok bilong ol telefon; na kru inap mekim kain kain wok bilong skelim ol samting, winim tru ol strongpela kompyuta.’
21. Taim yumi save long ol bikpela wok em kru i save mekim, yumi mas ting olsem wanem?
21 Kru bilong yumi inap bungim planti save moa na tingim planti bilion bilion samting na holim gut long tingting olsem piksa. Tasol kru inap helpim yu long mekim ol narapela samting tu—olsem lain long wisil, na wokim bret, na lainim ol narapela tok ples, na lain long kompyuta, na lain long draivim balus. Na yu inap tingim ol samting bai yu mekim long malolo bilong yu, o tingim swit bilong wanpela kaikai. Yu inap tingim na wokim ol samting. Yu inap pilim tru ol samting, na mekim pasin sori, na tingim ol samting bilong bipo o bilong nau o bilong bihain. Yumi no inap wokim wanpela gutpela samting tru olsem kru bilong man, olsem na yumi save, Man bilong wokim dispela kru em i gat bikpela save moa, winim olgeta man bilong graun.
22. Ol saveman bilong saiens i tok wanem long kru bilong man?
22 Ol saveman bilong saiens i tok, ‘Kru i mekim ol dispela wok olsem wanem, em yumi no save. Em i olsem wanpela masin i gat kain kain samting long en bilong mekim wok bilong en. . . . Ating yumi man i no inap kisim save long olgeta wok em kru i save mekim.’ (Scientific American) Na saveman Raymo i tok: ‘Yumi mas tok tru—yumi no save tumas long kru i wok olsem wanem long bungim ol save na putim i stap, o olsem wanem kru inap tingim bek ol samting. . . . I gat olsem wan handet bilion sel bilong nev long kru bilong man. Ol rop bilong nev i olsem ol han bilong diwai, na long dispela rot narapela sel inap salim tok i go long narapela sel insait long kru.’
23, 24. Kolim sampela hap bilong skin i nambawan tru. Wanpela man bilong wokim kompyuta i tok wanem?
23 Na ai bilong yumi tu, wok bilong en i winim tru olgeta kamera—bilong en yet ai i save wok, na em inap lukluk i go stret long wanpela samting na i olsem wanpela kamera i kisim piksa wokabaut long kala kala. Na yau bilong yumi inap harim krai bilong kain kain samting na i ken givim save long yumi olsem yumi stap we o yumi go long wanem hap, na i helpim yumi long sanap stret na ai i no raun. Na klok bilong yumi em i wanpela gutpela pam tru, na ol saveman i no inap wokim wanpela gutpela pam olsem. Na i gat ol narapela hap bilong skin tu i nambawan tru, olsem nus, maus, han, ol rop em blut i ran long en, na ol rop bilong bel i mekim wok long kaikai, na planti ol narapela samting tu.
24 Olsem na wanpela saveman bilong wokim kompyuta em i tok: ‘Kompyuta bilong mi i mas i gat man bilong wokim. Orait, olsem wanem long skin bilong yumi—em i olsem wanpela masin i save mekim kain kain wok—em tu i mas i gat man bilong wokim, a?’
25, 26. Dispela Bikpela Man bilong wokim olgeta samting em inap tokim yumi long wanem samting?
25 Taim ol man i wokim ol balus, kompyuta, wilwil samting, i gat as na ol i wokim—ol i no wokim nating. Na i olsem tu long Man i bin wokim kru na skin bilong yumi—i mas i gat as na em i wokim yumi. Na em i mas i gat bikpela save moa, winim bilong ol man, long wanem, yumi man i no inap wokim kain samting olsem. Olsem na em tasol inap tokim yumi, i gat wanem as na em i bin wokim yumi na putim yumi long graun, na wanem samting bai painim yumi long bihain.
26 Taim yumi kisim save long ol dispela samting, em nau, yumi inap mekim wok long dispela gutpela kru na skin bilong yumi bilong mekim laik bilong God. Tasol olsem wanem yumi inap kisim save long laik bilong God? Em i putim we ol dispela tok na bai yumi ken save long en?
[Piksa long pes 7]
Sapos yu laik save, i gat wanem as na ol i bin wokim wanpela samting, orait yu mas askim man i bin wokim dispela samting
[Piksa long pes 8]
Skin bilong ol samting i gat laip i narapela kain tru, na wanpela samting insait long skin, em DNA, i kamapim klia dispela samting
[Piksa long pes 9]
‘Kru inap mekim kain kain wok bilong skelim ol samting, winim tru ol strongpela kompyuta’