Jehova i Save Was Long Yumi
Em stori bilong Erich Kattner
OIYO! Buk i paitim het bilong mi. Em namba wan taim mi save long Baibel. Dispela Baibel i stap long han bilong wanpela pris Katolik. Bilong wanem em i paitim het bilong mi? Long wanem mi bin mekim wanpela askim.
Pris i lainim mipela long katekismo na long lotu na em i laik kirapim mipela ol manki long kisim wok pris. Bilong mekim olsem em i kamapim tok bilong 1 Tesalonaika 4:17 i stori long ol man em ‘Bikpela bai kisim ol i go antap long klaut na bai ol i lukim Bikpela.’
Mi gat planti askim, olsem na mi askim pris: ‘Bilong wanem yu tok ol pris i save go stret long heven, tasol As Bilip bilong lotu i tok, Jisas i go long hel?’ (Aposel 2:31) Em nau, mi givim dispela askim long pris na Baibel i paitim het bilong mi.
Mi Laik Save
Tasol mi laik save long bekim bilong ol askim bilong mi. Taim mi stap manki yet, mi laik tru long lotuim God. Taim mi wokabaut long rot na mi kamap long wanpela haus lotu, mi save go insait na mekim beten. Tasol bel bilong mi i no amamas. Mi save kros long ol samting mi lukim, olsem mi lukim sampela man i save lotuim planti piksa na imis, na mi les long pasin bilong ol pris.
Taim mi gat 8-pela krismas, long namba wan taim mi kaunim wanpela buk. Dispela buk i stori long ol samting ol man i bin mekim bilong kirapim ol Brasil long bihainim lotu Kristen. (Buk The Christianization of Brazil) Mi kirap nogut tru long pasin ol i bin mekim. Dispela stori em i stori bilong kilim man i dai. Long nem bilong lotu ol i bin kilim i dai planti asples. Taim mi kisim save long ol kain samting olsem, dispela i tanim tingting bilong mi long planti samting.
Ol dispela samting i bin kamap long yia 1927 samting. Mama i karim mi long Viena, long Austria, long Ogas 19 long yia 1919. Papamama i no kamapim sampela pikinini moa; mi wanpela tasol. Papa bilong mi em i ensinia bilong paua na taim mi gat 6-pela krismas em i kisim wok long Sekoslovakia, long hap bilong not, long Sudentenlan, long hap bilong ol man i save mekim tok Jeman. Olsem na mipela i go sindaun long dispela hap long wanpela liklik taun ol i kolim Wansdof.
Mi no bilip moa long Misin Katolik. Wanpela taim mi bel hevi, long wanem pris i bin givim strafe gen long mi. Taim mi lusim skul na wokabaut i go bek long haus, mi brukim wanpela hap i gat gutpela gras long en. Mi krai i stap na mi tingting olsem: ‘Ating i no gat God, long wanem mi bin lukim na kisim save long planti samting i no stret.’
Tasol nau mi harim krai bilong ol pisin na mi lukim ol gutpela plaua i stap na ol bataplai na planti gutpela samting God i bin wokim. Na mi kisim tingting olsem: God em i stap na em i laikim tru yumi, tasol ol man i tok ol i wokman bilong God, ating ol i no wokman tru bilong em. Na mi ting olsem: Ating God i les pinis long yumi ol man. Na long namba wan taim mi beten na mi askim God long helpim mi bambai mi ken save long em sapos bihain em i kirap tingim gen ol man. Em yia 1928.
Wanpela mun bihain, mama i go lukim famili bilong em long Viena; mama bilong em i winim 60 krismas na ol i laik wokim betde pati bilong em. Taim famili i bung, mama i lukim susa bilong em i stap long Maribor, long Yugoslavia, nem bilong em Richard Tautz. Nau tasol em i kamap wanpela Sumatin Bilong Baibel, em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela taim bipo. Taim mama i kam bek, em i amamas na em i tokim mipela long ol nupela tok i tru bilong Baibel em i bin kisim save long en. Mi pilim olsem ol dispela tok i stret. I olsem Jehova i was i stap na em i laik helpim mi.—Sam 121:5.
Mi Kirap Bihainim Ol Tok Mi Lainim
Bihain sampela Sumatin Bilong Baibel i lusim hap bilong Jemani i kam na wok bilong autim tok i kirap long hap bilong mipela. Sampela mun bihain ol i kirap long mekim ol miting long wanpela taun i stap klostu, long hapsait bilong boda, long Jemani. Mipela save wokabaut inap sampela mail na i go long ol dispela miting. Long dispela taim mi bungim Otto Estelmann na sampela yia bihain mitupela i wok wantaim.
Long yia 1932, famili bilong mi i go sindaun long Bratislava, em nambawan biktaun long Slovakia. Dispela taun i stap longwe long Viena inap 72 kilomita. No gat ol narapela Witnes long dispela taun long dispela taim. Olsem na mi tingting pinis long mi mas kirap na autim tok. Mi go long wanpela hap mi ting em bai hatwok long autim tok long en. Mi go long ol haus i go antap inap planti plua na ol famili bilong ol bikman bilong gavman i stap long en. Long dispela taim long Bratislava, ol man i save mekim 4-pela tok ples, em tok Slovak, tok Sek, tok Jeman, tok Hangari.
Mi holim sampela liklik kat i gat liklik tok bilong Baibel long en long dispela 4-pela tok ples, na mi wanpela mi go paitim dua bilong haus bilong ol man insait long ol dispela bikpela haus. Long dispela taim papa bilong mi i no kamap Witnes yet, na sampela taim em i save sanap long narapela hapsait bilong rot na lukluk long mi na em i tingting planti. Tasol bihain liklik em i kirap na bilip tru long Jehova.
Long Februeri 15 long yia 1935 wanpela wasman sekit i mekim wanpela miting long haus bilong mipela na mi wantaim sampela moa, mipela i kisim baptais long ples waswas insait long haus. Long dispela yia mi winim skul bilong wok bisnis na wanpela bisnis i laik givim gutpela wok long mi, Tasol mi kisim pas long Sosaiti tu i tok ol i laik givim wok long mi long brens-ofis long Prak, long Sekoslovakia. Mi toktok gut wantaim papamama na mipela i beten long Jehova tu. Olsem na taim mi no winim yet 16 krismas, mi kirap mekim wok bilong Jehova long olgeta de, olsem long Jun 1, 1935.
Mekim Wok long Taim Bilong Hevi
Long ofis bilong Sosaiti long Prak, mi lain long mekim wok long masin bilong wokim ol buk. Mipela i wokim ol liklik nius bilong ol brata bilong mipela long Jemani, em Hitler i bin tambuim wok bilong ol. Na mipela wokim Wastaua long sampela tok ples. Tasol dispela taim em i taim bilong hevi bilong wok bilong mipela long Yurop, na bihain, olsem long Desemba 1938, gavman i pasim brens-ofis bilong mipela.
Mi go bek long haus bilong papa long Bratislava. Nau ol man i laikim Hitler ol i bosim dispela hap, na inap tupela mun mi wok hait na mi autim tok long ol haus. Long dispela taim mi kisim pas long Sentral Yuropin Ofis bilong Sosaiti Was Taua long Ben, long Switselan. Pas i tok, sapos mi redi long mekim wok painia long wanem wanem hap bilong graun ol i makim, orait mi mas i go long Ben.
Mi lusim haus bilong papamama na mi go long Ben. Mi no lukim gen papa bilong mi, na 30 yia i lus na mi lukim gen mama. Tasol Jehova i was long mitripela long olgeta hevi i painim mipela long bihain. Bihain mi kisim save olsem long taim mi lusim Bratislava, long dispela de stret wanpela lain soldia nogut bilong Slovakia (Hlinka Guarda) ol i wok long painim mi. Long rot, taim sampela lain bilong gavman bilong Hitler i save mi wanpela Witnes Bilong Jehova ol i painim rot bambai polis long boda bilong Yugoslavia na Itali i ken holim mi. Tasol Jehova i was long mi.—Sam 48:14; 61:3.
Long Ben ol i tokim mi ol i laik salim mi i go long Sangai, long kantri Saina. Tasol bihain ol i senisim tingting na ol i salim mi i go long Brasil. Mi wok long brens-ofis long Ben inap long taim mi kisim pas bilong gavman bilong orait long mi go long Brasil. Nau bikpela hevi i wok long kamap long hap bilong Yurop. Planti kantri i wok long pasim boda bilong kantri bilong ol, olsem na long Ogas 1939 Sosaiti i tok, gutpela sapos mi go long hap bilong Frans. Wanpela sip bilong Brasil (nem bilong en Siqueira Campos) i laik lusim Le Havre, long Frans, long Ogas 31. Mi kalap long dispela sip na sip i lusim sua i go na 4-pela aua bihain Namba Tu Pait Bilong Olgeta Hap i kirap.
Mipela ol pasendia long hap bilong sip mi stap long en, mipela inap olsem 12-pela, na bihain mi save, olgeta ol i lain bilong gavman bilong Hitler. Ol i no amamas liklik long wok autim tok mi mekim. Ol i wok long kirapim ol man long rausim mi long sip. Taim mipela i sua long Vigo, long Spen, kepten bilong sip i mekim gut long mi na em i tok mi no ken lusim sip na i go raun. Taim mipela i sua long Lisbon, long Potyugal, ol dispela lain i raitim tok giaman long taim sip i mas lusim sua na ol i putim dispela tok long notis-bot bambai mi paul na sip i lusim mi. Tasol Jehova i was long mi. (Sam 121:3) Long apinun, long Septemba 24, 1939 mi kamap long Santos, long Brasil. Long tumora mi go long Sao Polo long brens-ofis bilong Sosaiti.
Mi Mekim Wok long Brasil
Long Septemba 1939 i gat 127 Witnes tasol i stap long Brasil, tasol lain bilong Brasil ol inap olsem 41 milion. Mi stap wanpela wik long Sao Polo na ol i salim mi i go mekim wok painia long hap bilong saut, long Provins Rio Gran do Sul. Ol i salim mi i go i stap wantaim sampela Witnes bilong Polan ol i save mekim tok Jeman, em ol i stap longwe long bus long dispela hap.
Mi kalap long tren na tren i ron inap 4-pela de i go kamap long laspela taun tren i go long en, em Girua. Dispela taun i olsem wanpela liklik stesen bilong bus long hap bilong Wes long Not Amerika long bipo. Long Girua mi stap longwe yet long haus bilong ol Witnes inap 32 kilomita. Wanpela trak i laik i go lusim sampela kago long dispela hap bilong bus na draiva i orait long mi go wantaim ol. Trak i lusim mi long wanpela liklik rot long bus na mi wokabaut long lek bihainim dispela rot i go insait tru long bus inap wanpela mail samting, na mi brukim wanpela baret, na mi kamkamap long haus bilong ol dispela Witnes.
Mipela i stap long bus tru, olsem na mi mas wetim ol man i kisim mi i go long wilka hos i pulim bambai mi ken mekim wok painia bilong mi. Bilong painim ol man bilong autim tok long ol, mipela mas raun i go inap planti de. Mipela save slip long rot long bus; mipela no save slip insait long bus, long wanem i gat planti snek; na taim ren i kam daun, mipela save slip aninit long dispela wilka. Mipela autim tok long sampela taun tu, olsem Krus Alta.
Long yia 1940 Sosaiti i givim narapela ples wok long mi. Ol i salim mi i go long Poto Alegre, em nambawan biktaun long provins Rio Gran do Sul. Nau mi bung wantaim dispela man em i wanpela gutpela poroman bilong mi taim mi manki yet, em Otto Estelmann. Ol i salim em tu i kam long Brasil na mitupela i wok wantaim. Ol bikman bilong dispela taun i laikim gavman bilong Hitler, olsem na ol i holim mitupela na ol i tokim mipela i gat tupela rot na mitupela i mas tingim wanem rot mipela i laik bihainim—mipela laik sainim nem long wanpela pepa na tok mipela i no bilip moa long Jehova, o mipela laik kalap long tren long apinun na i go kalabus klostu long boda bilong kantri Yuragwai. Mitupela i kalap long dispela tren.
Long Taim i Gat Tambu
Long hap bilong boda mipela i stap long wanpela haus na i olsem mipela i stap long kalabus. Tasol Jehova i helpim mipela. Sampela Juda ol i bisnisman ol i laik helpim mipela, olsem na mi no i stap long kalabus; ol i orait long mi mekim wok mani. Tasol ol i save was oltaim long mitupela, na mitupela i no inap telefon samting na toktok wantaim brens-ofis bilong Sosaiti.
Tasol wanpela taim mipela wokabaut long rot na mipela bungim wanpela brata bilong Yurop, ol i bin salim em bilong mekim wok painia long Yuragwai. Em i kam long hap bilong boda na mipela i bungim em na mipela i amamas tru! Em i givim wanpela Baibel tok Jeman long mipela na wanpela Wastaua tok Inglis. Long dispela taim mi kirap tru long lainim tok Inglis.
Long Ogas 22 long yia 1942 Brasil i tokaut olsem ol i birua long Jemani na Itali. Olsem na senis i kamap. Ol i salim mitupela i go bek long Poto Alegre na ol i givim sampela askim long mipela, na bihain ol i larim mi i go. Liklik taim bihain mi bungim sampela yangpela Witnes bipo mi save long ol long hap bilong bus mi go wok long en long pastaim. Olsem na mi inap salim tok i go long brens-ofis na mi kirap gen long mekim wok painia. Fopela bilong ol dispela yangpela Witnes i kirap long mekim wok painia wantaim mi, na mipela i painim pinis sampela manmeri ol i bilipim tok bilong Kingdom, na sampela bilong ol i mekim yet wok bilong autim tok.
Nupela gavman i orait long mipela, olsem na long yia 1943 mipela i stretim rot bilong mekim namba wan liklik kibung long Poto Alegre. Inap 50 manmeri ol i kam long dispela kibung, na 25 samting ol i plenklos, olsem ol polis. Wanpela yia bihain, long 1944, mipela stretim rot bilong mekim narapela kibung. Bihain long dispela ol i singautim mi i go wok long brens-ofis bilong Sosaiti, em pastaim i stap long Sao Polo, tasol nau ol i putim long Rio de Janiro.
Skul Giliat na Bihain long En
Long 1950 ol i singautim mi i go long Namba 16 Klas bilong Skul Giliat long Saut Lansing, Nu Yok. Mi winim skul long Februeri 1951 na ol i makim mi bilong mekim wok long Saut Bronks, Nu Yok, inap liklik taim na bihain mi go bek long Brasil.
Inap wanpela yia hap mi mekim wok distrik na wok sekit. Na long Februeri 1953 ol i singautim mi i go wok gen long brens-ofis long Rio de Janiro, na ol i givim wok long mi bilong tanim tok. Bihain, olsem long Septemba 1961 i go inap Septemba 1963, ol i salim mi i go long nambawan ofis bilong Sosaiti long Bruklin, Nu Yok, bilong mekim wanpela bikpela wok bilong tanim tok. Taim mi stap long Nu Yok mi bungim wanpela man wantaim meri bilong em mi save long tupela long Brasil. Man i orait long mi stadi wantaim em na mi save go lukim em long haus pasendia ol i stap long en. Em i bilip tru long ol tok em i lainim.
Sampela mun bihain, mipela i stap gen long Brasil na mi go lukim em. Tasol bilip bilong em i no strong moa; em i pilim olsem i no gat wok long em i kirap hariap na bihainim ol dispela tok em i bin lainim. Olsem na mi tokim em: “Pol, yu wanpela ensinia bilong wokim ol rot na bris na haus. Tasol sapos mi wanpela ensinia na mi tokim yu rup bilong haus i laik bagarap na pundaun antap long yu, bai yu mekim wanem? Orait, mi wanpela ‘ensinia’ bilong Baibel na mi tokim yu, sapos yu no kirap bihainim ol tok yu bin lainim, bai yu lus.”
Liklik taim bihain em i kisim baptais, na nau, inap sampela yia em i bin holim wok elda insait long kongrigesen. Na em i mekim bikpela wok bilong helpim ol brata long wokim nupela haus brens long Sesario Lans, long Sao Polo. Mipela inap 480 brata sista i wok long dispela nupela brens-ofis bilong helpim ol Witnes bilong Brasil long ol samting bilong spirit, em lain bilong ol i wok long i go bikpela.
I Wok Yet long i Go Bikpela
Long 1945, long namba wan taim, presiden bilong Sosaiti long dispela taim, em Nathan H. Knorr, na namba tu bilong em, em Frederick Franz, tupela i kam lukim mipela. Mipela putim wanpela kibung long wanpela ples spot long Sao Polo (Pasembu Jimnesiam), na taim dispela tupela brata i mekim tok, mi tanim tok. Bikpela lain i kam bung, inap olsem 765.
Brata Knorr i lukluk long bikpela stediam i stap klostu na em i tok, ‘Ating bihain bai yumi inap wokim kibung long dispela stediam na bai i pulap?’ Na tru tumas, long Desemba 1973 mipela i wokim “God i Win” Kibung long dispela stediam na 94,586 i pulap long en. Na long Ogas 1985 mipela wokim “Holimpas Stretpela Pasin” Kibung long Morumbi Stediam long Sao Polo na 162,941 manmeri i kam bung. Long wankain taim inap olsem 86,410 ol i bung long wanpela stediam long Rio de Janiro. Bihain i gat 23 kibung moa, olsem na long olgeta “Holimpas Stretpela Pasin” Kibung long Brasil i gat 389,387 manmeri ol i bung!
Inap planti yia mi wok long tanim tok, na taim sampela lain bilong nambawan ofis long Bruklin, Nu Yok, ol i kam mekim tok, mi save tanim tok. Long dispela taim nau wanpela i kam na mitupela i wokabaut wantaim na em i lukim planti brata mi bin stadi wantaim ol, ol i kam sekanim mi na gude long mi, na em i mekim tok pilai na em i tok: ‘Olaman! Em namba wan taim mi bin lukim wanpela singel man em i gat planti pikinini!’
Sampela bikpela amamas mi bin kisim em olsem: Mi bin i go long sampela kibung intenesenel long ol narapela kantri. Long kibung bilong Nurembeg, long 1969 mi lukim mama bilong mi long namba wan taim insait long 30 yia. Em i stap gut long Jehova na em i dai long 1973. Tasol gavman i no orait long papa i lusim kantri na i kam long dispela kibung, olsem na mi no bin lukim em gen. Long 1978 ol i givim wok long mi bilong mekim pablik-tok long kibung intenesenel long Viena, long Austria. Em namba wan bikpela kibung mi bin i go long en long dispela ples mama i bin karim mi long en.
Inap planti yia mi mekim wok long Brasil na lukim Jehova i “save mekim kaikai i kamap.” (1 Korin 3:7) Long 1948 lain pablisa i kamap bikpela na i winim 1,000. Bihain lain pablisa i go bikpela kwiktaim na long 1958 i gat 12,992 pablisa, na long 1970 i gat 60,139 pablisa. Long Septemba 1939 i gat 127 pablisa tasol ol i autim tok bilong Kingdom, tasol long Ogas 1986 i gat 196,948 pablisa. Tru tumas, long dispela kantri ‘man i liklik em i kamap wanpela bikpela lain.’—Aisaia 60:22.
Tasol lain bilong Brasil tu i go bikpela. Long 1939 ol inap olsem 41 milion, tasol nau ol inap olsem 135 milion. Olsem na bikpela wok i stap yet. Mi amamas mi bin insait long dispela wok em Jehova i mekim i kamap bikpela! Olsem na sapos wanpela brata o sista i tingting long mekim wok painia, mi laik tokim em: “Goan! Yu mekim! Yu no ken pret, long wanem ‘Jehova bai was long yu na lukautim yu taim yu lusim haus na taim yu kam bek.’”—Sam 121:7, 8.
[Blurb on Page 28]
“Mi tokim yu, sapos yu no kirap bihainim ol tok yu bin lainim, bai yu lus”
[Picture on Page 27]
N. H. Knorr i mekim tok na Erich Kattner i tanim tok, long Sao Polo, Brasil, long 1945
[Box on Page 28]
Pasin Bilong Ol Man i Go Nogut
LONG NAU pasin bilong ol man i wok long i go nogut nogut. Ol man bilong skelim pasin bilong ol man ol i gat kain kain tingting long as bilong dispela samting. Tasol wanpela saveman bilong Baibel, em i stap long yia 1850 samting, nem bilong em Cunningham Geikie, em i kolim stret as bilong dispela samting. Em i tok, ‘Sapos pasin bilong lotu bilong wanpela lain i gutpela, orait bai dispela lain i stap gutpela.’ Baibel i mekim tok piksa na i tok, olgeta lotu giaman i olsem wanpela pamukmeri i gat nem long pes bilong en olsem: “Bikpela taun Babilon.” Em i holim kap gol long han bilong em, na kain kain pasin i sting long ai bilong God, na kain kain pasin doti bilong pasin pamuk bilong dispela meri, em olgeta i pulap long dispela kap. Yumi tingim ol dispela pasin nogut bilong ol lotu giaman, em lotu bilong Babilon i as bilong en, na yumi save bilong wanem pasin bilong ol man long nau i go nogut tru na ol i mekim kain kain pasin doti na pasin pamuk.—Revelesen 17:1, 2, 4, 5, 15.