Taim Wanpela Man i Singaut Long Yu, Yu Save Harim?
EM STORI BILONG SHINICHI TOHARA
TAIM mi yangpela yet, mi no save singaut long God o askim em long soim rot long mi. Tumbuna papamama bilong mi i bin lusim Japan na kam long Hawaii, na papamama bilong mi ol i bilong lotu Buda. Ol i no strong tumas long bihainim lotu bilong ol, olsem na taim mi wok long kamap bikpela mi no tingting tumas long God.
Bihain mi kisim save long tok bilong evolusen na mi ting ol man i bilip long God ol i bihainim pasin longlong. Tasol long skul mi kisim save long ol samting bilong saiens. Long nait mi save lukluk i go antap na mi tingting, ol sta i bin kamap olsem wanem? Bihain mi tingting moa olsem: ‘I gat wanpela God i stap i bosim ol dispela samting o olsem wanem?’ Bihain mi pilim olsem i mas i gat wanpela Man i stap antap, na mi laik save, ‘Dispela God em i husat?’
Taim mi pinisim haiskul mi no gat taim bilong tingim dispela askim long God em i husat, long wanem, mi lusim bikpela hap taim long mekim wok mekenik long wanpela faktori bilong wokim wanpela dring ol i kolim sake. I no longtaim na mi bungim Masako na long yia 1937 mitupela i marit na bihain mipela i kamapim 3-pela pikinini. Masako i stap gutpela poroman bilong mi na mekim gutpela wok mama!
Nau mi gat meri pikinini bilong mi yet, na mi laik save long olsem wanem long mipela bihain. Mi kirap long lukluk gen long ol sta na nau mi bilip olsem God i stap. Mi no save dispela God em i husat, tasol maski—mi kirap long singaut long em. Planti taim mi krai olsem: ‘Sapos yu stap, plis helpim famili bilong mi long painim rot bilong i stap amamas.’
Em i Harim Singaut Bilong Mi
Kirap long taim mitupela Masako i marit mipela i bin i stap wantaim papamama bilong mi, tasol long 1941, mipela i lusim ol na kam sindaun long Hilo, long Hawaii. I no longtaim na long Disemba 7, 1941, ol Japan i tromoi bom long Pel Habor. Ol man i no stap isi, olgeta i tingting planti long wanem samting bai kamap long bihain.
Wanpela mun bihain, mi wok long polisim ka bilong mi na wanpela man i kam tokim mi long kisim wanpela buk, nem bilong en “Ol Pikinini” (Children). Em i tok nem bilong em, em Ralf Garut (Ralph Garoutte) na em wanpela Witnes Bilong Jehova. Mi no kisim gut tok bilong em, tasol mi laik save long God, olsem na mi kisim dispela buk. Long wik antap, Ralf i kam bek na em i tokim mi em i laik stadi wantaim mi long Baibel. Mi bin harim dispela tok “Baibel,” tasol em namba wan taim mi bin lukim. Mi tokim em, mi laik stadi long Baibel, na meri bilong mi wantaim yangpela brata bilong em ol tu i kirap long stadi.
Mi amamas long kisim save olsem Baibel em Tok bilong God. (2 Timoti 3:16, 17) Na mi amamas tru long Jehova i gat laik bilong em na em i wokim ol samting. Em nau, em dispela Man bilong wokim ol samting mi bin wok long painim! (Aisaia 45:18) Na mi amamas long kisim save olsem dispela namba wan Paradais i lus pinis em bai kamap bek long dispela graun, na mipela inap i stap long en. (KTH 21:1-4) Em nau, God i harim singaut bilong mi!
Mipela i autim ol dispela tok i tru long olgeta manmeri, maski ol i husat. Papamama bilong mi i ting mipela i longlong, tasol mipela i no surik. Mipela i wok strong yet long stadi long Baibel na 3-pela mun bihain, long Epril 19, 1942, mitupela meri bilong mi i kisim baptais bilong makim olsem mitupela i dediket pinis long God Jehova. Yangpela brata bilong Masako, em Yosi (Yoshi), na man bilong em Jeri (Jerry), ol tu i kisim baptais wantaim mipela. Mipela i gat liklik save tasol long Baibel, tasol em inap bilong kirapim mipela long mekim wok bilong God.
Namba 2 pait i stap yet na mi ting las de i klostu tru, olsem na mitupela meri bilong mi i pilim olsem mitupela i mas toksave long ol man long dispela samting. Ralf Garut na meri bilong em i makim gutpela rot bilong mipela i bihainim—ol i mekim wok bilong Jehova long olgeta de, olsem wok painia. Mi skelim i stap bilong mipela wantaim i stap bilong Ralf. Em i gat meri na 4-pela pikinini—mi gat meri na 3-pela pikinini tasol. Sapos em inap mekim wok painia, orait, mi tu mi inap. Olsem na wanpela mun bihain long mipela i kisim baptais, mitupela meri bilong mi i wokim pepa bilong mekim wok painia.
Mi no kisim yet wok painia na mi lusim olgeta samting i no samting tru bilong helpim mi, olsem musik gita na saksafon na vaiolin bilong mi. Bipo mi kisim bikpela amamas long pilaim musik, tasol mi lusim olgeta dispela samting—liklik musik hamonika tasol mi holim. Na mi no amamas olsem bipo long mekim wok long faktori bilong wokim sake. (Filipai 3:8) Olsem na mi wokim wanpela haus ka na wetim Jehova i harim singaut bilong mi long mekim wok bilong em. Mi no wet longtaim. Mipela i kisim tok orait long mekim wok painia kirap long Jun 1, 1942. Mipela i kirap wantu long mekim, na no gat wanpela taim bihain na mipela i senisim tingting bilong mipela long dispela samting.
Wok Painia Long Hawaii
Mipela wantaim famili Garut i autim tok long olgeta hap bilong ailan Hawaii, olsem hap bilong Kau na Kona—Kona i gat nem long kamapim kopi. Long dispela taim mipela i autim tok long rot bilong pikap. Em i hevi liklik, tasol mipela i yangpela na mipela i gat strong yet. Wanpela han i holim pikap na wanpela han i holim ol buk, na mipela i bihainim ol liklik rot em inap bringim mipela long ol man i laik harim tok, em ol i wok long gaden kopi samting. Mipela i autim tok pinis long olgeta hap bilong dispela ailan, na ol i tokim mipela long mekim wok long Kohala. Kohala em wanpela plantesen suga, na i gat kain kain lain i stap long dispela hap, olsem ol man bilong Filipin, na Saina, na Hawaii, na Potyugal. Olgeta wan wan lain i gat pasin na tingting na lotu bilong ol yet.
Taim mi kirap mekim wok painia, mi no kisim gen wok mani. Inap liklik hap taim, mipela i mekim wok long mani mi bin bungim i stap, na taim mipela i sot long kaikai mi go sutim pis long spia. No gat wanpela taim na mi no kisim sampela pis. Mipela i kisim ol kumu i stap nabaut long arere bilong rot na mipela i kaikai dispela. Mi wokim wanpela aven long kapa na Masako i kisim save long wokim bret. Em nambawan bret, winim ol narapela bret mi bin kaikai.
Long 1943 mipela i go long wanpela kibung Kristen long Honolulu, na Donald Haslet (Haslett), em wasman brens long dispela taim, em i singautim mipela i kam i stap long dispela hap long wanpela liklik haus ol i bin wokim antap long haus ka bilong Sosaiti Was Taua. Mi kisim wok bilong klinim banis bilong brens-ofis na inap 5-pela yia mi stap amamas long dispela hap na mekim wok painia.
Ol i Singautim Mi
Long 1943 mipela i harim tok olsem Sosaiti i kamapim wanpela skul bilong lainim ol brata sista long mekim wok misineri long ol longwe longwe ples. Mipela i gat bikpela laik long i go long skul olsem! Tasol ol i no save singautim ol brata na sista i gat pikinini, olsem na mipela i no tingim moa dispela samting. Tasol long 1947 Brata Haslet i tokim mipela, Sosaiti i laik save, i gat sampela Hawaii i laik mekim wok long longwe ples Japan, o olsem wanem? Em i laik save long tingting bilong mipela, na mi mekim wankain tok olsem Aisaia, na mi tu mi tok: “Salim mi.” (Aisaia 6:8) Meri bilong mi i gat wankain tingting. Mipela i no gat tupela tingting long bihainim dispela singaut bilong Jehova.
Olsem na Sosaiti i singautim mipela i go long Skul Gileat bilong Sosaiti Wastaua bilong lainim wok misineri, na tu, ol i orait long 3-pela pikinini bilong mipela i kam wantaim mipela. Ol i singautim 5-pela narapela tu, em Donald na Mabel Haslet, na Jeri na Yosi Toma, na Elsie Tanigawa, na long 1948, long taim bilong kol, mipela olgeta i go long Nu Yok.
Mipela i kisim bas na brukim Amerika, tasol bihain long 3-pela de skin bilong mipela i les, olsem na Brata Haslet i tok, gutpela sapos mipela i malolo liklik na slip long nait long wanpela haus pasindia. Taim mipela i kalap i go daun long bas, wanpela man i bikmaus na tok: “Ol Japan! Bai mi kisim gan na sutim ol!”
Kwiktaim Brata Haslet i tok: “Ol i no Japan. Ol i bilong Hawaii. Ating yu no luksave, a?” Dispela tok i mekim na man ya i no mekim wanpela samting.
Mipela i insait long namba 11 klas bilong Skul Gileat. Mipela i amamas tru! Tasol i no longtaim na mipela i save, bai mipela i gat bikpela wok. Presiden bilong Sosaiti Was Taua long dispela taim (Nathan H. Knorr), em yet i bin makim 25 sumatin long klas bilong mipela em ol i mas lain long mekim wok misineri na go long Japan. Ol tumbuna bilong mi ol i bilong Japan na mi save mekim sampela tok Japan, olsem na ol i makim mi long lainim ol dispela sumatin long dispela tok ples. Mi hatwok liklik, long wanem, mi no save tumas long dispela tok ples, tasol mipela i mekim!
Long dispela taim, pikinini man bilong mipela, em Loi, i gat 10-pela krismas, na tupela pikinini meri bilong mipela, em Telma na Sali, i gat 8-pela na 6-pela krismas. Taim mipela i skul i stap, olsem wanem long ol? Ol tu ol i go long skul! Long moningtaim wanpela bas i bringim ol i go long skul na long apinun bas i bringim ol i kam bek. Taim ol i kam bek pinis, Loi i wok wantaim ol brata long fam bilong Sosaiti, na Telma na Sali i mekim wok bilong brukim ol hankisip long ples bilong wasim na ainim ol klos.
Mi Wok Long Kisim Nupela Tingting Long Samting Mi No Save Long En
Taim mipela i winim Skul Gileat long Ogas 1, 1948, mipela i laik go kwik long Japan. Brata Haslet i go paslain long mipela bilong painim ples slip bilong ol misineri. Long Tokyo em i painim wanpela haus i gat tupela plua, na long Ogas 20, 1949 famili bilong mipela i go long Japan.
Taim mipela i no kamap yet long Japan, planti taim mi tingim ol man bilong dispela kantri em ol i save givim bel tru long ol bikman bilong ol na king bilong ol. Planti Japan ol i bin i dai bilong helpim ol dispela bikman. Long namba 2 pait, planti kepten bilong balus (kamikaze) i dai bilong helpim king—ol i stiaim balus bilong ol i sut i go long ol sip bilong ol birua. Mi tingim dispela taim bipo mi bin ting olsem: Ol Japan i save givim bel tru long helpim ol bikman bilong dispela graun, orait, sapos ol i painim pinis Jehova, em i Bikman tru, bai ol i mekim wanem?
Taim mipela i kamap pinis long Japan, i gat 7-pela misineri na wan wan pablisa tasol i stap long kantri olgeta. Mipela olgeta i kirap long mekim wok, na mi wok strong long kisim sampela save moa long tok ples bilong ol Japan. Na mi bin kirapim Baibel-stadi wantaim planti man i gat gutpela bel na ol i singaut long God. Planti bilong ol i mekim wok bilong God inap long dispela taim nau.
Mipela i Mekim Wok Misineri Wantaim Ol Pikinini
Olsem wanem mipela inap mekim wok misineri na lukautim 3-pela liklik pikinini? Mipela i mekim long strong bilong Jehova tasol. Sosaiti i givim liklik hap mani long mipela bilong baim kaikai samting, na Masako i samapim klos bilong ol pikinini. Na tu, papamama bilong mi i helpim mipela.
Taim Loi i pinisim haiskul, inap liklik hap taim em i mekim wok long brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua long Japan. Tasol em i kisim sik, olsem na em i go bek long Hawaii bilong oraitim bek skin. Long nau, em wantaim meri bilong em ol i mekim wok bilong Jehova long Kalifonia. Ol i kamapim 4-pela gutpela pikinini, em ol bubu bilong mipela. Fopela i baptais pinis, na wanpela wantaim meri bilong em ol i wok long Betel long Bruklin, em nambawan ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova.
Taim tupela pikinini meri, em Telma na Sali, i kamap bikpela pinis, Sosaiti i makim ol olsem misineri. Long nau, Telma i mekim wok misineri long biktaun Toyama. Sali i marit long wanpela misineri, em Ron Trost, na inap 25 yia samting ol i bin mekim wok olsem wok bilong raun lukim ol kongrigesen.
Kirap Long Hap Not i Go Long Hap Saut
Mipela i stap tupela yia long Tokyo, na bihain ol i salim mipela i go long Osaka inap tupela yia. Bihain mipela i go long hap not, long Sendai, na mekim wok inap 6-pela yia. Ol samting i bin painim mipela long Sendai i helpim mipela taim mipela i go long ailan Hokaido em i stap long hap not tru bilong Japan. Hokaido, em ples ol i makim tupela pikinini meri bilong mipela olsem misineri. Long taim bilong kol, dispela ples em i kol nogut tru. Hawaii em i ples hat, olsem na dispela kol em i nupela samting long mipela!
Bihain mi kisim pas long Sosaiti i tokim mi long kirapim wanpela brens-ofis long Okinawa, em i stap aninit yet long Amerika. Olsem na mi lusim ples kol long hap not bilong Japan na go long hap saut tru long Japan. Bai mi mekim wanem? Mi pilim olsem mi no inap, tasol maski, mitupela meri bilong mi i kamap long Okinawa long Novemba 1965. Olsem wanem? Ol samting long Okinawa bai i wankain long Japan o nogat? Olsem wanem long pasin bilong ol man? Bai ol i harim tok olsem Jehova bai kisim bek ol man, o olsem wanem?
Taim mipela i go long Okinawa, lain pablisa i no winim 200. Tasol nau winim 2,000 i stap. Long pastaim tru, sampela de mi mekim wok wasman sekit na sampela de mi mekim wok wasman brens. Mi raun long ol ailan na dispela i helpim mi long save gut long ol brata na pas gut wantaim ol. Em gutpela wok mi bin kisim.
No Gat Hevi o Olsem Wanem?
Taim mipela i mekim wok misineri, i no olsem mipela i no gat sampela hevi. Taim mipela i go malolo long Amerika long 1968, Masako i kisim sik na dokta i mas katim em. Em i tekewe wanpela kensa samting long bel bilong em, na em i orait bek. Mipela i no gat insurens bilong baim haus sik, olsem na mipela i tingting planti, ating bai mipela i no inap go bek long Okinawa. Tasol mipela i kirap nogut—ol wanlotu i baim olgeta samting.
Na olsem wanem long mi yet? Long nau, ol hevi bilong sik daiabitis i painim mi. Mi no aipas, tasol mi ai nogut. Jehova i mekim pasin sori long mi, olsem na oltaim mi inap kisim ol kaikai bilong spirit long rot bilong ol kaset bilong Wastaua na Kirap! Ol brata sista spirit, ol tu i helpim mi—ol i kaunim kain kain nius na buk samting long mi.
Mi ai nogut, na olsem wanem mi inap mekim yet ol pablik-tok? Pastaim mi putim ol tok long kaset na ol brata sista i harim long rot bilong bikmaus na mi sanap wantaim na giaman long toktok. Tasol pikinini meri bilong mi i givim gutpela tingting long mi, na nau mi save putim tok long liklik kaset na putim iafon long yau, na taim mi wok long harim, mi yet i mekim tok.
Taim ol bikpela hevi i painim mipela, mipela i save beten askim Jehova long helpim mipela na em i mekim olsem, na nau mipela inap winim ol dispela hevi. Mipela i wok yet long mekim wok bilong Jehova, long wanem, dispela tasol i rot bilong tenkyu long em.
Mipela i stap long Okinawa inap 23 yia, na bihain mipela i go wok long Tokyo, em ples mipela i bin mekim wok long en taim mipela i kam pastaim long Japan. Long nau nambawan ofis bilong Sosaiti long Japan na wanpela bikpela haus misineri i stap long hap graun em planti yia bipo Brata Haslet i baim na i gat haus i stap long en, i gat tupela plua.
Long nau, mitupela Masako wantaim 11-pela wanblut i mekim wok misineri long Japan. Planti man long dispela kantri i bihainim pasin bilong lotu Buda na lotu Sinto, tasol Jehova i mekim na lain bilong em i go bikpela na mipela i amamas tru long lukim dispela samting i kamap. Tru tumas, long Japan long pastaim lain pablisa i liklik tru, tasol nau long strong bilong Jehova lain pablisa i autim tok bilong Kingdom i “kamap planti,” winim 167,000.—Aisaia 60:22.
Taim mi singaut long God, em i harim. Taim em i singautim mi long mekim wok, mi harim. Mitupela meri bilong mi i pilim olsem samting mipela i mekim, em wok bilong mipela na mipela i mas mekim tasol. Olsem wanem long yu? Taim Man bilong wokim yu i singaut long yu, yu save harim?
[Piksa long pes 28]
Em Shinichi Tohara wantaim famili bilong em na sampela painia moa long Hawaii, long 1942
[Piksa long pes 29]
Ol pikinini bilong Shinichi Tohara long Gileat long 1948
[Piksa long pes 31]
Ol i amamas ol i harim singaut, Shinichi na Masako Tohara i mekim wok misineri inap 43 yia pinis