Fifti Yia i Gat Hatwok Long En
“MIPELA OL LAIN BILONG YUNAITET NESEN I LAIK WOK STRONG LONG LUKAUTIM OL LAIN I KAMAP bihain bambai bikpela pait i no ken kamap gen na bagarapim ol, olsem tupela bikpela pait i bin kamap long taim bilong yumi na ol i bin kamapim bikpela hevi nogut tru, na mipela i laik tokaut gen long bilip bilong mipela olsem ol man i mas i stap fri long mekim ol samting i stret ol i ken mekim, na olgeta wan wan i olsem man i gat nem na em i no samting nating, na ol samting i stret long ol man i ken mekim, ol meri tu i mas i stap fri long mekim ol dispela samting, na i wankain tu long ol kantri, maski ol i bikpela kantri o liklik kantri . . . ”—Tok i go pas long sata bilong Yunaitet Nesen.
OKTOBA 24, 1995, em namba 50 yia bilong Yunaitet Nesen. Olgeta 185 kantri nau ol i memba long en ol i tok pinis long bihainim ol lo dispela oganaisesen i bin kamapim long pastaim na ol wok em i bin tok long mekim na i stap long dispela sata, olsem: kamapim gutaim na bel isi long olgeta hap; daunim ol pait i laik kamap na bagarapim dispela gutaim; wok long kirapim ol kantri long i stap olsem pren; helpim olgeta lain bambai ol i ken i stap fri long ol bikpela samting, maski ol i bilong wanem lain, o ol i man o meri, o ol i gat wanem tok ples o lotu; kirapim olgeta kantri long wok gut wantaim long stretim hevi bilong mani na bilong sindaun bilong ol man na pasin birua i stap namel long ol narapela narapela lain.
Inap 50 yia pinis oganaisesen bilong Yunaitet Nesen i bin mekim sampela bikpela wok long kamapim gutaim na bel isi long graun. Ating dispela wok bilong ol i bin pasim rot bilong ol kantri long kamapim namba 3 pait bilong olgeta hap, olsem na ol i no bin tromoi gen ol bom nuklia na bagarapim planti milion manmeri. Na Yunaitet Nesen i bin wokim rot na bai planti milion pikinini ol i gat kaikai na marasin. Em i bin helpim ol lain long planti kantri na bai ol i no ken sik tumas—olsem ol inap kisim gutpela wara bilong dring i no gat sik long en, na kisim sut bilong sakim ol sik nogut. Na planti milion refyuji, olsem ranaweman, ol i bin kisim kaikai na marasin samting bilong helpim ol.
Yunaitet Nesen i bin mekim ol dispela bikpela wok, olsem na inap 5-pela taim em i bin kisim Prais Nobel long wok bilong en long kamapim gutaim. Tasol sori tru, ol pait i no pinis long graun—ol i stap yet.
Gutaim na Gutpela Sindaun i No Kamap
Yunaitet Nesen i bin wok strong inap 50 yia pinis, na gutaim na bel isi i no kamap yet. Nau long dispela taim presiden bilong Amerika i givim wanpela tok long Jeneral Asembli Bilong Yunaitet Nesen na em i tokaut olsem “taim bilong yumi em i taim bilong wetim ol gutpela samting i kamap na yumi gat rot long mekim ol bikpela wok, tasol em i taim bilong kamapim ol bikpela bagarap na bikpela hevi tu.”
Long pinis bilong 1994, wanpela nius (The New York Times) i tok: “Long nau i gat klostu 150 bikpela na liklik pait i stap na planti tausen manmeri ol i wok long i dai insait long ol dispela pait—ol soldia i dai ol i no planti olsem—na planti handet tausen ol i kamap refyuji.” Wanpela dipatmen bilong Yunaitet Nesen (Department of Public Information) i tok, kirap long 1945, winim 20 milion manmeri ol i bin dai long ol pait. Madeleine Albright, em maus bilong gavman bilong Amerika long Yunaitet Nesen, em i tok, “long planti samting, ol pait i save kamap insait long kantri yet ol i nogut moa, winim ol narapela pait.” Long olgeta de ol nius i stori long ol kantri i pasim rot bilong ol man long mekim ol samting i stret ol i ken mekim, na daunim sampela lain. Na i olsem planti kantri ol i no pren gut wantaim.
Bikman David Hannay, em maus bilong gavman bilong Briten long Yunaitet Nesen, em i tokaut olsem: “Kirap long 1945 i kam inap long 1985 samting, klostu Yunaitet Nesen i pundaun long mekim wok bilong en.” Na Seketeri-Jeneral bilong Yunaitet Nesen, em Boutros Boutros-Ghali, em i tok, sampela kantri insait long Yunaitet Nesen ol i les pinis long wok bilong pasim ol pait na ol i no tingim tumas. Em i tok, long tingting bilong planti memba, “Yunaitet Nesen i no nambawan bikpela samting.”
Tok Bilong Ol Niusman i Stiaim Ol
Tru, i olsem Yunaitet Nesen i gat bikpela strong, tasol planti taim ol lain politik na ol lain bilong kisim tok bilong nius ol i laik daunim wok bilong en. Yunaitet Nesen i no gat strong sapos ol memba bilong en i no helpim wok bilong en. Tasol planti memba i no ken helpim Yunaitet Nesen sapos ol manmeri bilong kantri i no orait long en. Olsem wanpela nius (The Wall Street Journal) i tok, Yunaitet Nesen “i pundaun tru long mekim wok bilong en long Somalia na Bosnia, olsem na ol Amerika i ting Yunaitet Nesen i tromoi nating mani bilong ol; na i no dispela tasol—wok bilong ol inap bagarapim laip bilong man.” Em nau, dispela tingting bilong ol man i bin stiaim tingting bilong sampela man bilong politik long Amerika na ol i laik bai gavman i katim hap mani ol i save givim bilong helpim Yunaitet Nesen.
Ol lain bilong wokim nius ol i no save isi long toknogutim wok bilong Yunaitet Nesen. Taim ol i stori long sampela wok bilong en, ol i save kolim ol tok olsem “no gat save tru long mekim wok bilong en,” “em i olsem wanpela hevi ol narapela i mas karim,” “no inap mekim gut wok,” “i olsem em i dai.” Na nius The Washington Post National Weekly Edition i tok, ‘Yunaitet Nesen i olsem wanpela lain em tingting bilong ol i stap long taim bipo, na ol i hatwok long tingim ol hevi bilong dispela taim nau.’
Narapela nius i kamapim tok bilong Seketeri-Jeneral Boutros Boutros-Ghali, em i tingting planti long ol bikpela lain ol i bin kilim i dai long Ruanda. Em i tok: “I no Yunaitet Nesen tasol i pundaun long wok bilong en long pasim dispela pait; olgeta lain bilong graun i pundaun long dispela wok. Yumi olgeta i gat asua long dispela.” Long 1993, wanpela program bilong televisen long kamapim nius i tok, Yunaitet Nesen ‘i no bin pasim ol kantri long wokim planti samting nogut bilong pait, em nambawan bikpela samting i pasim rot bilong kamapim gutaim.’ Na nius i tok “inap planti yia pinis Yunaitet Nesen i mauswara tasol.”
Ol bikman bilong Yunaitet Nesen i tingting planti long dispela tok bilong ol man na ol i gat bikpela hevi moa yet. Tasol long namba 50 yia bilong Yunaitet Nesen, planti man i kirap na bilip gen long en na ol i ting nau em bai kirap mekim gutpela wok. Tru, Ambasedo Albright i tokaut olsem i gat sampela wok Yunaitet Nesen i no bin mekim gut, tasol em i mekim wanpela tok i kamapim tingting bilong planti man, em i tok: “Yumi no ken toktok moa long ol samting yumi bin mekim bipo; yumi mas toktok long ol samting bai yumi mekim long bihain.”
Tru tumas, olsem wanem long bihain? Wanpela taim bai kamap na i no gat pait moa long graun? Sapos olsem, Yunaitet Nesen bai mekim wanem wok bilong pinisim pait long graun? Na sapos yu man bilong i stap aninit long God, yu mas askim olsem: ‘God bai mekim wanem wok bilong pinisim pait long graun?’
[Blok long pes 4]
OL HATWOK BILONG EN
Gutaim na bel isi i no inap kamap sapos pait, na pasin bilong i stap rabis, na pasin raskol, na pasin bilong paulim mani samting, ol i no pinis. Long nau Yunaitet Nesen i kamapim ripot olsem:
Ol Pait: “I gat 82 pait i bin kamap namel long 1989 na 1992, na 79 bilong ol i bin kamap insait long kantri yet, na planti em pait namel long ol narapela narapela lain insait long kantri; 90 pesen bilong ol man i kisim bagarap em ol man i no insait long ami.”—United Nations Department of Public Information (UNDPI)
Ol Samting Bilong Pait: “Lain ICRC [International Committee of the Red Cross] i ting, long olgeta yia, winim 95 bikpela faktori long 48 kantri ol i save wokim olsem 5 milion i go inap 10 milion main [olsem bom ol i haitim insait long graun] bilong bagarapim ami bilong ol birua.”—United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)
“Long Afrika i gat olsem 30 milion main [olsem bom ol i haitim insait long graun] i stap nabaut long 18 kantri.”—UNHCR
Ol Lain i Stap Rabis: “Long olgeta hap bilong graun . . . winim wan bilion manmeri ol i stap rabis, na 13 milion i go inap 18 milion ol i save dai long olgeta yia long ol sik samting ol i kisim long dispela.”—UNDPI
Pasin Raskol: “Kirap long yia 1985 samting, long olgeta hap bilong graun pasin raskol i go bikpela tru inap 5 pesen long olgeta yia; long Yunaitet Stets bilong Amerika tasol, i gat 35 milion pasin nogut olsem bagarapim man na stil samting i save kamap long olgeta yia.”—UNDPI
Paulim Mani Samting: “Long nau planti man i save paulim mani. Long sampela kantri, inap 10 pesen bilong mani gavman i save kisim long olgeta yia long wokim ol samting, em i save lus long pasin bilong paulim mani.”—UNDPI