Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w96 7/1 p. 28-31
  • Husat Inap Tru Long Ol i Ken Kolim Em Rabai?

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Husat Inap Tru Long Ol i Ken Kolim Em Rabai?
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1996
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Moses Em i Wanpela Rabai?
  • Bihainim Pasin Bilong Bikman
  • Wok Bilong Ol Rabai i Kam Inap Nau
  • “Ol Man i No Ken Kolim Yupela ‘Tisa’ ”
  • Bihainim Man i Stap Nambawan Gutpela Piksa
  • Lo Bilong Maus—Bilong Wanem Ol i Raitim?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1999
  • Talmut Em i Wanem Samting?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1998
  • Misna na Lo God i Givim Long Moses
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1997
  • Wanpela Loya i Skelim Ol Witnes Bilong Jehova
    Kirap!—2010
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1996
w96 7/1 p. 28-31

Husat Inap Tru Long Ol i Ken Kolim Em Rabai?

WANPELA turis i laik i go long ples balus, tasol em i hatwok tru long kamap long taim stret ol i bin makim. Planti handet polis i laik soim rot long ol ka na was long ol 300,000 samting manmeri ol i pas pas long ol rot bilong Jerusalem, em ol i bihainim ka i karim wanpela man i dai pinis. Wanpela nius bilong Jerusalem (The Jerusalem Post) i tok, “kain bikpela lain olsem ol i save wokabaut na bihainim ka i karim bodi bilong wanpela bikman olsem presiden o king o gavman dikteta i dai pinis na ol i laik planim em, tasol i no gat bikpela lain olsem long taim narapela man i dai.” Tasol dispela bikpela lain tru ol i krai sori na givim bel long husat na ol i pasim ol rot bilong nambawan biktaun bilong Israel na ol ka i no inap ran inap sampela aua? Em wanpela rabai i gat nem namel long ol man. Tasol bilong wanem ol Juda i save givim biknem na givim bel long ol man i gat namba olsem rabai? Wanem taim ol i bin kirap na kolim dispela nem “rabai” long man? I stret ol i kolim dispela nem long husat?

Moses Em i Wanpela Rabai?

Wanpela man i gat nem tru insait long lotu Juda, em Moses, em namelman bilong kontrak bilong Lo God i bin givim long ol Israel. Ol Juda i tingim lotu ol i save kolim em “Moses, ‘Rabai bilong mipela.’ ” Tasol i no gat wanpela tok long Baibel i kolim Moses olsem “Rabai.” Dispela tok “rabai” i no stap long Ol Skripsa Hibru. Orait, olsem wanem ol Juda i kirap na kolim Moses olsem “rabai”?

Olsem Ol Skripsa Hibru i tok, wok na namba bilong skulim ol man long Lo na kamapim insait bilong en, God i bin givim long ol pikinini na tumbuna pikinini bilong Aron, em ol pris bilong lain Livai. (Wok Pris 10:​8-​11; Lo 24:8; Malakai 2:⁠7) Tasol inap 100 yia samting paslain long Krais, sampela senis i wok long kamap insait long lotu Juda, na kirap long dispela taim ol dispela senis i pas tru long tingting bilong ol Juda.

Buk bilong Daniel Jeremy Silver (A History of Judaism) i stori long dispela senis i kamap insait long lotu Juda na i tok: “Long [dispela] taim, wanpela lain saveman bilong Lo em ol i no bilong lain pris, na sampela ol narapela saveman, ol i kirap na tok, i no stret long ol pris tasol i ken kamapim insait bilong Tora [olsem Lo Bilong Moses]. Olgeta i wanbel long ol pris tasol i mas mekim ol wok long Tempel, tasol bilong wanem ol pris tasol i mas i gat namba bilong kamapim klia ol tok bilong Tora?” Husat ol i bin kirapim dispela tok olsem i no stret long ol pris tasol i holim dispela namba? Em wanpela nupela lain insait long lotu Juda, ol i kolim Farisi. Silver i tok moa olsem: “Taim ol Farisi i skelim husat em inap i kam insait long skul bilong ol, ol i tingim man em inapim mak bilong go insait long skul, na ol i no tingim em i bin kamap insait long lain pris o nogat, na ol i kamapim wanpela nupela lain insait long ol Juda bilong bosim lotu.”

I kam inap long taim bilong ol aposel, ol man i winim ol dispela skul bilong ol Farisi, ol man i kolim ol olsem tisa, o bikman, bilong lo bilong ol Juda. Bilong makim olsem ol dispela man i gat nem, ol Juda i kirap na kolim ol olsem “tisa bilong mi,” o “bikman bilong mi,” long tok Hibru em i olsem rabbi.

Bilong kamapim olsem i stret tru long ol i ken givim dispela nupela nem long ol man, ol i givim dispela nem long wanpela man ol i ting em i nambawan bikpela tisa bilong lain Juda, em Moses. Na pasin bilong givim dispela nem “rabai” long Moses, dispela bai wok long daunim tingting olsem lain pris tasol inap holim dispela namba, na em bai strongim tingting bilong ol man olsem i stret ol Farisi i bosim ol samting bilong lotu. Olsem na inap 1,500 yia samting bihain long taim Moses i dai, ol i givim dispela nem “Rabai” long em.

Bihainim Pasin Bilong Bikman

Tru, sampela taim ol man i save kolim dispela nem “rabai” (“bikman bilong mi”) long ol narapela tisa ol i laik mekim gut long ol olsem ol i gat nem, tasol planti taim ol i save kolim dispela nem long ol tisa i gat biknem namel long ol Farisi, em “ol saveman.” Taim Jerusalem i bagarap long yia 70 C.E., dispela i pinisim namba ol lain pris tasol i holim insait long lotu, na nau ol rabai Farisi tasol i kamap bos bilong lotu Juda. Ol tasol inap bosim lotu, na dispela i mekim na wanpela lain lotu i kamap, em ol i litimapim nem bilong ol saveman rabai.

Profesa Dov Zlotnick i stori long dispela senis i bin kamap long taim bilong ol aposel, na em i tok: “ ‘Pasin bilong putim tingting olgeta i go long ol dispela Saveman’ i kamap olsem bikpela samting tru, winim pasin bilong stadi long Tora.” Wanpela saveman bilong lain Juda, em Jacob Neusner, em i tok: “Dispela tok ‘disaipel bilong ol saveman’ i makim wanpela sumatin i pas long wanpela rabai, long wanem, em i laik lain long ‘Tora.’ . . . Ol i no inap lain long Tora long rot bilong lo​—⁠ol i mas lukim pasin bilong ol dispela saveman i stap laip yet, na pasin bilong ol long wokim han, na ol wok bilong ol, na long dispela rot i olsem ol i lukim lo. Long rot bilong ol samting ol i mekim​—⁠i no long tok bilong ol tasol​—⁠ol i save skulim ol man long lo.”

Adin Steinsaltz, em wanpela saveman bilong Talmut, em tu i tok: “Ol dispela saveman yet i tok, ‘ol toktok nating ol dispela saveman i mekim wantaim sampela man, o ol tok pilai bilong ol, o sampela tok nating bilong ol, ol sumatin i mas skelim gut na save gut long en.’ ” Tasol ol disaipel i mas wok long kisim dispela save i go inap long wanem mak? Steinsaltz i tok: “I gat wanpela stori i tok, wanpela disaipel i bin hait aninit long bet bilong bikpela tisa bilong em bambai em i ken save, tisa bilong em i save mekim wanem kain pasin long meri bilong em. Taim ol i askim dispela yangpela disaipel, i gat wanem as na em i mekim olsem, em i tok: ‘Em i samting bilong Tora, na mi mas kisim save long en.’ Ol rabai na ol sumatin bilong ol i ting i stret long mekim olsem.”

Dispela tingting olsem ol i mas lukim gut na kisim save long ol pasin samting bilong ol rabai na long dispela rot ol inap kisim save long Tora, dispela i mekim na kirap long taim bilong ol aposel ol rabai i bikpela samting tru insait long lotu Juda. Sapos man i laik i go klostu long God, em i no ken mekim long rot bilong Baibel​—⁠em i mas mekim long rot bilong wanpela man i stap olsem gutpela piksa, olsem wanpela bikman, em rabai. Olsem na Baibel i no stap moa olsem bikpela samting bilong ol​—⁠ol i tingim lo ol i kisim long maus bilong ol man na tok bilong ol tumbuna em ol dispela rabai i skulim ol man long en. Kirap long dispela taim, ol buk bilong ol Juda, olsem Talmut samting, i kamapim planti toktok na stori na pasin bilong ol rabai, na i no kamapim tumas ol tok bilong God.

Wok Bilong Ol Rabai i Kam Inap Nau

Ol rabai bilong bipo i gat bikpela strong long bosim ol man na stiaim tingting bilong ol, tasol ol i no bin kisim mani long dispela wok lotu ol i mekim. Wanpela buk (Encyclopaedia Judaica) i tok: “Ol rabai bilong Talmut i . . . narapela kain long ol rabai bilong nau. Ol rabai bilong Talmut long bipo i save kamapim klia na kamapim insait bilong ol tok bilong lo ol i bin kisim long maus bilong ol tumbuna, na ol i save mekim wanpela wok mani bilong lukautim ol long ol samting bilong skin. Namel long ol yia olsem 500 i go inap 1500 C.E. samting, long dispela taim tasol ol rabai i kamap . . . tisa, na man bilong autim tok, na hetman bilong kongrigesen o lain Juda long ol samting bilong lotu.”

Taim ol rabai i kirap na kisim mani long dispela namba ol i holim, olsem wanpela wok mani bilong ol, sampela man i tokaut olsem dispela pasin i no stret. Maimonides, em wanpela rabai i bin i stap long yia 1150 samting na em i gat nem, em i bin mekim wok dokta bilong kisim mani, na em i tokaut strong olsem dispela pasin bilong ol rabai i no stret. Wanpela buk i tok: “Ol i makim mani ol wan wan man na ol ples i mas givim long ol, na ol i kirapim ol man long kisim tingting kranki tru, olsem em i wok bilong ol na i stret long ol i mas givim mani bilong helpim ol saveman na ol man i save stadi long Tora; olsem na Tora i olsem wok mani bilong ol. Tasol dispela pasin i no stret liklik. I no gat wanpela hap tok long Tora o long tok bilong ol saveman i helpim dispela tok long ol man i mas givim mani.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:⁠5) Tasol ol lain rabai i kamap bihain ol i no tingim dispela strongpela tok Maimonides i bin mekim long ol rabai.

Klostu long taim bilong yumi, lotu Juda i bruk bruk​—⁠sampela i laik kamapim sampela senis, na sampela i no laikim tumas ol senis, na sampela i strong long holim yet ol bilip bilong dispela lotu. Planti Juda i no tingim tumas ol bilip na pasin bilong lotu bilong ol​—⁠ol i tingim ol narapela samting bilong en. Dispela i mekim na ol rabai i no gat bikpela strong moa. Ol rabai i kamap olsem het bilong ol kongrigesen na ol i mekim wok olsem tisa na man bilong givim gutpela tingting long lain bilong ol, na ol i kisim pe long mekim dispela wok. Tasol namel long ol lain Hasit, em ol i strong long bihainim bilip em lotu Juda i bin holim longtaim pinis, dispela tingting olsem ol rabai ol i bikman na man i stap olsem gutpela piksa tru, em i kamap strong tru na ol i skruim sampela tingting moa long en.

Yumi ken tingim tok bilong Edward Hoffman long buk bilong em i stori long wanpela lain Hasit, em Sabat-Lubavits. Hoffman i tok: “Lain Hasit bilong pastaim ol tu i tok strong olsem, long olgeta nupela lain Hasit i kamap bilong senisim lain i dai pinis, i gat wanpela hetman Juda tasol, em wanpela zaddik [olsem stretpela man], em i wankain olsem Moses, na save bilong em na pasin bilong em long givim bel long helpim ol man i win tru. Ol wan wan lain bilong ol Hasit i ting, Rebe [olsem rabai long tok ples Yidis] bilong ol em i stretpela man tru long pasin bilong givim bel long lotu, na em inap kirapim God Antap Tru long senisim ol lo bilong em. Ol i givim biknem long dispela rabai, long wanem, em i stap olsem gutpela piksa tru na ol tok em i givim long ol man i kamapim long ples klia ol tok hait. Na tu, olgeta pasin bilong em na i stap bilong em (na ol i tok, ‘pasin bilong em tu long pasim rop long su bilong em’), ol i ting dispela i litimapim tru ol man bilong graun na i givim save long ol long rot bilong painim God.”

“Ol Man i No Ken Kolim Yupela ‘Tisa’ ”

Jisas, em dispela Juda i bin kamapim lotu Kristen, em i bin i stap long taim tingting bilong ol Farisi long ol rabai i wok long kisim lotu Juda. Jisas i no wanpela Farisi, na em i no bin skul long ol bikpela skul bilong ol, tasol ol man i bin kolim em tu olsem Rabai (o Tisa).​—⁠Mak 9:5; Jon 1:​38; 3:⁠2.

Jisas i nolaik tru long pasin bilong litimapim ol rabai insait long lotu Juda, na em i tok: “Ol saveman bilong lo wantaim ol Farisi ol i save skulim yupela long lo, olsem Moses i bin mekim. Ol i save laik long kisim ol namba wan sia long ol bikpela kaikai, na ol namba wan ples bilong sindaun long ol haus lotu. Ol i laikim tumas long ol manmeri i mas givim gude long ol long ol ples bung, na ol i laik bai ol man i mas kolim ol ‘Tisa [olsem Rabai].’ Tasol ol man i no ken kolim yupela ‘Tisa.’ Nogat. Wanpela tasol em i tisa bilong yupela, na yupela olgeta i stap brata brata.”​—⁠Matyu 23:​2, 6-8.

Jisas i mekim strongpela tok lukaut long pasin i wok long kamap insait long lotu Juda, olsem i gat lain pris ol i holim biknem, na i gat ol man nating. Jisas i tokaut strong olsem pasin bilong litimapim nem bilong ol man olsem, em i pasin nogut. Em i tokaut olsem: “Wanpela tasol em i tisa bilong yupela.” Husat dispela Man?

Jehova “i bin toktok wantaim Moses olsem tupela man i save toktok,” na ol saveman yet ol i save kolim Moses olsem “Rabai bilong mipela,” tasol Moses em i man bilong graun tasol. Em tu i save mekim ol popaia. (Lo 32:​48-​51; 34:10; Saveman 7:​20) Jehova i no bin litimapim em olsem nambawan piksa tru na i winim olgeta narapela man, nogat. Jehova i tokim em: “Bai mi makim wanpela man namel long ol manmeri yet na bai em i kamap profet olsem yu. Na bai mi givim tok bilong mi long em, na taim mi tokim em long autim wanpela tok long ol manmeri, orait bai em i autim. Na long nem bilong mi yet bai profet i autim tok, na sapos sampela man i sakim tok bilong em, bai mi mekim save long ol.”​—⁠Lo 18:​18, 19.

Ol tok profet bilong Baibel i kamapim klia olsem Jisas, em Mesaia,a i bin truim ol dispela tok. Jisas i “olsem” Moses; na em i winim Moses. (Hibru 3:​1-3) Baibel i kamapim klia olsem taim mama i karim Jisas, em i gutpela olgeta; na em i mekim wok bilong God na “em i no mekim sin,” tasol Moses i no olsem.​—⁠Hibru 4:​15.

Bihainim Man i Stap Nambawan Gutpela Piksa

Pasin bilong ol Juda long glasim gut na lain long olgeta pasin na tok bilong ol rabai, dispela i no helpim ol long i go klostu moa long God. Tru, wanpela man bilong graun em inap i stap olsem gutpela piksa bilong man i stap gut long God, tasol sapos yumi wok long glasim gut na bihainim olgeta pasin bilong em, bai yumi bihainim ol popaia na pasin kranki bilong em wantaim ol gutpela pasin bilong em. Long dispela pasin yumi mekim, bai yumi givim biknem long wanpela man God i bin wokim, winim biknem yumi givim long Man i bin wokim dispela man.​—⁠Rom 1:​25.

Tasol Jehova i bin givim wanpela man long yumi, em i Nambawan Gutpela Piksa bilong yumi ken bihainim. Olsem Baibel i tok, taim Jisas i no kam daun yet long graun, em i bin i stap long heven. Baibel i kolim em olsem “piksa tru bilong dispela God yumi no inap lukim, na God i bin wokim em paslain long olgeta narapela samting.” (Kolosi 1:​15, NW) Inap planti tausen tausen yia Jisas i mekim wok bilong God long heven olsem “saveman i bosim wok,” olsem na Jisas em inap tru long helpim yumi bambai yumi ken save gut long Jehova.​—⁠Sindaun 8:​22-30; Jon 14:​9, 10.

Olsem na Pita inap tok olsem: “Krais . . . i bin karim pen bilong helpim yupela. Em i soim yupela pinis dispela pasin bilong em, bai yupela i ken bihainim.” (1 Pita 2:​21) Aposel Pol i tokim ol Kristen long “lukluk i go long Jisas, em i as bilong bilip bilong yumi, na bihain em bai inapim tru bilip bilong yumi.” Na Pol i tok tu olsem: “Olgeta kain save na tingting hait i pulap long Krais.” (Hibru 12:2; Kolosi 2:⁠3) I no gat narapela man​—⁠Moses o wanpela saveman rabai​—⁠em inap long yumi ken lukluk i go long em na bihainim olgeta pasin bilong em. Yumi mas bihainim olgeta pasin bilong Jisas tasol. Ol wokman bilong God i no gat wok long holim nem olsem rabai​—⁠i gat wanpela man tasol em inap tru long ol i kolim em Rabai​—⁠em Jisas.

[Futnot]

a Bilong kisim sampela save moa long sampela tok i makim olsem Jisas em Mesaia God i tok promis long salim i kam, lukim liklik buk Will There Ever Be a World Without War?, pes 24-​30, em Sosaiti Wastaua bilong Nu Yok i wokim.

[Piksa Kredit Lain long pes 28]

© Brian Hendler 1995. All Rights Reserved

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim