Jehova i No Lusim Mi
EM STORI BILONG PETER PALLISER
Em Disemba 1985. Taim balus i wok long go daun long ples balus intenesenel long Nairobi, Kenya, bel bilong mipela i kirap tru. Long rot i go long taun, ol samting mipela i lukim na harim i kirapim mipela long tingim bek planti samting i bin kamap bipo.
MIPELA i kam long Kenya bilong i go long “Holimpas Stretpela Pasin” Kibung Distrik bilong ol Witnes Bilong Jehova. Twelpela yia bipo, mi wantaim meri bilong mi i mas lusim Kenya, long wanem, gavman i tambuim wok bilong mipela long autim tok. Mipela i bin stap long Betel, em nem bilong ol haus brens bilong ol Witnes Bilong Jehova. Taim mipela i go bek long dispela Betel, wanpela gutpela samting i wetim mipela!
Long Betel, wanpela yangpela Witnes em mipela i bin save long em kirap long taim em i gat tupela krismas, em i helpim ol narapela long redim kaikai bilong belo. I gat sikspela bilong famili Betel em mipela i bin save long ol taim ol i liklik. Nau ol i bikpela pinis, na mipela i amamas long dispela 6-pela wantaim ol famili bilong ol i wok strong yet long mekim wok autim tok! God bilong mipela, Jehova, i bin lukautim ol olsem Baibel i tok promis: “Bikpela, sapos man i no lusim yu, orait yu no save lusim em.” (2 Samuel 22:26) I stap bilong ol dispela yangpela em i gutpela tru; em i narapela kain olgeta long i stap bilong mi taim mi yangpela!
Bipo, i Stap Bilong Mi i No Gat As Bilong En
Mama i karim mi long Skabara, Inglan, long Ogas 14, 1918. Tupela yia bihain, mama wantaim susa bilong mi ol i lusim Inglan na i go sindaun long Kanada, olsem na inap long 3-pela yia mi stap wantaim papa bilong mi na mama wantaim susa bilong em. Taim mi gat 5-pela krismas, Mama i kam stilim mi na kisim mi i go long Montriol, Kanada. Fopela yia bihain Mama i salim mi i go bek long Inglan bilong mi ken i stap wantaim Papa na go long skul.
Long olgeta sikspela sikspela mun, mama na susa bilong mi i save raitim pas long mi. Long pinis bilong pas bilong ol, ol i save tok olsem ol i laik bai mi mas stap gut long King na kantri na bihainim ol lo. Ating ol pas mi salim i go bek long ol i mekim ol i bel hevi liklik, long wanem, mi save tokim ol olsem pasin bilong litimapim kantri na go long pait em i no stret. Tasol taim mi stap yangpela, i no gat man bilong stiaim gut tingting bilong mi, olsem na i stap bilong mi i no gat as bilong en.
Bihain, long Julai 1939, em sikspela wik paslain long Namba Tu Pait i kirap, gavman i singautim mi i go insait long ami bilong Briten. Mi gat 20 krismas tasol. I no longtaim na ol i salim ol wanlain soldia bilong mi i go long hap not bilong Frans. Taim ol balus bilong Jemani i pait long mipela, mipela ol yangpela i makim ol long gan na sut long ol. Mipela i save pret pret olgeta taim. Taim mipela i lukim ol ami bilong Jemani i kam klostu, mipela i ranawe, na mi insait long ol lain i lusim Dankek long namba wan wik bilong Jun 1940. Mi tingim yet samting mi bin lukim—wanpela lain soldia olgeta i kisim bagarap na skin bilong ol i slip nabaut long nambis, na mi pilim nogut tru. Mi abrusim bagarap na wanpela liklik sip i kisim mi i go long Hawik long hap is bilong Inglan.
Long yia bihain, long Mas 1941, ami i salim mi i go long India. Ol i skulim mi long wanpela kain wok mekenik. Sik i painim mi na mi stap long haus sik, na bihain ol i makim mi long insait long wanpela lain ami long Deli, em nambawan biktaun bilong India. Mi stap longwe long ples bilong mi na mi no stap strong olgeta long skin, olsem na mi kirap long tingting long i stap bilong mi long bihain. Mi laik save wanem samting i painim yumi ol man taim yumi dai.
Mi Stap Gut Long Wanpela Nupela Samting
Wanpela man bilong Inglan, Bert Gale, em i poroman bilong mi long rum slip bilong mi long Deli. Wanpela taim em i tok, “lotu em i samting bilong Satan,” na dispela tok i kirapim tingting bilong mi. Meri bilong em i bin kamap wanpela Witnes Bilong Jehova, na sampela taim em i salim ol buk bilong Baibel i kam long em. Wanpela olsem, em buklet Hope, na mi laikim tru ol tok bilong en. Buklet hia i toktok long ol man i dai pinis bai kirap bek na dispela i mekim isi bel bilong mi.
Long 1943, Bert i toktok wantaim wanpela hapkas India, nem bilong em Teddy Grubert. Em i no soldia, tasol em i wok wantaim mipela long ples ami. Mipela i kirap nogut long kisim save olsem em i wanpela Witnes. Maski long 1941 gavman i bin tambuim ol buk bilong ol Witnes Bilong Jehova, em i kisim mipela i go long ol miting bilong ol Witnes long Deli. Long dispela liklik kongrigesen, em namba wan taim mi bin painim ol gutpela pren. Basil Tsatos, em wanpela brata Kristen i lapun liklik na em i bilong kantri Grik, em i gat laik tru long helpim mi na em i bekim ol askim bilong mi. Em i kamapim klia ol bekim bilong Baibel i stori long as na yumi go lapun na dai, na ol man i dai pinis bai kirap bek, na God i tok promis long kamapim nupela taim i gat stretpela pasin long en.—Aposel 24:15; Rom 5:12; 2 Pita 3:13; KTH 21:3, 4.
Buklet Peace—Can It Last? (Gutaim Bai Stap o Nogat?), ol i wokim long 1942, i kirapim tru tingting bilong mi. Em i kamapim long ples klia olsem Lig ov Nesen em “retpela wel animal.” (KTH 17:3) Buklet i kamapim tok bilong sapta 17, ves 11, bilong Kamapim Tok Hait, na i tok: “Nau yumi ken tok olsem dispela Lig ‘bipo em i stap, na nau em i no stap.’ ” Na em i tok moa: “Dispela oganaisesen i gat ol gavman bilong graun insait long en, em bai kamap bek.” Tripela yia bihain, long 1945, samting i kamap olsem—oganaisesen bilong Yunaitet Nesen i kamap!
Taim dispela tambu long ol buk samting bilong ol Witnes i stap, mi inap helpim ol nupela pren bilong mi. Taim wanpela katon buklet Peace—Can It Last? i kamap long kongrigesen, ol i save givim long mi bilong lukautim. Ating ol man i no ting long painim ol buk, em gavman i tambuim, insait long ples ami, a? Olgeta taim mi go long miting, mi save kisim sampela buklet i go wantaim mi bilong givim long ol brata. Na taim ol i ting ol polis bai kam long haus bilong ol, mi save haitim ol buk bilong ol i kamapim ol tok bilong Baibel—nogut polis i painim. Long Disemba 11, 1944, ol i tekewe dispela tambu.
Long 1943, taim ol wanlain soldia bilong mi i laik mekim ol samting bilong Krismas, dispela i traim pasin bilong mi long i stap gut long ol lo Kristen. Mi no laik insait long dispela pasin, long wanem, mi kisim save pinis olsem mama bilong Jisas i no bin karim em long Disemba long taim bilong kol, na ol Kristen bilong pastaim ol i no bin mekim Krismas.—Skelim wantaim Luk 2:8-12.
Taim “Wanbel Long Autim Tok” Kibung i kamap long Jabalpor, long Disemba 27 i go 31, 1944, mi wanpela bilong 150 manmeri i kam bung. Planti manmeri i bin kalap long tren long Deli na i kam inap 600 kilomita long kibung. Mi tingim yet ol gutpela pasin i stap long dispela kibung—mi lukim oganaisesen bilong Jehova i mekim wok.
Ol man i kam long kibung ol i kisim ples slip long sampela skul, na long ol dispela ples slip mipela i mekim ol singsing bilong Kingdom na amamas long bung wantaim ol narapela Kristen. Long taim bilong dispela kibung, mi kirap mekim wok autim tok, na i kam inap long nau, em wanpela wok mi save laikim tumas.
Mekim Wok Autim Tok Long Inglan
Mi go bek long Inglan long 1946 na bihain liklik mi kirap na bung wantaim Kongrigesen Wolveton. Maski i gat 10-pela pablisa bilong Kingdom tasol, ol i mekim gut tru long mi, na bel bilong mi i stap isi tru wankain olsem long taim mi bin stap wantaim ol brata bilong mi long India. Long dispela kongrigesen mi lukim wanpela meri, Vera Clifton, em i gat gutpela bel na em i mekim gutpela pasin pren. Taim mi kisim save olsem em i laik mekim wok painia wankain olsem mi tu i gat laik long mekim, mitupela i marit, long Me 24, 1947. Mi stretim wanpela haus ka, na long yia bihain, mipela i kisim pas i makim mipela long go mekim wok painia long taun Hantington, em namba wan ples mipela i bin mekim wok painia.
Long dispela taim bipo mipela i save kirap long moningtaim tru na raun long wilwil i go long ol ples long bus. Mipela i save autim tok long de olgeta—long belo tasol mipela i malolo liklik na kaikai sanwis. Maski strongpela win i stap o bikpela ren i pundaun taim mipela i kikim wilwil i go bek long haus, mipela i bel gut na amamas long mekim wok bilong Bikpela.
Bihain liklik mipela i gat bikpela laik long mekim bikpela wok moa; mipela laik autim “gutnius” long ol manmeri bilong ol narapela kantri. (Matyu 24:14) Olsem na mipela i wokim pepa bilong i go long Skul Gileat bilong lain long kamap misineri. Dispela skul i stap long Saut Lansing, Nu Yok, Yunaitet Stets. Ol i orait long mipela i insait long namba 26 klas, na mipela i winim skul long Februeri 1956.
Sampela Wok Moa Long Afrika
Ol i makim mipela long mekim wok misineri long Noten Rodisia (nau ol i kolim Sambia) long Afrika. Mipela i kamap pinis, na bihain liklik ol i singautim mipela i go mekim wok long Betel long dispela kantri. Mi lukautim wok bilong raitim pas long ol kongrigesen long hap bilong Is Afrika. Long 1956, Kenya—em wanpela kantri bilong Is Afrika—i gat 4-pela Witnes tasol, tasol long Noten Rodisia i gat 24,000. Mitupela Vera i ting i gutpela sapos mipela inap mekim wok long hap i no gat planti Witnes.
Bihain, long wanpela taim mi no tingim, mi kisim pas i singautim mi gen long go long Skul Gileat, long wanpela kos bilong 10-pela mun bilong lainim ol wasman. Mi lusim Vera long Noten Rodisia, na mi go long Nu Yok Siti, em ples Skul Gileat i bin kamap long en long dispela taim bipo. Kos i pinis long Novemba 1962, na ol i salim mi i go long Kenya bilong kamapim wanpela brens-ofis. Lain Witnes long Kenya i bin go bikpela, winim 100.
Taim mi go bek long Noten Rodisia bilong bungim Vera, pastaim mi mas stap sotpela taim long Nairobi, Kenya. Tasol taim mi kamap pinis long Nairobi, Bill Nisbet, em i bin go long namba 25 klas bilong Skul Gileat, em i tokim mi olsem rot i op long mi ken kisim tok orait long gavman long kam kwik long Kenya. Mipela i go lukim ol bikman bilong imigresen, na insait long sampela minit tasol, mi kisim pas i orait long mipela i mekim wok long Kenya inap 5-pela yia. Olsem na mi no go bek long Noten Rodisia; Vera i kam bungim mi long Nairobi.
Mipela i lain long tok ples Swahili, na bihain mipela i raun autim tok wantaim liklik kongrigesen long Nairobi. Mipela i save raitim sampela tok long pepa bilong autim tok long ol man long tok ples Swahili, tasol taim mipela kaunim long man bilong haus, sampela i save tok, “Mi no save long tok Inglis!” Tasol maski mipela i no save gut long tok Swahili, mipela i wok i go yet na isi isi mipela i lain gut long dispela tok ples.
Insait long teritori bilong mipela i gat ol bikpela kompaun i gat ol nem ol man i bin kisim long Baibel, olsem Jerusalem na Jeriko. Kwiktaim mipela i kirapim planti stadi, na planti man long ol dispela hap i kamap nupela pablisa bilong Kingdom. Tru tumas, tok i tru bilong Baibel i bin helpim gut ol dispela manmeri! Ol i stap gut long Kingdom na dispela i kamapim pasin wanbel namel long lain bilong Jehova; lain bilong narapela ples i no pilim moa olsem ol i antap long lain bilong narapela ples. Na tu, sampela man bilong narapela ples i save maritim meri bilong narapela ples, em samting i no save kamap namel long ol man i no Witnes.
Ol nupela pablisa bilong Kingdom ol i givim bel tru long tok i tru. Olsem Samson: Em i gat bikpela laik long tok i tru bilong Baibel i mas kam insait long ples bilong em, olsem na em i wok long askim mipela long salim sampela painia i kam. Haus bilong em i stap long hap bilong Ukambani na em i skruim i go bikpela na bai i gat ples slip bilong ol dispela painia. I no longtaim na wanpela nupela kongrigesen bilong ol pablisa bilong Kingdom i kamap long dispela hap.
Inap sampela taim mi go lukim ol brata bilong mipela long kantri Itiopia i stap long hap bilong Is Afrika. Maski ol polis i kalabusim ol, na paitim ol, na was long ol long olgeta taim, ol i save lusim 20 aua samting long olgeta mun long mekim wok autim tok. Wanpela taim, tupela bas i gat ol brata na sista Itiopia i pulap long en ol i raun inap wanpela wik long ol maunten i gat rot nogut—ol i laik go long wanpela kibung distrik i kamap long Kenya. Ol i save wokim gut tingting bambai i gat rot long ol buk i stori long Kingdom i ken kam insait long kantri bilong ol. Mipela long Kenya i amamas long helpim ol long kisim ol dispela buk.
Long 1973 gavman i tambuim wok bilong mipela long Kenya, na ol misineri i mas lusim dispela kantri. Long dispela taim i gat planti Witnes long Kenya, winim 1,200, na planti ol i kam long ples balus bilong tok gutbai long mipela. Wanpela man i raun wantaim mipela em i lukim dispela samting na em i laik save, mipela i gat nem long mekim wanpela wok o olsem wanem. Mitupela Vera i go bek long Inglan na sosaiti i askim mipela long mekim wok long dispela hap, tasol mipela i gat bikpela laik long go bek long Afrika.
Go Bek Long Afrika
Olsem na sampela mun bihain, ol i makim mipela long go mekim wok Betel long Akra, em nambawan biktaun bilong kantri Gana long hap bilong Wes Afrika. Wanpela wok mi mekim long dispela kantri i helpim mi long save long sampela hevi i save painim ol brata bilong mipela long dispela hap. Taim mi laik baim ol kaikai samting bilong famili Betel, mi kirap nogut long pe bilong ol samting, em bikpela pe tumas. Planti taim mipela i no inap baim ol samting mipela i mas kisim. Sampela taim i no gat bensin o spe-pat samting, na dispela tu i givim hevi long mipela.
Mi kisim save olsem pasin bilong i stap isi na no ken les kwik, em i bikpela samting; em samting ol brata long Gana i lain pinis long en. Samting i bin strongim bel bilong mi i olsem: Ol brata long Gana i stap amamas, maski ol i no laik grisim ol man bambai ol inap kisim ol samting ol i sot long en. Dispela i mekim na lain bilong Jehova long Gana i kisim nem olsem man bilong bihainim stretpela pasin na ol i gat gutnem long ai bilong planti bikman.
Tasol maski ol i sot long planti samting bilong skin, ol i stap gutpela long ol samting bilong spirit. Klostu olgeta haus long Gana i gat sampela buk bilong mipela i kamapim ol tok bilong Baibel. Na mipela i lukim lain pablisa bilong Kingdom i go bikpela—taim mipela i kam nupela long 1973, i gat 17,156 pablisa, tasol long 1981 i gat 23,000. Long dispela yia, 1981, sik kensa long skin bilong mi i mekim na mipela i mas lusim Gana na go bek long Inglan bilong ol dokta i ken stretim dispela sik. Taim mi bin stap long India na Afrika, ating bikpela san i mekim na mi kisim dispela sik.
Nupela i Stap Bilong Mi Long Inglan
Taim mi stap gen long Inglan na mi go autim tok, mi hatwok tru. Long Afrika mi save toktok wantaim ol man i daun long God na ol tok bilong Baibel. Tasol long Landon, wan wan taim tasol mi painim kain man olsem. Ol brata long Briten ol i stap strong na mekim yet wok autim tok, na mi kirap nogut long dispela. Dispela i bin helpim mi long save olsem mi mas wok yet long mekim pasin sori long ol man em “tingting bilong ol i paul nabaut, na ol i stap nogut tru” long ol samting bilong spirit.—Matyu 9:36.
Taim mipela i lusim Afrika i kam bek long Inglan, mitupela Vera i wok wantaim long Betel long Landon inap long taim em i dai long Septemba 1991, taim em i gat 73 krismas. I hatwok long mi long lusim wanpela gutpela pren i bin wok wantaim mi long wok autim tok inap planti yia. Mi sori tru long em i lusim mi na oltaim mi tingim em. Tasol mi amamas olsem famili Betel, ol inap 250, ol i save strongim bel bilong mi.
Mi ting em i gutpela samting tru long mi inap insait long oganaisesen bilong Jehova i kamap gutpela moa, na mi amamas long lukim planti manmeri i mekim wok bilong God long olgeta de. Mi tok tru olsem i no gat narapela wok i winim dispela, long wanem, “God . . . i no inap larim ol manmeri bilong en i lus.”—Song 37:28.
[Piksa long pes 23]
Mipela i mekim wok painia long Inglan long 1947 i go 1955
[Piksa long pes 23]
Namba wan taim mi go autim tok long taim bilong wanpela kibung long India
[Piksa long pes 23]
Taim mipela i mekim wok misineri long Noten Rodisia
[Piksa long pes 23]
Ol pren bilong mipela long 1985, em mipela no bin lukim ol inap 12-pela yia