Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w98 8/15 p. 25-29
  • Ol Hugeno i Ranawe na Stap Gut

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Ol Hugeno i Ranawe na Stap Gut
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1998
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Taim Em i Kamap Nupela Yet Ol i Laik Daunim
  • Bilong Daunim Ol Olgeta
  • Kirap Gen
  • Bai Ol i Hait, o Pait, o Ranawe?
  • Ol Gutpela Ples Bilong Hait
  • Dispela i Bin Skulim Ol o Nogat?
  • Ol Pait Bilong Lotu Long Frans
    Kirap!—1997
  • Stap Fri Long Mekim Lotu—Em Gutpela Samting o Samting Nogut?
    Kirap!—1999
  • Pasin Nogut Bilong Wok Kalabus Long Bipo
    Kirap!—1999
  • Pasin Sekan Long Westphalia—Wanpela Bikpela Senis Long Yurop
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2004
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1998
w98 8/15 p. 25-29

Ol Hugeno i Ranawe na Stap Gut

‘Long nem bilong King na Kwin, nau mipela i tokaut olsem, olgeta Talatala bilong Frans i laik ranawe i kam painim ples hait long kantri bilong mipela, orait mipela bai lukautim ol. Tasol mipela bai wok strong tu long painim wanem wanem rot bilong helpim ol, bambai ol i ken kisim gutpela sindaun long dispela hap na i stap bilong ol bai i gutpela.’

DISPELA em i wanpela tokaut bilong Wiliam na Mary, em king na kwin bilong Inglan, ol i mekim long yia 1689. Tasol wanem samting i bin kamap na ol Talatala bilong Frans, em bihain ol i kisim nem olsem lain Hugeno, ol i mas ranawe lusim Frans na painim ples hait long narapela kantri? Bilong wanem yumi mas save long stori bilong taim ol i bin ranawe lusim Frans olsem 300 yia i go pinis?

Inap 400 yia samting bipo i gat planti pait i wok long kamap long Yurop, em ol i pait long ol samting bilong lotu. Long Frans i gat Ol Pait Bilong Lotu i bin kamap (yia 1562 i go inap 1598) namel long ol Katolik na Talatala, olsem na Frans tu i no abrusim pait. Tasol long yia 1598, King Henri Namba 4 bilong Frans i sainim wanpela pepa ol i kolim Lo Bilong Nant, i tok orait long ol Hugeno Talatala i ken i stap fri long mekim sampela samting bilong lotu. Dispela pasin bilong king long orait long tupela lotu wantaim, em i no bin kamap bipo long Yurop. Dispela i mekim na ol pait bilong lotu i bin kamap long Frans inap 30 yia samting, em i pinis inap liklik hap taim.

Dispela Lo Bilong Nant ol i bin tok em “i mas i stap oltaim na i no inap senis,” tasol long yia 1685 ol i kamapim Lo Bilong Fontenble, na dispela i pinisim Lo Bilong Nant. Wanpela saveman bilong Frans, em Volte, bihain em i tok, dispela pasin ol i mekim bilong pinisim Lo Bilong Nant em i ‘wanpela samting nogut tru i bin kamap long Frans.’ Dispela samting i mekim na 200,000 Hugeno ol i ranawe i go long ol narapela kantri. Tasol bihain i gat sampela bikpela hevi i kamap long dispela. Tasol bilong wanem ol i bin pinisim dispela lo i orait long ol narapela lotu i ken i stap?

Taim Em i Kamap Nupela Yet Ol i Laik Daunim

Tru, dispela Lo Bilong Nant i stap inap olsem 90 yia, tasol wanpela meri bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo em i tok, dispela lo em i “wok long i dai taim ol i no pinisim yet long yia 1685.” Tru tumas, i no gat strongpela as bilong dispela lo. Kirap long taim em i kamap nupela yet, dispela i bin helpim pasin birua i stap namel long ol pris Katolik na lain ol i kolim Lotu Ol i Bin Stretim. Kirap long taim ol i bin kamapim Lo Bilong Nant long yia 1598 na i kam inap long yia 1630, sampela ol i laik daunim; ol Talatala na Katolik i bung long ai bilong ol man na tok pait long en, na sampela ol i raitim ol buk i gat ol tok bilong daunim dispela lo. Tasol ol man i mekim planti samting moa bilong makim olsem ol i no orait long en.

Kirap long yia 1621 i go inap long yia 1629, gavman bilong Frans i mekim pait long ol Talatala, na bihain em i mekim sampela samting bilong pasim ol bambai em i ken subim ol long go insait long lotu Katolik. Long taim bilong King Lui Namba 14, ol i kolim em “King Bilong San,” ol i givim bikpela hevi moa long ol Talatala. Em i mekim nogut long ol i go i go na bihain em i pinisim dispela Lo Bilong Nant.

Bilong Daunim Ol Olgeta

Bilong daunim lain Talatala olgeta, isi isi king i wok long tambuim ol long mekim olgeta samting i stret long ol i ken mekim. Namel long yia 1657 na 1685, king i kamapim olsem 300 lo bilong daunim ol Hugeno; ol pris yet i kirapim em long kamapim planti bilong ol dispela lo. Ol dispela lo i tambuim planti samting long i stap bilong ol Hugeno, olsem: Ol kain kain wok olsem dokta, loya, na wok bilong helpim ol meri long taim bilong karim pikinini, ol dispela kain wok i tambu long ol Hugeno i mekim. Wanpela meri bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo em i stori long dispela wok bilong helpim ol meri long taim bilong karim pikinini, na em i tok: “Olsem wanem ol inap putim laip bilong ol long han bilong wanpela meri i bin lusim bilip, em i gat tingting long pinisim dispela pasin olsem gavman na lotu i wok wantaim long bosim kantri?”

Long 1677 gavman i putim sampela strongpela tambu moa. Sapos ol i painim wanpela Hugeno i laik kirapim wanpela Katolik long kam insait long lain bilong ol, em i mas baim kot inap long wan tausen paun long mani bilong ol Frans. Long dispela taim ol man i save tromoi bikpela takis tru, na gavman i mekim wok long dispela mani bilong grisim ol Hugeno long kamap Katolik. Long yia 1675 ol pris Katolik i givim 4 na hap milion paun bilong Frans long King Lui Namba 14 na ol i tokim em: “Nau yu mas bihainim tok tenkyu bilong yu na mekim wok long bikpela namba bilong yu long pinisim tru dispela pasin bilong lusim bilip.” Em nau, long dispela pasin bilong “baim” ol long kamap Katolik, inap olsem 10,000 manmeri ol i tanim bel na kamap Katolik insait long 3-pela yia.

Long yia 1663 king i putim lo olsem i tambu long kamap wanpela Talatala. Na i gat sampela hap i tambu long ol Hugeno i ken sindaun long en. Na tu, i gat lo olsem: Ol pikinini i kisim pinis 7-pela krismas ol inap kamap Katolik, maski papamama bilong ol i no orait long en. Na ol papamama Talatala ol i mas baim skul bilong ol pikinini bilong ol i save kisim skul long ol Jesuit na ol narapela tisa Katolik.

Na narapela rot bilong daunim ol Hugeno, em wanpela lain i wok hait, em Compagnie du Saint-Sacrement (Lain Bilong Sakramen Holi). Dispela em i wanpela lain Katolik, na wanpela meri bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em Janine Garrisson, em i tok, dispela lain ol inapim olgeta hap bilong Frans. Ol maniman na ol man i gat bikpela namba ol tu i insait long dispela lain, olsem na ol i no sot long mani o long sampela save bilong mekim dispela wok. Garrisson i tok, dispela lain i save mekim ol kain kain pasin, olsem: “Ol i mekim kain kain samting bilong pinisim strong bilong ol lain Talatala, olsem putim bikpela hevi long ol, na mekim ol samting bilong pasim rot bilong ol, na ol i mekim olkain pasin bilong trik na giaman, na tokaut olsem ol i lain nogut na ol i mas bagarap.” Tasol klostu olgeta Hugeno ol i stap yet long Frans long dispela taim, maski ol man i mekim nogut long ol. Garrisson i tok: “I gat wanem as na planti Talatala moa i no lusim dispela kantri taim ol man i wok long birua moa yet long ol, em yumi no save.” Tasol bihain i gat sampela samting i kamap na ol i mas kirap na ranawe.

Kirap Gen

Kontrak Sekan Bilong Nimagen (1678) na Kontrak Bilong Pinisim Pait Bilong Ratisbon (1684) i helpim King Lui Namba 14 na em i no gat pait long ol narapela kantri. Long hap bilong Inglan, wanpela Katolik i kamap king long Februeri 1685. Em nau, dispela nupela samting i kamap i helpim King Lui Namba 14. Inap 3-pela yia samting paslain long dispela, Misin Katolik bilong Frans i kamapim Fopela Lo Galiken i bin pasim hap strong bilong pop. Orait nau Pop Inosen Namba 11 ‘i tingim Misin bilong Frans olsem samting i laik brukim lain bilong Misin.’ Olsem na taim King Lui Namba 14 i pinisim Lo Bilong Nant, em inap stretim bek gutnem bilong em na kamapim bek pasin pren namel long em na pop.

Nau tingting bilong king long samting em i laik mekim long ol Talatala i kamap ples klia. Pasin em i bin mekim bipo (olsem grisim ol na putim ol tambu long ol) dispela i no wok gut. Tasol pasin bilong kisim ol soldia, ol i kolim dragun,a long mekim nogut long ol Talatala, dispela i bin wok gut. Olsem na long yia 1685, King Lui Namba 14 i sainim Lo Bilong Fontenble, na dispela i pinisim Lo Bilong Nant. Dispela i mekim na ol i kirap mekim nogut tru long ol Hugeno na ol i stap nogut moa yet, winim bilong taim king i no kamapim yet Lo Bilong Nant. Orait nau bai ol i mekim wanem?

Bai Ol i Hait, o Pait, o Ranawe?

Sampela Hugeno ol i laik hait na mekim lotu. Gavman i bagarapim pinis olgeta haus ol i bin bung long en na tambuim ol long mekim lotu long ai bilong ol man, olsem na ol i mas hait na mekim lotu. Na ol i mekim olsem, maski wanpela lo ol i bin kamapim long Julai 1686 i tok ol bai kilim i dai ol man i mekim kain bung olsem. Sampela Hugeno i tokaut olsem ol i lusim bilip bilong ol; ol i ting bihain ol inap i go insait gen long lain Hugeno. Ol dispela lain i kamap Katolik, ol i mekim ol pasin bilong lotu long skin tasol, na ol lain i kamap bihain ol i bihainim dispela pasin bilong ol.

Olgeta man i tanim bel na kamap Katolik, gavman i laik bai ol i mas insait tru long en. Bilong kisim wanpela wok mani, ol i mas i gat wanpela pepa i kamapim klia olsem ol i bilong lotu Katolik, na pris bilong dispela ples i mas sainim nem bilong em long pepa, tasol pastaim em i mas lukim olsem ol i save go long lotu o nogat. Sapos ol pikinini i no kisim baptais na papamama i no mekim bikpela long ol olsem wanpela Katolik, orait gavman inap kisim ol pikinini na ol i mas lusim papamama. Ol skul i mas lainim ol pikinini long ol samting bilong lotu Katolik. Ol i wok strong long kamapim sampela buk lotu i helpim ol bilip Katolik, na ol i wokim bilong “ol lain bilong Buk [Baibel],” em ol i save kolim ol Talatala olsem. Gavman i wokim wan milion buk na salim i go long ol hap i gat planti man i bin tanim bel na kamap Katolik. Em i putim strongpela lo tru long ol, olsem: Sapos wanpela man i gat bikpela sik na i laik i dai, na em i no laik kisim laspela sakramen, tasol bihain em i orait gen, orait em i mas kalabus o wok olsem wanpela kalabus long sip i go inap long taim em i dai. Na taim em i dai, ol i save tromoi nating skin bilong em olsem hap pipia, na ol i kisim olgeta samting bilong em.

Sampela Hugeno ol i kirap na kisim ol samting bilong pait bilong sakim gavman. Long hap bilong Seven, em i gat nem olsem ples i strong tru long lotu, ol lain Hugeno bilong pait, ol i kolim Kamisat, ol i kirap pait long gavman long yia 1702. Ol i save hait na long nait ol i kam pait long ol soldia bilong gavman, olsem na ol soldia i kirap kukim ol ples bilong ol. Sampela taim ol Hugeno i kam mekim pait olsem, tasol i kam inap long yia 1710, strongpela ami bilong King Lui i daunim pinis dispela lain Kamisat.

Narapela samting ol Hugeno i mekim, em ol i ranawe lusim Frans. Ol i go nabaut long ol narapela narapela kantri. Taim ol i lusim Frans, planti ol i rabis olgeta, long wanem, gavman i bin kisim olgeta samting bilong ol, na Misin Katolik i kisim sampela hap bilong ol dispela mani kago. Olsem na i hatwok long ranawe. Taim gavman i kisim save pinis olsem ol i wok long ranawe, kwiktaim em i putim ol man bilong was long ol rot ol Hugeno bai bihainim bilong lusim Frans, na ol i wok long painim painim ol long ol sip. Na i gat ol lain raskol i save raun long solwara, na taim ol sip i lusim Frans ol i save pasim ol dispela sip na kisim olgeta samting bilong ol, long wanem, sapos ol i painim sampela man i laik ranawe lusim Frans na ol i holim ol, orait gavman bai givim mani long ol. Sapos sampela Hugeno i ranawe na ol man i painim ol, ol bai kisim bikpela strafe tru. Na bilong givim hatwok moa long ol, gavman i save putim ol man bilong lukstil namel long lain bilong ol, na ol i mas wok strong long kisim nem bilong olgeta manmeri i gat tingting long ranawe, na wanem ol rot ol bai bihainim. Ol i save kisim pas bilong ol dispela lain, na raitim ol pas giaman bilong kotim ol, na mekim ol narapela pasin giaman.

Ol Gutpela Ples Bilong Hait

Taim ol Hugeno i ranawe lusim Frans, ol kantri ol i go long en ol i mekim gut long ol, na ol man i save kolim olsem Ples Bilong Hait. Ol Hugeno i ranawe i go long Holan, Swiselan, Jemani, na Inglan. Bihain sampela i go long Skandinevia, Amerika, Aialan, Wes Indis, Saut Afrika, na Rasia.

Sampela kantri long Yurop i kamapim ol lo bilong kirapim ol Hugeno long kam sindaun long en. Bilong kirapim ol long mekim olsem, gavman i tok ol i ken kamap olsem man bilong kantri na ol i no ken tromoi mani long mekim olsem, na ol i no ken tromoi takis, na ol i ken insait long ol asosiesen bilong ol wokman na no ken baim. Wanpela meri bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em Elisabeth Labrousse, em i tok, planti bilong ol dispela Hugeno em “ol yangpela man . . . em tingting bilong ol i kirap tru long traim ol kain kain wok, na ol i strongpela man bilong wok, na pasin bilong ol i stret tru.” Olsem na taim Frans i kamap strong tru, em i lus long planti wokman i gat save long mekim ol wok. Em nau, taim ol Hugeno i go long ol narapela kantri, “ol i kisim ol kago, na mani, na save bilong mekim wok i go wantaim ol.” Ol gavman i tingim ol samting bilong lotu na politik na dispela tu i mekim na ol i orait long ol Hugeno i ken ranawe i go long kantri bilong ol. Tasol bihain wanem samting i kamap long dispela pasin bilong ol long go sindaun long ol narapela kantri?

Taim king i pinisim Lo Bilong Nant na i kirap mekim nogut long ol Talatala, planti kantri ol i kirap na toktok planti long dispela pasin. Planti lain ol i bel nogut long Frans, na Wiliam Bilong Orens i mekim wok long dispela na em i kamap king bilong Netelan. Ol ofisa bilong lain Hugeno ol i helpim em na em i kamap king bilong Briten tu, na em i senisim King Jems Namba 2, em wanpela Katolik. Wanpela saveman, em Philippe Joutard, em i tok, “pasin bilong Lui Namba 14 long birua long ol Talatala, em i wanpela bikpela as na ol i daunim Jems Namba 2 na ol i kamapim lig bilong Ogsbek. . . . [Ol dispela] samting i makim bikpela senis i kamap long Yurop, na dispela i mekim na bihain strong bilong Frans long bosim ol samting bilong ol narapela kantri i pinis na nau Inglan i senisim Frans long holim dispela strong.”

Ol Hugeno i bin mekim bikpela wok long ol samting bilong i stap bilong ol man long Yurop. Nau ol i stap fri, olsem na ol i mekim wok long dispela bilong kamapim sampela buk i helpim tingting bilong ol saveman long Taim Bilong Save na tingting bilong ol man olsem narapela lain i mas orait long narapela lain. Olsem: Wanpela Talatala bilong Frans i tanim tok bilong buk bilong wanpela saveman bilong Inglan, em Jon Lok, i kamapim tingting olsem ol man i ken mekim ol samting i stret ol i ken mekim. Na sampela Talatala moa i save raitim buk, ol i kamapim ol tok olsem ol man i mas i stap fri long bihainim maus bilong bel. Wanpela kain tingting i kamap, olsem ol man i no ken bihainim olgeta tok bilong ol gavman, na ol i ken sakim sapos ol dispela gavman i brukim kontrak i stap namel long ol na lain manmeri bilong kantri. Wanpela saveman, em Charles Read, em i tok, taim king i pinisim Lo Bilong Nant, dispela em i ‘wanpela as bilong pait ol Frans i bin mekim bilong daunim gavman.’

Dispela i Bin Skulim Ol o Nogat?

Dispela pasin bilong mekim nogut long ol Hugeno i nogutim Frans na em i lus long planti man i gat save long mekim wok, em ol i bin ranawe lusim Frans. Olsem na Bikman de Voban, em man bilong givim tingting long King Lui Namba 14 long ol samting bilong pait, em i tokim king long kamapim bek Lo Bilong Nant, na em i tok: “Wok bilong kirapim ol man long tanim bel, em wok bilong God tasol.” Olsem na bilong wanem gavman bilong Frans i no kisim tingting long dispela na kamapim bek Lo Bilong Nant? Wanpela as, em king i ting sapos em i mekim olsem, dispela bai pinisim strong bilong gavman. Na tu, king i tingim lotu Katolik i wok long kamap strong gen, na long dispela taim namel long yia 1600 i go inap 1700 samting, Frans i no orait long ol narapela lotu, olsem na bilong helpim em yet, king i ting i gutpela sapos em i bihainim laik bilong lotu Katolik.

Ol samting i kamap long dispela pasin bilong pinisim Lo Bilong Nant em i bin kirapim sampela long tingting olsem, ‘Lain bilong wanpela kantri i no inap larim ol kain kain lotu i stap long en, a?’ Tru tumas, olsem ol saveman i bin tok, taim yumi tingim stori bilong lain Hugeno, yumi tingting long ol samting nogut em gavman i save mekim long strong bilong en. Long ol kantri nau i gat ol kain kain lain na skin na kain kain lotu i stap long en, stori bilong ol Hugeno i bin ranawe i go long ol narapela kantri em bai kirapim tingting bilong ol long ol hevi i save kamap taim ol lain bilong politik em lotu i stiaim ol, ol i tingim laik bilong ol yet i namba wan, na ol samting bilong helpim gut ol man i namba tu tasol.

[Futnot]

a Lukim blok long pes 28.

[Blok long pes 28]

Ol Dragun

Ol i Mekim Nogut Long Ol Hugeno na Bai Ol i Tanim Bel

Sampela i ting dispela lain ol i kolim “dragun” ol i “gutpela misineri tru.” Tasol ol Hugeno i save pret nogut long ol, na sampela taim olgeta manmeri bilong ples bai kamap Katolik taim ol i harim olsem dispela lain i kamap pinis long ples bilong ol. Tasol dispela lain dragun ol i husat?

Ol dragun em ol soldia i gat planti samting bilong pait na ol i save slip long haus bilong ol Hugeno na bai ol i ken pretim ol lain bilong haus. Bilong givim bikpela hevi moa long ol famili, gavman i save salim planti soldia i go i stap long ol wan wan haus. Tasol famili i hatwok tru long lukautim planti man olsem, long wanem, ol i no gat mani o kaikai samting inap long ol. Ol dragun i kisim tok olsem ol i mas mekim nogut tru long ol famili, na no ken larim ol i slip gut, na bagarapim ol samting bilong ol. Sapos famili i tokaut olsem ol bai lusim bilip Talatala, orait ol dragun bai lusim dispela haus.

Long yia 1681 ol i mekim wok long dispela lain dragun long subim ol man long tanim bel. Ol i mekim olsem long Puatu, long Wes Frans, em wanpela hap i gat planti Hugeno i sindaun long en. Insait long sampela mun tasol, i gat 30,000 i go inap 35,000 ol i tanim bel na kamap Katolik. Na long yia 1685 ol i mekim wankain pasin long sampela hap moa i gat planti Hugeno i sindaun long en. Insait long sampela mun tasol, i gat 300,000 i go inap 400,000 Hugeno i tokaut olsem ol i lusim bilip bilong ol. Saveman Jean Quéniart i tok, ol dragun i bin subim planti Hugeno long kamap Katolik, na ‘dispela i mekim na king inap pinisim Lo Bilong Nant.’

[Kredit Lain]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris

[Piksa long pes 25]

Dispela tokaut bilong yia 1689 i tok orait long kisim ol Talatala bilong Frans em gavman i mekim nogut long ol na ol i mas ranawe

[Kredit Lain]

The Huguenot Library, Huguenot Society of Great Britain and Ireland, London, i tok orait long kamapim dispela piksa

[Piksa long pes 26]

Tokaut Bilong Pinisim Lo Bilong Nant, 1685 (Em namba wan pes bilong dispela tokaut)

[Kredit Lain]

Ol pepa conservés au Centre Historique des Archives nationales à Paris

[Piksa long pes 26]

Ol i bagarapim planti haus lotu bilong ol Talatala

[Kredit Lain]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim