Tatian—Man Bilong Helpim Bilip Kristen o Nogat?
KLOSTU long pinis bilong namba 3 raun bilong em long mekim wok misineri, aposel Pol i bung wantaim ol hetman bilong kongrigesen long Efesus. Em i tokim ol: “Mi save, taim mi lusim yupela na mi go pinis, ol weldok nogut tru bai i kam namel long yupela, na ol bai i bagarapim ol sipsip. Na sampela man bilong yupela yet bai i kirap na mekim tok giaman nabaut, bilong pulim ol manmeri bilong God i go bihainim ol.”—Aposel 20:29, 30.
Olsem Pol i bin tok, ol yia namel long 100 C.E na 200 C.E. em wanpela taim bilong senis, na tok profet long ol man bai tromoi lotu i tru, dispela tu i kamap. Lain Nostik, em wanpela lain lotu i paulim bilip bilong sampela bilipman, em i wok long kamap bikpela. Ol Nostik i bilip olsem ol samting bilong spirit i gutpela na olgeta samting bilong skin em i samting nogut. Ol i ting bodi bilong man em i nogut, olsem na ol i no save marit na kamapim pikinini—ol i tok Satan em i as bilong ol dispela samting. Ol i bilip spirit tasol bilong man em i gutpela, olsem na sampela i tok, wanem wanem samting man i mekim long skin bilong em, dispela i no bikpela samting. Kain tingting olsem i mekim na sampela i bihainim olgeta laik bilong skin, tasol sampela i kirap na bihainim narapela kain pasin—ol i tambuim skin long kisim olgeta kain amamas. Bilip bilong ol Nostik, olsem save bilong ol yet tasol em i rot bilong kisim bek ol, dispela i mekim na ol i ting ol i no gat wok long bihainim tok i tru bilong Baibel.
Bilip bilong ol Nostik inap paulim bilip bilong lotu Kristen, olsem na ol man i tok ol i Kristen ol i mekim wanem? Sampela saveman i bin tokaut strong long bilip giaman bilong ol Nostik, tasol sampela i larim ol dispela bilip i pulim ol. Olsem: I go inap long taim em i dai, Irenaeus i wok strong long daunim ol tok i sakim ol bilip Kristen. Em i bin kisim skul long Polikap, em wanpela man i bin stap long taim bilong ol aposel. Polikap i kirapim ol man long bihainim ol tok bilong Jisas Krais na ol aposel. Tasol wanpela pren bilong Irenaeus, Florinus, maski em tu i bin kisim skul long Polikap, bihain, isi isi em i kisim ol tok bilong Valentinus, em nambawan lida bilong dispela lain Nostik. Tru tumas, em wanpela taim bilong planti senis.
Ol buk bilong Tatian, em i raitim 100 yia samting bihain long Krais, ol i helpim yumi long save long tingting bilong ol man long ol samting bilong lotu long dispela taim. Tatian em i wanem kain man? Olsem wanem em i kamap wanpela man i gat nem Kristen? Na Tatian i gat wanem tingting long bilip bilong ol Nostik? Ol tok em i bekim na pasin bilong em, dispela inap givim tingting long ol man long nau ol i laik painim tok i tru.
Ol i Soim Em “Wanpela Buk i Narapela Kain”
Tatian em wanpela man bilong Siria. Em i save raun long planti hap na ritim planti buk na dispela i bin helpim em long save gut long pasin bilong ol Grik na ol Rom long taim bilong em. Taim Tatian i kam long Rom, em i save raun na mekim wok olsem man bilong mekim pablik-tok. Tasol taim em i stap long Rom, em i kisim save long lotu Kristen. Em i bung wantaim Justin Martyr—ating Tatian i kamap wanpela sumatin bilong em.
Long stori bilong Tatian long em i kamap Kristen, em i tok: “Mi bin wok long kisim save long olsem wanem mi ken painim tok i tru.” Em i stori long taim rot i op long em i ken ritim Baibel, na em i tok: “Ol i soim mi wanpela buk i narapela kain. Ol tok bilong en i olpela tru, winim tingting bilong ol Grik long ol samting. Na ol dispela tok i gutpela tumas—i no wankain long ol popaia bilong ol. Samting i kirapim mi long bilip long ol tok bilong dispela buk i olsem: Ol tok bilong en i klia, na ol man i raitim ol i gat gutpela bel, na dispela buk i tokaut long ol samting bai kamap bihain, na ol lo bilong en i gutpela tru, na i tokaut long wanpela gavman bilong heven na graun i stap long han bilong wanpela Man tasol.”
Tatian i no surik long singautim ol wanlain bilong em long kisim save long lotu Kristen em ol tok bilong en i klia na i no hatwok long kisim, na skelim wantaim tudak bilong lotu haiden. Ol buk em i raitim inap lainim yumi long wanem samting?
Ol Buk Bilong Em i Kamapim Wanem Samting?
Ol buk Tatian i raitim ol i kamapim em olsem wanpela man bilong mekim ol tok bilong helpim bilip bilong em. Em i no laikim tru tingting bilong ol saveman haiden. Long buk Address to the Greeks, Tatian i kamapim klia olsem lotu haiden i no inap helpim ol man, tasol lotu Kristen i gutpela tru long bihainim. Em i daunim na rabisim pasin bilong ol Grik. Em i stori long saveman Herakleitus olsem: “Dai bilong dispela man i kamapim long ples klia olsem dispela man i no gat gutpela tingting na save. Em i bin lain long kamap dokta na long ol save bilong dispela graun, tasol taim em i kisim wanpela sik we skin bilong em i solap nogut tru, em i karamapim pekpek bilong bulmakau long olgeta hap bodi bilong em, na taim pekpek i wok long go strong, dispela i bagarapim na brukbrukim skin olgeta bilong em, na em i dai.”
Tatian i bilip long wanpela God tasol, em Man bilong wokim olgeta samting. (Hibru 3:4) Long buk Address to the Greeks, em i tok God em i wanpela “Spirit,” na em i tok: “Em wanpela tasol i no gat kirap, na Em Yet em i as bilong olgeta samting.” (Jon 4:24; 1 Timoti 1:17) Tatian i sakim pasin bilong mekim wok long ol imis bilong lotuim God, na em i tok: “Mi no inap tok ol hap diwai na ol ston ol i god, nogat.” (1 Korin 10:14) Em i bilip olsem Tok, o Logos, em i namba wan samting Papa long heven i bin wokim na bihain em i helpim Papa long wokim graun na ples antap. (Jon 1:1-3; Kolosi 1:13-17) Tatian i stori long wok bilong kirapim bek ol man long taim God i makim, na em i tok: “Mipela i bilip olsem bihain long pinis bilong olgeta samting, bodi bilong ol man bai kirap bek.” Em i stori long i gat wanem as na yumi dai, olsem: “God i no wokim yumi bilong i dai, long asua bilong yumi yet yumi save dai. Pasin bilong yumi long makim wanem samting yumi laik bihainim, dispela i bin bagarapim yumi. Yumi man i bin i stap fri, nau yumi kamap wokboi nating. Sin i bin mekim na yumi stap kalabus long i dai.”
Ol tok Tatian i mekim long spirit bilong man i no klia. Em i tok: “Yupela ol Grik. Spirit yet i save dai, em i no bilong i stap olgeta taim, nogat. Tasol i gat rot na spirit i no inap i dai. Sapos spirit i no save long tok i tru, orait em bai dai na pinis wantaim bodi, tasol long taim bilong pinis, em bai kamap gen wantaim bodi, na kisim pe nogut, olsem dai, long rot bilong kisim strafe i go inap oltaim oltaim.” Insait tru bilong dispela tok bilong Tatian i no klia tumas. Ating em i bihainim sampela tok bilong Baibel, tasol em i laik amamasim ol wanlain bilong em tu, olsem na em i pulim sampela tingting haiden i kam insait long ol tok i tru bilong Baibel.
Narapela buk bilong Tatian em Diatessaron (Ol Tok Bilong Fopela Gutnius i Stret Wantaim). Tatian i go pas long givim ol kongrigesen long Siria ol Gutnius long tok ples bilong ol yet. Dispela buk i gat nem, na i bungim 4-pela Gutnius wantaim long wanpela stori tasol. Sios Bilong Siria i mekim wok long dispela buk.
Em Wanpela Kristen o Nogat?
Taim yumi skelim gut ol buk bilong Tatian yumi kisim save olsem em i save gut long ol tok bilong Baibel na em i gat bikpela rispek long en. Em i stori long samting ol dispela tok i mekim long em: “Mi no gat tingting long kamap maniman; mi no laik kisim namba long ami; mi no laikim tru pasin pamuk; mi no gat bikpela laik long kisim mani long rot bilong kamap wanpela boskru bilong sip; . . . mi no laik kisim biknem; . . . Wankain san i helpim olgeta man, na dai i painim olgeta man, maski ol i gat planti gutpela samting bilong skin o ol i stap rabis tru.” Tatian i tok: “Lusim ol samting bilong dispela graun, sakim ol longlong pasin bilong en. Yupela i bilong God, na long rot bilong kisim save long Em, yupela i mas rausim ol olpela pasin bilong yupela.”—Matyu 5:45; 1 Korin 6:18; 1 Timoti 6:10.
Tasol tingim narapela buk bilong Tatian, nem bilong en On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Long dispela buk Tatian i tok Satan i bin kamapim pasin bilong marit. Tatian i tok, sapos man i marit, em bai kamap wokboi bilong dispela graun em inap bagarap, olsem na em i tokaut strong na daunim pasin bilong marit.
I luk olsem long 166 C.E. samting, bihain long Justin Martyr i dai, Tatian i kamapim, o em i bung wantaim, wanpela lain ol i kolim Enkratait. Dispela lain i save sakim olgeta kain amamas bilong skin. Ol man i bihainim dispela lotu ol i strong long bosim gut skin. Ol i no save dring wain liklik, na ol i no marit, na ol i no holim sampela samting bilong ol yet.
Samting Yumi Lainim
Wanem samting i mekim na Tatian i lusim planti tok i tru bilong Baibel? Sampela samting inap mekim, i olsem: Em i “harim nating na lusim tingting hariap.” (Jems 1:23-25) O em i no givim baksait long ol kranki stori, olsem na em i kirap bihainim save bilong ol man bilong graun. (Kolosi 2:8; 1 Timoti 4:7) O ol bilip giaman em i bihainim ol i planti tru, olsem na yumi ken ting olsem em i bin kisim sik longlong.
Tasol maski wanem wanem samting i mekim na Tatian i lusim planti tok i tru bilong Baibel, ol buk bilong Tatian na pasin bilong em ol i helpim yumi long save long tingting bilong ol man long ol samting bilong lotu long taim bilong em. Ol i helpim yumi long save olsem tingting bilong ol man bilong dispela graun inap bagarapim bilip bilong yumi. Yumi mas bihainim dispela tok lukaut bilong aposel Pol em i tok yumi mas givim baksait “long olkain toktok nabaut i no bihainim tingting bilong God. Na stap longwe long ol man i ting ol i gat gutpela save na ol i mekim kain kain toktok i pait long tingting bilong God.”—1 Timoti 6:20.