I Gat Planti Askim—I No Gat Planti Gutpela Bekim
LONG moningtaim bilong Bikpela De Bilong Ol Santu, long Novemba 1, 1755, wanpela strongpela guria i kamap long Lisbon, taim planti manmeri bilong dispela taun i stap long haus lotu. Planti tausen haus i pundaun na planti tausen manmeri i dai.
Bihain liklik long dispela bagarap, wanpela man bilong Frans, em Voltaire, em i raitim stori, Poème sur le désastre de Lisbonne (Stori Bilong Bagarap i Painim Lisbon), na long dispela stori em i sakim tok bilong ol man olsem God yet i bin kamapim dispela guria bilong bekim ol rong bilong ol man. Voltaire i tok, i no gat wanpela man inap save long as na ol dispela kain bagarap i save kamap. Em i tok:
Graun wantaim olgeta samting long en i no gat maus, olsem na em i no save bekim ol askim bilong yumi;
Yumi mas i gat wanpela God i save toktok wantaim ol man.
Voltaire i no namba wan man i gat sampela askim long God. Long bipo yet na i kam inap nau, taim ol bikpela bagarap i kamap ol man i gat planti askim long dispela. Planti tausen yia i go pinis, bikpela sik nogut tru i bin painim gutpela man Jop, na olgeta pikinini bilong em i lus long wanpela bikpela bagarap. Olsem na Jop i askim olsem: “Taim God i lukim ol man i karim bikpela hevi na trabel, bilong wanem em i save larim ol i stap laip?” (Jop 3:20) Long nau planti man i tingting: Olsem wanem na wanpela gutpela God i gat pasin sori em inap larim ol man i karim ol bikpela pen na hevi?
Planti man i lukim bikpela hangre, pait, sik, na indai, na ol i sakim dispela tingting olsem i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting na em i save tingim ol man. Wanpela man i no bilip long God i tok: “God i gat bikpela asua long larim ol pikinini i karim pen, na i no gat wanpela man inap tekewe dispela asua bilong em, . . . tasol sapos em i no i stap, orait em i no gat asua.” Ol bikpela bagarap, olsem long taim ol Natsi i bin kilim i dai planti Juda long Namba Tu Pait, ol i kirapim ol man long kisim wankain tingting olsem dispela man. Wanpela Juda i tok: “Dispela bikpela pen na hevi i bin kamap long ol man long Auschwitz, long wanem, i no gat wanpela God bilong pasim ol man long mekim ol kain pasin olsem.” Long 1997, wanpela lain i skelim tingting bilong ol man long Frans, em klostu olgeta i Katolik, na 40 pesen ol i ting i no gat God i stap, long wanem, long sampela kantri ol i bin wok long kilim i dai wanpela lain olgeta, olsem ol i bin mekim long Ruanda long 1994.
Samting i Pasim Ol Man Long Bilip?
Bilong wanem God i no save pasim ol samting nogut na ol i no ken kamap? Wanpela Katolik i save raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo em i tok, dispela askim em i ‘wanpela bikpela samting i save pasim planti man long bilip.’ Em i askim: “Yu ting yumi inap bilip long wanpela God i save lukluk nating long ol planti milion manmeri i no gat asua ol i dai, na ol birua i kilim i dai sampela lain olgeta, na em i no save mekim wanpela samting bilong pasim dispela hevi?”
Wanpela stori i kamap long nius Katolik, La Croix, em tu i tok: “Maski em wanpela bagarap bilong bipo, o bagarap i kamap long ol nupela samting ol i bin wokim, o pasin raskol, o wanpela long famili i dai, ol i save lukluk i go long God bambai ol i ken kisim save long as na ol dispela samting i kamap. God i stap we? Ol i laik bai em i mas tokim ol. Em dispela Bikpela Man i no save tingim ol man, em Bikpela Man i no save putim yau long askim bilong ol man, a?”
Pop John Paul Namba 2 i toktok long dispela samting long 1984, long pas Salvifici Doloris. Em i tok: “Ol man na ol samting bilong graun i stap, na dispela i givim tingting long ol man na i olsem ol inap lukim God na gutpela tingting na save na bikpela strong bilong em, tasol pasin nogut na pen i stap na i pasim ol long lukim klia dispela samting, na samting i pasim ol moa yet, em ol bikpela pen na hevi em planti man i no gat asua ol i save kisim long olgeta de na planti rong i save kamap na i no gat strafe bilong en.”
Baibel i tok i gat wanpela God i stap, em i gat bikpela sori na olgeta strong. Tasol olsem wanem? Dispela tok i stret wantaim ol bikpela pen na hevi i save painim ol man? God i save mekim sampela samting bambai wanpela man o wanpela lain inap abrusim bagarap? Em i save helpim yumi long nau? Olsem Voltaire i tok, i gat “wanpela God i save toktok wantaim ol man bilong graun” bilong bekim ol dispela askim? Plis ritim stori i kamap bihain long dispela, em i gat bekim bilong ol dispela askim.
[Ol Piksa long pes 3]
Taim Lisbon i bagarap long 1755, dispela i kirapim Voltaire long tok, ol man i no inap save long as na ol dispela kain samting i kamap
[Ol Kredit Lain]
Voltaire: From the book Great Men and Famous Women; Lisbon: J.P. Le Bas, Praça da Patriarcal depois do terramoto de 1755. Foto: Museu da Cidade/Lisboa
[Piksa long pes 4]
Ol man i tingim pasin bilong bagarapim na pinisim wanpela lain olgeta, olsem i bin kamap long Ruanda, olsem na planti ol i ting i no gat God i stap
[Kredit Lain]
AFP PHOTO