Saiens na Lotu—Wanpela Tok Pait i Kirap

NICOLAUS COPERNICUS, em i gat 70 krismas na em i saveman bilong glasim ol sta samting, em i laik i dai. Em i traim hat long ritim ol pepa em i holim, em ol pepa bilong wanpela buk em i bin raitim na i redi bilong prinim. Maski em i bin save o nogat, dispela buk bai senisim tru tingting bilong ol man long ol samting bilong ples antap na graun. Na tu, em bai kirapim bikpela kros insait long lain Kristendom, na long nau yumi inap lukim yet ol samting i bin kamap long rot bilong dispela kros.

Copernicus em i man Polan na em i bilong lotu Katolik, na dispela samting i bin kamap long yia 1543. Buk bilong Copernicus, nem bilong en On the Revolutions of the Heavenly Spheres, i tok olsem san​—i no graun​—i stap namel stret long ol planet. Long rot bilong dispela wanpela buk tasol, Copernicus i senisim wanpela tingting ol man i hatwok long kliagut long en, em dispela tingting olsem graun i stap namel long ol planet, na em i kamapim nupela tingting ol man inap kliagut long en.

Pastaim, i no luk olsem kros bai kamap. Wanpela as em long wanem Copernicus i bin was gut taim em i kamapim ol tingting bilong em. Na tu, long dispela taim Misin Katolik​—em i bin kisim dispela tingting olsem graun i stap namel long ol planet​—em i orait long ol man i skelim skelim ol samting bilong saiens. Na pop yet i bin tokim Copernicus long prinim buk bilong em. Bihain, taim Copernicus i prinim buk, man i mekim wok edita em i pret na long hap bilong buk i kamapim tok bilong edita, em i tok dispela tingting olsem san i stap namel long ol planet em i bin kamap long rot bilong matematiks na i no long rot bilong glasim ol sta samting.

Kros i Go Bikpela

Narapela man gen i kirap insait long dispela kros em i bilong Itali, na em i wanpela saientis, saveman bilong matematiks na glasim ol sta samting, em Galileo Galilei (1564-1642). Em tu i wanpela Katolik. Em i yusim glas​—ol man i stat long wokim long dispela taim​—bilong wokim ol teleskop na em inap lukim planti samting bilong ples antap. Ol samting em i lukim i kirapim em long bilip olsem tok bilong Copernicus i stret. Galileo i lukim tu sampela makmak long san, na dispela i pait wantaim narapela bikpela bilip bilong lotu​—olsem san i no inap senis o bagarap.

Galileo i narapela kain long Copernicus. Galileo i wok strong tru long kamapim ol tingting bilong em. Na em i mekim olsem, maski ol man bilong lotu i birua long em, long wanem, long dispela taim Misin Katolik i bin kamapim klia olsem ol i no orait tru long tingting bilong Copernicus. Olsem na taim Galileo i strong olsem dispela tingting olsem san i stap namel long ol planet em i stret na i wanbel long tok bilong Baibel, dispela i kirapim misin long saspek olsem em i laik sakim bilip.a

Galileo i go long Rom bilong helpim em yet, tasol i no gat gutpela samting i kamap. Long yia 1616, misin i tok strong long em i no ken moa sapotim Copernicus. Inap sampela haptaim Galileo i stap isi. Long 1632 em i kamapim narapela buk i sapotim Copernicus. Long 1633, Kot Bilong Misin i makim Galileo long kalabus inap long taim em i dai. Tasol ol i tingim krismas bilong em na kwiktaim ol i senisim na tok em bai stap kalabus long wanpela haus.

Planti man i tingim tok pait bilong Galileo wantaim misin i olsem saiens i winim tru lotu, na Baibel tu. Tasol stori i kamap bihain i soim olsem ol man i gat dispela tingting ol i no bin skelim gut planti arapela samting.

[Futnot]

[Piksa long pes 3]

Copernicus

[Kredit Lain]

Taken from Giordano Bruno and Galilei (German edit)

[Piksa long pes 3]

Galileo i sambai long ol tingting bilong em long Kot Bilong Rom

[Kredit Lain]

From the book The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904

[Piksa Kredit Lain long pes 3]

Background: Chart depicting Copernicus’ concept of the solar system