Ol Maya i Kamap Fri Tru

OL MAYA i gat nem olsem wanpela lain i bin wokim ol piramid samting long bipo. Long olgeta yia, planti tausen turis i save go long Yucatán Peninsula long Meksiko bilong lukim ol traipela piramid, kain olsem ol piramid i stap long Chichén Itzá na Cobá. Ol Maya i hapman bilong mekim kain wok olsem ensinia, na ol i gat save tu long pasin bilong rait, matematiks, na stadi long ol sta samting. Ol i kamapim wanpela pasin bilong raitim ol tok long rot bilong katim ol piksa samting long ston, na ol i kamapim tu namba siro, na wanpela kalenda i gat 365 de long en.

Long sait bilong mekim lotu, ol i gat narapela kain pasin olgeta. Ol Maya i save lotuim planti god, ol i lotuim ol god bilong san, mun, ren, na kon. Ol pris bilong ol i save skelim gut ol sta. Taim ol i mekim lotu, ol i save mekim wok long smok smel na ol imis, ol i save katkatim skin bilong ol yet na larim blut i ron, na bilong mekim ofa ol i save kilim i dai ol kalabusman, ol wokboi nating, na moa yet ol pikinini.

Taim Ol Spen i Kam

Em kain sindaun ol Spen i bin lukim taim ol i kamap long hap bilong ol Maya olsem 500 yia i go pinis. I gat tupela samting ol dispela Spen i laik mekim. Ol i laik kisim graun na gol samting, na kirapim ol Maya long kamap Katolik na bai ol i lusim pasin nogut tru bilong lotu haiden ol i save bihainim. Olsem wanem? Ol dispela Spen i helpim ol Maya long kamap fri tru long sait bilong lotu na long ol narapela samting?

Ol Spen, na tu, ol pris bilong Misin Katolik, ol i kisim ol hap graun em ol Maya i save wokim gaden long en. Taim ol i kisim graun bilong ol, sindaun bilong ol Maya i go nogut na pasin birua i kamap. Na tu, ol Spen i kisim ol hulwara em ol lain i stap long Yucatán Peninsula i save kisim wara long en. Antap long bikpela takis ol Maya i mas baim, Misin i putim bikpela hevi moa taim em i tokim ol long baim takis bilong lotu long olgeta yia. Olgeta wan wan man i mas baim 12 samting reala na olgeta wan wan meri i mas baim 9 real. Ol Spen husat i kamap papa bilong graun, ol i putim bikpela hevi long ol Maya, ol Spen yet i baim lotu takis bilong ol Maya i go long Misin na bihain ol i subim ol Maya long wok i go inap long taim ol i pinisim dinau bilong ol, na mekim ol i kamap olsem ol sleiv.

Na tu, ol pris i sasim ol man long baim ol wok lotu ol i save mekim, olsem baptaisim man, wokim marit, na planim man. Long rot bilong ol dispela mani ol i kisim, misin takis, na hap graun bilong ol Maya em ol i bin kisim, misin i kisim planti mani tru. Ol i tok ol asples i bihainim yet ol bilip tumbuna na ol i no inap senis liklik. Olsem na ol pris na ol narapela bikman i ting em i orait long wipim ol Maya bilong skulim ol na bilong mekim ol i lusim ol dispela bilip tumbuna.

Pait i Kirap

Orait nau ol Maya i kirap na ol i no baim moa takis bilong lotu, na ol i rausim ol pikinini bilong ol long ol lotu skul, na ol i no laik go long ol klas bilong lotu, na ol i no laik wok long ol plantesen bilong ol Spen. Tasol dispela i kamapim bikpela hevi moa. Long 1847, bihain long ol Spen i bin bosim ol Maya inap 300 yia, ol Maya i kirap na pait long ol Spen.

Long rot bilong wanpela kruse em ol i kolim “Kruse i Toktok,” ol man i go pas long dispela pait ol i strongim ol narapela long i go insait long dispela pait. Wanpela man i mekim toktok na i luk olsem kruse i toktok na i tokim ol man olsem ol i mas pait i go inap long ol i dai. Dispela pait i bagarapim tru ol Maya. Taim pait i pinis long 1853, ol Spen i bin kilim i dai samting olsem 40 pesen bilong ol Maya long Yucatán. Tasol pasin birua i stap yet i go inap 55 yia. Bihain ol Maya i kamap fri long wok bos bilong ol Spen, na lo i tok ol Spen i mas tilim gut graun long ol asples. Tasol olsem wanem? Long sait bilong lotu ol i stap fri?

Ol i No Stap Fri Tru

Lotu Katolik em ol Spen i bringim i kam, na dispela pait tu, i no bin mekim ol Maya i kamap fri tru. Lotu em ol i bungim ol bilip tumbuna wantaim ol bilip Katolik, dispela kain lotu i stap yet.

Buk The Mayas​—3000 Years of Civilization, i stori long ol Maya bilong nau na i tok: “Ol Maya i save go long ol gaden, ol keiv, na ol maunten bilong adorim ol olpela god, na ol tumbuna bilong ol . . . na tu, ol i save go long ol haus lotu bilong lotuim ol santuman.” Ol i ting god Quetzalcoatl, o Kukulcán, em i wankain olsem Jisas, na god meri bilong mun, em i wankain olsem Virgo Maria. Na tu, pasin bilong lotuim kruse i kisim ples bilong lotuim diwai ceiba, ol i givim wara yet long en olsem em i wanpela diwai i gat laip. Diwai kruse bilong ol i no gat imis bilong Jisas i stap long en, nogat, ol i bilasim wantaim ol plaua bilong diwai ceiba.

Nau Ol i Stap Fri Tru

Long sampela yia i go pinis, ol Witnes Bilong Jehova long Meksiko i kirapim bikpela wok bilong autim tok na skulim ol Maya long tok bilong Baibel. Ol buk na nius bilong Baibel, kain olsem dispela magasin, ol i tanim long tok ples Maya bambai dispela inap helpim ol Maya long kliagut tru long laik bilong God long olgeta manmeri. Wanem samting i bin kamap long dispela? Long taim mipela i raitim dispela stori, i gat olsem 6,600 Maya i save autim tok bilong gutnius bilong Kingdom, ol i bung wantaim 241 kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova long ol dispela hap. Yu ting em i isi long ol Maya long lusim ol bilip tumbuna bilong ol bambai ol inap kisim tok i tru bilong Baibel?

Long planti Maya, i hatwok tru long mekim olsem. Marcelino na meri bilong em, Margarita, ol i strongpela Katolik. Long olgeta yia, ol i save givim ona long kruse taim ol i karim kruse long haus lotu i go long haus bilong ol, na ol i ofaim ol animal na bihain ol i kaikai ol dispela ofa wantaim ol wantok na ol pren bilong ol. Orait, bihain ol Witnes Bilong Jehova i kirap stadi wantaim ol long Baibel. Ol i tok: “Mipela i luksave olsem samting mipela i wok long lainim em tok i tru, tasol mipela i ting sapos mipela i lusim ol bilip tumbuna bilong mipela, ol spirit nogut bai mekim nogut long mipela.” Tasol ol i wok yet long stadi long Baibel. Marcelino i tok: “Isi isi, tok i tru bilong Baibel i go daun tru long bel bilong mipela. Dispela i strongim mipela long autim tok long ol famili na ol pren bilong mipela long ol samting mipela i bin lainim long Baibel. Nau mipela i amamas olsem mipela i stap fri tru long ol bilip tumbuna em bipo mipela i bin kalabus long en. Mipela i bel hevi tasol olsem mipela i no bin kirap hariap long mekim olsem. Inap planti yia mipela i no bin save long Jehova, tasol nau mipela i save long em, olsem na mipela i laik wok strong long tokim ol narapela long ol gutpela tok i tru i stap long Baibel.”

Alfonso, em i gat 73 krismas, na bipo em i wanpela strongpela Katolik. Em i save stretim ol samting bilong ol bikpela bung bilong lotu, olsem Misa, ol danis, na kaikai na dring bilong olgeta man husat i kam long dispela bikpela bung. Na tu, i gat ol bung tu we ol man i pait wantaim bulmakau. Em i tok: “Planti taim long ol dispela bung, ol man i spak na pait. Maski mi kisim amamas long ol dispela bung, mi pilim olsem i gat sampela samting i sot long lotu bilong mi.” Taim ol Witnes Bilong Jehova i autim tok long Alfonso, em i kirap long stadi long Baibel. Maski helt bilong em i no gutpela, em i kirap i go long ol miting long Haus Kingdom. Em i lusim pinis ol pasin bilong olpela lotu bilong em na taim ol man i kam lukim em long haus, em i save autim nupela bilip bilong em long ol.

Em i wanpela bilong planti gutpela Maya, em ol i stap fri tru long ol pasin bilong lotu. Em nau, ol tumbuna pikinini bilong ol man husat i wokim ol dispela traipela piramid long Yucatán, ol i stap yet. Ol i mekim wok yet long dispela wankain tokples bilong bipo. Planti bilong ol i sindaun wankain olsem ol tumbuna bilong ol long bipo, ol i stap long ol haus ol i wokim long ol pitpit em ol i pasim wantaim graun malumalum. Ol i save planim ol kon na diwai koten long wankain pasin olsem bipo ol tumbuna bilong ol i save mekim. Tasol nau, tok i tru bilong Baibel i mekim planti Maya i kamap fri long kalabus bilong ol bilip giaman bilong lotu na ol bilip tumbuna. Ol i pilim tru tok bilong Jisas: “Yupela bai i save long tok tru, na tok tru bai i mekim yupela i kamap fri.”​—Jon 8:32.

[Futnot]

[Mep long pes 13]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Hap graun bilong ol Maya bilong bipo

Galf Bilong Meksiko

MEKSIKO

Yucatán Peninsula

Chichén Itzá

Cobá

BELIS

GUATEMALA

HONDURAS

EL SALVADO

[Piksa long pes 13]

Ol hanmak bilong ol Maya, Chichén Itzá

[Piksa long pes 15]

Marcelino na meri bilong em, Margarita, i autim gutnius long Yucatán