Wanem Samting i Painim Ol Witnes Bilong Jehova Long Taim Bilong Holokas?
Klostu 35,000 Witnes Bilong Jehova i stap long Jemani na ol kantri em Natsi i bosim, namel long ol 1,500 samting i dai long taim bilong Holokas. Wanem samting i kamapim dai bilong ol em samting yumi no save. Wok painimaut i wok long go yet, olsem na yumi bai kisim apdeit long namba bilong ol man na ol narapela infomesen.
Hau na ol i dai ?
Masin ol Natsi i save yusim
Kilim ol i dai: Ol i kilim i dai klostu 400 Witnes long Jemani na ol kantri em Natsi i bosim. Planti bilong ol i sanap long kot, kot i tok ol i mas i dai, na ol i katim nek bilong ol. Sampela ol i sutim ol long gan o ol i hangamapim ol maski ol i no bin sanap long kot.
Ol hatpela wok: Winim 1,000 Witnes i dai long ol kalabus nogut na kem bilong ol Natsi. Ol i dai bikos ol i fosim ol long mekim ol hatpela wok, sik, sot long kaikai, stap long kol, o ol i no kisim marasin samting. Ol i mekim nogut tru long ol, olsem na sampela i dai bihain tasol long ol i larim ol i go fri long pinis bilong Wol Woa 2.
Ol narapela samting: Ol i yusim ges long kilim i dai sampela Witnes, sampela i dai bihain long ol dokta i testim marasin na traim ol narapela narapela rot bilong helpim ol sikman, o givim sut bilong kilim ol man i dai.
Wai na ol i mekim nogut long ol?
Ol i mekim nogut long ol Witnes Bilong Jehova, long wanem, ol i bihainim ol tok bilong Baibel. Taim gavman Natsi i strong long ol Witnes long mekim ol samting em Baibel i tambuim, ol Witnes i no laik bihainim tok bilong ol. Ol i mekim disisen long “bihainim tok bilong God tasol, na [ol] i no ken bihainim tok bilong ol man.” (Aposel 5:29) Skelim tupela samting i stiaim disisen bilong ol.
Ol i no insait long wok politik. Olsem ol Witnes long olgeta kantri long nau, ol Witnes Bilong Jehova husat i stap aninit wok bos bilong gavman Natsi, ol i no insait long wok politik. (Jon 18:36) Olsem na, ol i no laik
Mekim wok ami o sapotim ol samting bilong woa.—Aisaia 2:4; Matyu 26:52.
Vot long ileksen o joinim ol oganaisesen bilong Natsi .—Jon 17:16.
Salut long swastika o tok “Heil Hitler!”—Matyu 23:10; 1 Korin 10:14.
Bihainim bilip bilong ol. Maski ol i tambuim ol long bihainim bilip bilong ol, ol Witnes Bilong Jehova i wok yet long
Bung long mekim beten na lotu.—Hibru 10:24, 25.
Autim tok bilong Baibel na tilim ol pablikesen i kamapim tok bilong Baibel.—Matyu 28:19, 20.
Mekim gutpela pasin long ol narapela man, dispela i makim tu lain Juda.—Mak 12:31.
Holim strong bilip bilong ol, ol i no sainim pepa i tokaut olsem ol i lusim bilip bilong ol.—Mak 12:30.
Saveman Robert Gerwarth i tok ol Witnes Bilong Jehova “em wanpela lain tasol i karim hevi long taim Gavman Bilong Hitler i bosim ol man bikos ol i holimpas bilip bilong ol.”a Ol narapela husat i stap wantaim ol long ol dispela banis kalabus nogut i laikim pasin bilong ol Witnes Bilong Jehova long holimpas bilip. Wanpela kalabusman bilong Ostria i tok: “Ol i no save go long woa. Ol i larim ol man i kilim ol i dai na ol i no kilim man i dai.”
Ol i dai long wanem hap?
Ol banis kalabus nogut: Planti Witnes Bilong Jehova i bin dai long ol banis kalabus nogut. Ol i putim ol long ol ples kalabus olsem Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, na Sachsenhausen. Long Sachsenhausen tasol, ol i tokaut olsem klostu 200 Witnes Bilong Jehova i dai.
Ol banis kalabus: Ol i mekim nogut tru long sampela Witnes i go inap long ol i dai insait long banis kalabus. Ol narapela i dai bikos long ol bagarap ol i kisim taim ol man i givim askim long ol bilong painimaut na ol i no laik bekim.
Ol ples ol i kilim ol i dai: Planti taim ol i kilim i dai ol Witnes Bilong Jehova long ol kalabus olsem Berlin-Plötzensee, Brandenburg, na Halle/Saale. Na tu, i gat ripot i soim olsem ol i kilim i dai ol Witnes long klostu 70 narapela narapela hap.
Sampela em ol i kilim i dai
Nem: Helene Gotthold
Ples ol i kilim: Plötzensee (Berlin)
Helene, em wanpela maritmeri na mama bilong tupela pikinini, ol i bin arestim em planti taim. Long 1937, long wanpela bilong ol taim we ol i givim ol askim long em bilong painimaut, ol i mekim nogut long em na bebi i stap long bel bilong em i dai. Long Disemba 8, 1944, ol i katim nek bilong em long wanpela masin na kilim em i dai long Plötzensee kalabus long Berlin.
Nem: Gerhard Liebold
Ples ol i kilim: Brandenburg
Long Me 6,1943, ol i katim nek na kilim i dai Gerhard em man husat i gat 20 krismas, tupela yia paslain ol i bin katim nek na kilim i dai papa bilong em long seim kalabus. Long pas em i raitim bilong tok gutbai long famili na meri em bai maritim, em i tok: “Sapos Bikpela i no givim strong long mi, bai mi no inap wokabaut long dispela rot.”
Nem: Rudolf Auschner
Ples ol i kilim: Halle/Saale
Rudolf i gat 17 krismas taim ol i katim nek bilong em na kilim em i dai long Septemba 22, 1944. Long pas em i raitim bilong tok gutbai long mama bilong em, em i tok: “Planti bratasista i wokabaut long dispela rot we mi tu bai bihainim.”
a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, pes 105.