Bilip Long God i Lukautim Em
EM ME 1945 na nau tasol Namba 2 Pait i pinis long Yurop. Tupela de paslain mi bin kamap long ples bilong mi long Koinise, long Polan. Mi lusim tupela mun long kamap long ples, long wanem, mi wokabaut long lek na mi go lukim sampela pren tu. Inap tupela yia mi bin stap long banis kalabus nogut Stuthof, klostu long Dansik, nau ol i kolim Gedansk.
Mi sindaun wantaim mama na tupela susa na mipela amamas long stori, na nau wanpela man i kam paitim dua. Bikpela susa Elaine i go lukim husat i stap. Mipela toktok i go na Elaine i singaut strong. Kwiktaim mi lusim sia na siksti i go long dua. Tupela man i sanap, em tupela wanbilip bilong mipela, Wilhelm Scheider na Alfons Licznerski. Mi ting tupela i bin dai bihain liklik long taim mi lusim tupela.
Mi kirap nogut na lukluk strong na Brata Scheider i askim mi, tupela inap i kam insait long haus o nogat. Mipela i sindaun na stori i go i go inap biknait. Mipela stori long ol samting i bin painim mipela insait long kalabus na ol samting Jehova i bin mekim bilong lukautim mipela. Tasol mi no ken stori hariap long dispela—pastaim mi laik stori long ol samting i bin painim mi na mi go kalabus.
Taim Mi Liklik Ol Traim i Painim Mi
Taim mama i karim mi long yia 1923, papamama i bin kamap Baibel Stiuden, em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela taim. Planti hevi i painim ol Witnes sampela yia paslain long Namba 2 Pait. Long skul ol manki i mas lain long lotu Katolik, olsem na ol pikinini Witnes i karim planti hevi. Ol manki i save tok bilas long mi, na tisa i save helpim ol. Na i hatwok long autim tok tu. Wanpela taim mipela autim tok long wanpela taun (Kamyen), na inap wan handet samting manmeri i banisim mipela 20 Witnes. Tasol gutpela tru ol soldia Polan i kam na dispela lain i no mekim nogut long mipela.
Ol hevi i go bikpela moa taim ami bilong Jemani i kam long Polan long Septemba 1939 na kisim Polan. Long 1943 wanpela lain polis bilong ol Natsi i holim mi, long wanem, mi no laik insait long ami bilong Jemani. Ol i sutim sutim askim long mi, long wanem, ol i laik save long nem bilong ol narapela Witnes long dispela hap. Taim mi no tokim ol, ol i tok mi inap dai long wanpela banis kalabus nogut.
Ol i salim mi long kalabus long Koinise na tupela woda i holim stik na ol i paitim mi. Ol i no laik mi stap gut long Jehova. Ol i paitim mi i go i go inap 15 o 20 minit samting na taim ol i mekim olsem mi save beten strong long Jehova. Ol i mekim mekim i go na wanpela i tok skin bilong em bai bagarap, na skin bilong mi nogat.
Liklik taim bihain long ol i kirap paitim mi, i olsem mi no pilim moa. Taim stik i paitim mi, mi inap harim pairap bilong stik tasol, olsem wanpela kundu i pairap longwe liklik. Tru tumas, Jehova i bin lukautim mi na harim beten bilong mi. Kwiktaim olgeta man long kalabus i harim stori long ol woda i bin paitim mi, na sampela bilong ol i save kolim mi “wanpela man bilong God.” Liklik taim bihain ol i kisim mi i go long Dansik long hetkota bilong dispela lain polis bilong ol Natsi. Wanpela mun bihain ol i kisim mi i go long banis kalabus nogut Stuthof.
Sindaun Bilong Mi Long Stuthof
Taim mipela kamap long banis kalabus ol i tokim mipela long lain klostu long haus slip. Wanpela kalabusman (ol i save kolim em kapo) em i gat wok long bosim ol narapela kalabusman, em i makim long pinga 3-pela traipela paip bilong stov, em ples bilong kukim ol man i dai pinis. Dispela man i tokim mipela, 3-pela de tasol na mipela bai stap wantaim God bilong mipela long heven. Mi save wanpela brata bilong kongrigesen bilong mipela long Koinise, em Brata Bruski, em i stap long dispela banis kalabus, olsem na mi wok long painim em. Wanpela kalabusman i tokim mi em i bin dai wanpela mun paslain long taim mi kam. Bel bilong mi i bagarap stret, olsem na mi pundaun long graun. Mi ting sapos Brata Bruski i dai, em wanpela strongpela Kristen i gat strongpela skin, orait mi tu bai dai.
Sampela kalabusman i helpim mi long go bek long haus slip na nau mi bungim Brata Scheider. Mi kisim save olsem, paslain long bikpela pait dispela brata i bin lukautim brens long Polan, olsem wasman bilong en. Taim em i stori wantaim mi em i tok, sapos mi surik na lusim bilip long Jehova, tru tumas, bai mi dai! Mi ting Jehova i bin salim dispela brata bilong strongim mi. Tok bilong Sindaun 17:17 i tru: “Ol brata i save sambai long helpim yumi long taim bilong hevi.”
Long dispela taim bilip bilong mi i no strong tumas na Brata Scheider i helpim mi long tingim tok bilong Hibru 12:1. Baibel i tok, ol Kristen i mas was gut long sin i save pas long ol, dispela sin em pasin bilong lusim bilip. Em i strongim mi long tingim ol bilipman em Hibru sapta 11 i stori long ol, na skelim bilip bilong mi wantaim bilip bilong ol. Kirap long dispela taim mi save stap klostu long Brata Scheider, na maski krismas bilong em i winim mi inap 20 yia, mipela i kamap pren tru.
Wanpela taim wanpela man i gat grinpela mak long siot bilong em i kam long mi. Dispela mak em i bilong man i bin mekim pasin raskol, olsem na em i kalabus. Em i tokim mi long sanap long tebol na autim tok bilong Jehova long ol kalabusman. Taim mi kirap mekim olsem ol narapela kalabusman i tok bilas long mi. Tasol dispela man i pasim maus bilong ol—olgeta man i pret long em. Long dispela wik taim mipela bung long belo na apinun bilong kaikai, olgeta taim dispela man i tokim mi long sanap long tebol na autim tok.
Wik bihain mi na sampela kalabusman moa i mas go slip long narapela haus slip. Wanpela kalabusman em tu i gat grinpela mak long siot bilong em, em i askim mi, olsem wanem na God bilong mi i salim mi long dispela ples nogut. Mi tokim em, God i salim mi bilong autim tok long ol kalabusman na taim mi stap long dispela kain ples, dispela i save traim bilip bilong mi. Taim mi stap wantaim ol dispela kalabusman mi inap autim tok long ol olgeta nait inap tupela wik.
Wanpela taim wanpela kapo i tokim wanpela kalabusman long paitim mi. Em i no laik, maski ol bai paitim em. Mi askim em, olsem wanem na em i no laik paitim mi. Em i tok, em i bin tingting pinis long kilim i dai skin bilong em yet, tasol taim em i harim wanpela tok bilong Baibel mi bin kamapim, dispela i bin helpim em na em i senisim tingting bilong em. Em i tok, mi bin helpim em long stap laip, olsem na em i no inap paitim wanpela man i bin helpim em olsem.
Kamapim Klia Bilip
Long taim bilong bikpela kol long 1944 ami bilong Rasia i kam klostu long Stuthof. Ol soldia Jeman i save bosim dispela banis kalabus i pasim tok long mipela ol kalabusman i mas go long narapela hap paslain long ol Rasia i kam. Mipela 1,900 kalabusman i mas wokabaut i go long Slupsk. Taim mipela stap namel long Stuthof na Slupsk mipela 800 kalabusman tasol i stap. Taim mipela wokabaut i go mipela harim gan i pairap planti taim, olsem na ating sampela soldia i kilim ol i dai, o sampela i bin ranawe.
Taim mipela kirap long wokabaut ol soldia i givim 450 gram bret na 220 gram bata long mipela olgeta. Planti kalabusman i no wet, wantu ol i kaikai olgeta bret na bata. Mi save mipela bai wokabaut inap 2-pela wik samting, olsem na mi skelim bret na bata bilong mi. Namel long olgeta kalabusman mipela ol Witnes inap 10-pela tasol. Mi bin wokabaut klostu long Brata Scheider.
Taim mipela wokabaut 2-pela de sik i painim Brata Scheider. Olsem na kirap long dispela taim mi bin holim Brata Scheider na helpim em long wokabaut. Mipela i no inap malolo, nogut ol soldia i kilim i dai mipela. Brata Scheider i tokim mi, Jehova i bin harim beten bilong em, long wanem, mi stap bilong helpim em. Long de namba 5 skin bilong mi i les tru na mi gat bikpela hangre. Mi ting mi no inap wokabaut moa, na olsem wanem mi inap karim Brata Scheider? Em tu i no gat strong moa, long wanem, kaikai i no inap.
Long dispela apinun Brata Scheider i tokim mi em i laik pispis, olsem na mi karim em i go klostu long wanpela diwai. Mi lukluk nabaut, nogut ol soldia i lukim mipela. Liklik taim bihain, olsem wanpela minit samting, Brata Scheider i tanim na em i holim bret long han bilong em. Mi askim em: “Yu kisim we dispela bret? Em i hangamap long diwai?”
Em i tokim mi, taim mi givim baksait long em, wanpela man i kam na putim bret long han bilong em. Mi kirap nogut, long wanem, mi no bin lukim wanpela man. Mipela i no tingting planti long dispela samting, long wanem, hangre i kilim mipela. Tasol beten bilong Jisas long askim Papa long givim kaikai inap long dispela de stret, i sutim tru bel bilong mi. (Matyu 6:11) Sapos mipela i no bin kaikai dispela bret, mipela i no inap stap laip moa. Na tu, mi tingim tok bilong man bilong raitim Song. Em i tok: “Mi no lukim God i givim baksait long wanpela stretpela man. Na mi no lukim ol pikinini bilong stretpela man i sot long kaikai.”—Song 37:25.
Mipela i bin wokabaut wanpela wik na nau mipela i kamap long wanpela Hitler Yut kem. I gat sampela kalabusman bilong ol narapela banis kalabus i stap long dispela hap tu. Sik taifoit i kisim Brata Licznerski, olsem na ol i putim em long wanpela haus slip wantaim ol narapela kalabusman i gat sik. Long olgeta nait long pasin hait mi go na lukim Brata Licznerski. Sapos ol soldia i bin lukim mi, bai ol i kilim mi i dai. Tasol mi mas mekim ol samting bilong pinisim fiva bilong brata, olsem na mi sindaun klostu long em na wasim pes bilong em long laplap i gat wara long en. Taim mi pinis, long pasin hait mi go bek long ples slip bilong mi. Sik taifoit i kisim Brata Scheider tu na ol i putim em long wankain haus slip Brata Licznerski i stap long en.
Mipela harim ol Jeman bai kisim mipela i go long solwara Boltik na putim mipela long bot na salim mipela i go long Denmak. Tasol ol ami Rasia i wok long kam klostu, olsem na ol Jeman i pret na ranawe. Rot i op, olsem na ol kalabusman tu i ranawe. Ol soldia Jeman i tok strong long mi mas ranawe, tasol Brata Scheider na Brata Licznerski i gat bikpela sik na mi no inap karim tupela. Mi no save bai mi mekim wanem. Olsem na taim mi lusim kem mi beten askim Jehova long lukautim dispela tupela gutpela poroman bilong mi.
Mi lusim kem na wanpela aua bihain ol Rasia i kam. Wanpela soldia Rasia i painim Brata Scheider na Brata Licznerski na em i tok strong long wanpela meri Jeman i stap long wanpela fam klostu, long wokim sup kakaruk na givim long tupela brata long olgeta de inap long taim sik bilong tupela i pinis. Dispela meri i tokim soldia Rasia, ol soldia Jeman i bin kisim ol kakaruk bilong em. Soldia i tokim dispela meri sapos em i no givim kaikai long tupela brata, bai em i kilim em i dai. Dispela meri i painim sampela kakaruk, olsem na skin bilong tupela gutpela brata bilong mi inap kamap strong gen!
Sampela Samting Moa Bilong Helpim Bilip Bilong Mi
Taim mipela stap long haus bilong mama, mipela i bin stori long ol dispela samting na sampela samting moa i go inap long tulait. Tupela brata i stap wantaim mipela inap 2-pela de na bihain ol i go long famili bilong ol yet. Jehova i mekim bikpela wok long Brata Scheider bilong stretim rot long kirapim gen wok autim tok long Polan. Tasol nau ol Komyunis i bosim ples, olsem na mipela hatwok long autim tok.
Planti taim polis i holim ol Witnes, long wanem, ol i autim tok long Kingdom bilong God, na planti taim mi stap namel long ol. Na dispela lain i bin sutim sutim ol askim long mi, em dispela lain ol i bin helpim mi long lusim kalabus bilong ol Natsi. Bihain mipela save olsem wanem gavman na polis i save gut long wok bilong mipela. Sampela man i giaman na kam insait long oganaisesen bilong lukstil long mipela bilong helpim gavman Komyunis. Wok bilong ol i karim kaikai, long wanem, long 1950 long wanpela nait tasol, ol i holim planti tausen Witnes.
Bihain mitupela meri bilong mi, em Helena, i tingting long go wantaim ol pikinini long Amerika. Mipela kamap long Amerika long 1966. Taim mi go long Bruklin, Nu Yok, long hetkota bilong ol Witnes Bilong Jehova, mi inap toktok wantaim ol brata i gat wok long lukautim oganaisesen bilong yumi na givim sampela tingting long ol bambai ol i ken save husat ol man i stap insait long oganaisesen bilong lukstil tasol.—Skelim wantaim Aposel 20:29.
Nau mi gat 70 krismas na mipela stap long provins Kolorado. Mi save mekim wok elda long wanpela kongrigesen long dispela hap. Skin bilong mi i no gat strong moa, olsem na mi no inap mekim ol wok olsem bipo mi bin mekim. Tasol mi amamas yet long tokim ol man long Kingdom bilong Jehova. Na taim mi wok wantaim ol yangpela long wok autim tok, mi save tokim ol, maski wanem wanem hevi ol i kisim, sapos ol i bilip tru long Jehova, em i stap bilong helpim ol.
Taim mi tingting bek long ol samting i bin kamap long mi, mi amamas tru long Jehova i bin helpim mi na ol pren bilong mi taim ol bikpela hevi i bin kamap long mipela. Ol dispela samting i mekim na mi save bilip tru olsem Jehova inap lukautim yumi. Mi save dispela pasin bilong graun klostu nau bai i pinis taim ‘bikpela hevi tru’ i kamap. Na ol man i winim dispela hevi bai kisim gutpela wok long kamapim bek Paradais long graun.—KTH 7:14; 21:3, 4; Jon 3:16; 2 Pita 3:13.
Mi save amamas long wetim dispela taim na mi ken insait long wok bilong kamapim Paradais long graun. Na yu tu yu ken insait long dispela wok sapos yu mekim laik bilong Jehova inap long strong bilong yu, na yu bilip long tok promis bilong em long lukautim ol man i save bilip long em.—Em stori bilong Feliks Borys.
[Piksa long pes 20]
Wanpela yia bihain long taim mi lusim banis kalabus nogut
[Piksa long pes 23]
Mi wantaim meri bilong mi, Helena