‘Krai na Planim Kaikai, Amamas Long Kisim Kaikai i Mau’
Em stori bilong Miyo Idei
“Mi laik bagarap! Mi laik bagarap! Helpim mi!” Papa bilong mi i sotwin na em i singaut olsem. Em i singaut bikmaus na dispela singaut tasol i stap long yau bilong mi na mi ran i go lusim haus. Em biknait na sik bilong klok i laik bagarapim papa. Mi ran i go singautim ankol em i stap klostu, tasol taim mitupela i kam bek long haus, mipela i lukim olsem klok bilong papa i no wok moa.
DISPELA samting i bin kamap long Disemba 14, 1918. Mi gat 13 krismas na papa i dai. Nau mi no gat papa o mama. Mama i bin dai taim mi gat 7-pela krismas. Mi liklik yet na papa wantaim mama i dai, olsem na mi kirap long ting olsem: ‘Bilong wanem ol man i save dai? Wanem samting i painim man i dai pinis?’
Taim mi bikpela pinis mi go long wanpela skul bilong lain long kamap tisa. Taim mi winim skul, mi kamap tisa long wanpela skul (Shinagawa Elementary School) long biktaun Tokio. Bihain, long rot bilong wanpela pren bilong mi, mi bungim wanpela yangpela man, nem bilong em Motohiro. Mitupela i marit taim mi gat 22 krismas. Inap 64 yia pinis mitupela i bin stap wantaim na amamas long ol gutpela samting i bin painim mipela na karim ol hevi i bin painim mipela. Mitupela i marit pinis na bihain liklik mitupela i go sindaun long kantri Taiwan. Long dispela taim ol Japan i bosim kantri Taiwan. Long dispela taim mi no save, wanpela samting bilong mekim mi i amamas bai painim mi long dispela kantri.
Mi Kisim Save long Tok i Tru
Long 193 2, taim bilong kol i pinis, na mipela i stap long arere bilong biktaun Siai, insait long kantri Taiwan. Long dispela taim, wanpela man i kam lukim mipela, nem bilong em Saburo Osiai. Em i tokim mipela long ol tok profet bilong Baibel i gat tok promis tu olsem ol man i dai pinis bai ol i kirap bek. (Jon 5:28, 29) Em gutpela samting tru i laik kamap! Mi laik tru long lukim gen papa na mama bilong mi. Em i kamapim gut ol tok, na stori gut long as bilong ol tok, na em i kolim ol tok bilong Baibel bilong strongim tok bilong em, na mipela i pilim olsem em i autim tok i tru long mipela. Inap wanpela san olgeta mipela i toktok wantaim long ol tok bilong Baibel. Na nau mi laikim tru Baibel.
I no longtaim na Mista Osiai i lusim hap bilong mipela na i go long narapela hap. Tasol em i lusim planti buk bilong Sosaiti Was Taua i stap long mipela, olsem buk Creation, Harp of God, Government, Prophecy, Light, Reconciliation. Mi givim bel long kaunim ol dispela buk, na taim mi kaunim, bel bilong mi i kirap na mi laik tru long tokim ol narapela man long ol dispela tok mi kaunim. Mi tingting olsem: Sapos Jisas i bin kirap long autim tok long as ples bilong em, em Nasaret, orait mi tu mi inap kirap long autim tok long ples mi stap long en, a? Olsem na mi go long haus i stap klostu long haus bilong mi na mi kirap long autim tok. No gat wanpela man i bin lainim mi long autim tok, olsem na mi kisim Baibel bilong mi na ol buk mi bin kaunim na mi wok long autim tok. Ol manmeri i amamas long harim tok na ol i kisim nius. Mi raitim pas long Todaisa, em nem bilong Sosaiti Was Taua long Japan long dispela taim, na mi askim ol long salim 150 buklet long mi, nem bilong en The Kingdom, the Hope of the World, na mi tilim long ol man.
Wanpela taim wanpela man mi bin i go givim sampela buk long em em i tokim mi, taim mi lusim haus bilong em wantu ol plisman i kam na kisim ol dispela buk. Bihain liklik, 4-pela polis ol i kolim plenklos ol i kam long haus bilong mi na kisim olgeta buk na nius bilong mi. Ol i lusim Baibel tasol i stap. Inap 5-pela yia mi no bungim wanpela Witnes Bilong Jehova, tasol tok i tru i olsem paia i stap long bel bilong mi, na dispela paia i no i dai liklik.
Orait, long Disemba 1937, tupela painia bilong Japan i kam lukim mipela. Mi kirap nogut na mi tokim tupela: “Olsem wanem yupela i save long mipela?” Tupela i tok: “Ol i bin givim nem bilong yupela long mipela.” Jehova i no lusim tingting long mipela! Tupela Witnes ya, em Yorisi Oe na Yosiusi Kosaka, tupela i bin kikim wilwil, lusim biktaun Taipei i kam inap 240 kilomita long Siai. Tupela wilwil bilong ol i olpela tru na kago bilong tupela i pulap long baksait. Taim tupela i toktok wantaim mipela, mi kisim tingting wankain olsem bilong man bilong Itiopia, em i tok: ‘Wanem samting i pasim rot na mi no inap kisim baptais?’ (Aposel 8:36) Taim tupela i kamap long mipela, long dispela nait stret mi wantaim man bilong mi i kisim baptais.
Lukautim Ol Brata i Kalabus
Long 1939 polis i kirap holim ol Witnes Bilong Jehova long olgeta hap bilong Japan. Bihain liklik long Taiwan tu ol man i kirap mekim nogut long ol Witnes. Long Epril, polis i holim Brata Oe na Kosaka. Tupela mun bihain, ol i holim mipela tu. Tasol mi wanpela tisa, olsem na long tumora ol i lusim mi i go. Ol i holim man bilong mi i stap long kalabus inap 4-pela mun. Taim man bilong mi i lusim kalabus, mitupela i go sindaun long biktaun Taipei. Nau mitupela i stap klostu long haus kalabus dispela tupela brata i stap long en, na em gutpela.
Ol polis i was gut tru long haus kalabus long Taipei. Mi kisim sampela laplap na kaikai na mi go lukim ol brata. Pastaim Brata Kosaka i kam wantaim plisman i was long em na wanpela plenklos. Em i kam sanap long wanpela windo i gat strongpela waia long en. Skin bilong en i wait, olsem em i no gat blut, tasol maus bilong em i ret tru. Em i gat sik tibi.
Bihain Brata Oe i kam. Em i lap na em i kam na em i tok: “Gutpela tru yu kam, gutpela tru yu kam.” Pes bilong en i yelo na i solap, olsem na mi askim em, ‘Yu stap i orait?’ Em i tok, ‘Mi stap i orait! Dispela em gutpela ples. No gat musmus, no gat laus. Mi inap kisim ol gutpela kaikai. I olsem mi stap long wanpela gutpela haus.’ Plenklos na plisman i no inap pasim lap bilong tupela. Tupela i lap na i tok, ‘Mipela i no inap daunim dispela man Oe.’
Kalabus Gen
Mi go lukim tupela brata, na sampela de bihain, olsem long Novemba 30, 1941, long biknait, mi harim sampela man i kam paitim dua long haus bilong mi. Dua i glas na mi inap lukim mak bilong skin bilong ol man i gat traipela hat. Mi kaunim olsem i gat 8-pela i stap. Em ol polis. Ol i sakim mi na kam insait long haus. Ol i opim na kapsaitim olgeta samting insait long haus, tasol ol i no painim wanpela samting. Inap wanpela aua ol i mekim nabaut olsem, na bihain ol i kisim ol buk i gat ol poto bilong mipela long en na ol i tok, mipela i mas i go wantaim ol. Mi tingim Jisas—ol i bin holim em tu long biknait. (Matyu 26:31, 55-57; Jon 18:3-12) Dispela 8-pela man i lusim bikpela hap taim long mekim liklik samting nating long mitupela na mi lap.
Ol i kisim mipela i go long wanpela traipela haus i tudak na mipela i no save long en. Bihain mipela i save, em Haus Kalabus Hisisi long Taipei. Ol i sindaunim mipela long pes bilong wanpela bikpela tebol na ol i kirap long sutim ol askim long mipela. Ol i askim askim mipela olsem: “Yupela i save long husat?” Mitupela i bekim tok olsem: “Mi no save long wanpela man.” Mipela i no save long ol brata i stap long bikples Japan. Mipela i save long Brata Oe na Kosaka tasol. Na mipela i pasim maus na i no kolim nem bilong sampela brata em sampela taim mipela i bin harim tupela i stori long ol.
Nau em 5 klok long moningtaim, na tupela plenklos i kisim mi i go long rum bilong mi long haus kalabus. Pastaim i hatwok long mi stap long kain ples olsem, tasol bihain mi lain long dispela nupela sindaun bilong mi. Long namba wan taim mi bungim ol musmus. Dispela ol liklik binatang i amamas long dringim nupela blut na ol i bagarapim skin bilong mi. I gat tupela meri i stap long dispela rum kalabus wantaim mi, tasol musmus i lusim tupela na pas long skin bilong mi tasol—maski mi kilim i dai olgeta musmus mi lukim. Bihain mi les na mi larim ol tasol na ol i kaikaim mi na pulim bikpela blut bilong mi.
Kaikai ol i givim long mipela i olsem wanpela hap kap sup rais i no tan gut na maus bilong mi i pilim olsem mi kaikai nupela rais ol i no bin kukim. Na ol i save givim liklik hap kumu bilong ol Japan i gat liklik hap wesan i stap yet long en. Dispela kaikai i smel nogut na i doti tru, olsem na pastaim mi no inap kaikai. Mi lusim i stap na ol narapela kalabus i kaikai. Tasol bihain mi lain long kisim kain kaikai olsem bambai mi inap i stap laip.
Ol samting i kamap long kalabus i nogut tru. Wanpela taim mi harim wanpela kalabus i singaut singaut long olgeta de, long wanem ol i ting em i man bilong lukstil na helpim gavman bilong narapela kantri na ol i givim bikpela pen long em. Na mi lukim wanpela man long rum klostu long mipela, em i karim bikpela pen na i dai. Mi lukim ol dispela samting long ai bilong mi yet, na mi pilim tru olsem olpela pasin bilong dispela graun i mas pinis, na bilip bilong mi long ol tok promis bilong God i kamap strongpela.
Ol i Sutim Askim
Mi kalabus klostu wanpela yia olgeta, na inap 5-pela taim ol i sutim sutim ol askim long mi. Bihain, long namba wan taim wanpela man bilong wokim kot i kam, na ol i kisim mi i go long wanpela liklik rum bilong em i ken givim ol askim long mi. Namba wan askim em i givim long mi, em olsem: “Husat i bikpela, Amaterasu Omikami [em god meri bilong san], o Jehova? Yu tokim mi!” Mi tingting pastaim, bai mi bekim tok olsem wanem?
Em i kros na lukluk strong long mi na em i tok: “Yu tokim mi, husat i bikpela, sapos nogat, bai mi paitim yu!”
Mi stap isi na mi tok: “Long kirap tru bilong Baibel, i gat tok olsem, ‘Long pastaim tru God i wokim heven na graun.’ ” Mi no laik skruim liklik hap tok moa. Em i lukluk tasol long mi na em i no toktok, na bihain em i kirap toktok long narapela samting.
I gat wanem as na ol i holim mi long kalabus? Ol pepa i tok: “Mipela i tingting planti, nogut ol tok na wok dispela meri i mekim i paulim tingting bilong ol manmeri.” Long dispela as tasol ol i holim mi nating, no gat kot.
Taim ol dispela hevi i painim mi, Jehova i sambai long mi. Long marimari bilong Jehova, mi kisim wanpela liklik Baibel Nupela Testamen. Wanpela taim wanpela plenklos i tromoi i kam insait long rum bilong mi long haus kalabus, na em i tok: “Yu ken kisim dispela.” Mi kaunim long olgeta de inap long olgeta tok mi kaunim i stap long tingting bilong mi. Stori bilong strongpela pasin bilong ol Kristen bilong pastaim long buk Aposel i strongim mi tru. Na ol 14 pas bilong Pol i strongim mi. Ol man i bin mekim nogut long Pol tu, tasol spirit holi i bin givim strong long em. Ol dispela stori i strongim tru bel bilong mi.
Skin bilong mi i lus na mi go bun nating na skin bilong mi i no gat strong moa, tasol Jehova i strongim mi. Em i mekim long kain kain rot mi no ting em bai mekim. Wanpela Sande, wanpela plenklos mi no bin bungim bipo em i kam. Em i pulimapim sampela samting long liklik hap laplap na karim i kam. Em i opim dua bilong rum kalabus na kisim mi i go ausait. Taim mipela i kamap pinis long wanpela diwai kamfo, em i opim laplap na olaman! Mi lukim sampela banana na ol liklik kek i stap insait. Em i tokim mi long kisim na kaikai long dispela ples. Em i tok: “Yupela olgeta i gutpela man. Tasol mipela i save mekim pasin nogut long yupela. Mi laik lusim dispela wok bilong mi.” Olsem na ol plisman na ol plenklos i kirap long mekim gutpela pasin long mi. Ol i bilip long mi na ol i larim mi i klinim rum bilong ol na ol i givim ol narapela wok long mi, em ol i save givim long ol man ol i bilip long en.
Klostu long pinis bilong yia 1942, wanpela plenklos i bin holim mipela long pastaim, em i singautim mi i go long em. Em i tok: “I stret yu mas i dai, tasol nau bai yu lusim kalabus.” Man bilong mi i bin lusim kalabus wanpela mun paslain long mi na i go bek long haus.
Mipela i Bung Gen Wantaim Ol Witnes
Taim mipela i stap yet long kalabus, Japan i go insait long Namba 2 Pait Bilong Olgeta Hap. Na long 1945, mipela i harim tok olsem Japan i lus long pait, na mipela kaunim tok long ol nius i tok ol man em gavman i bin kalabusim ol, ol bai lusim kalabus. Mipela i save, sik i bin painim Brata Kosaka long kalabus na em i dai pinis, tasol nau kwiktaim mi salim pas long ol haus kalabus long Taipei na Sinsu na ol narapela biktaun bilong askim ol, Brata Oe i stap we. Tasol ol i no bekim pas. Bihain mi kisim save olsem ol i bin sutim Brata Oe na kilim em i dai.
Long 1948 mipela kisim wanpela pas i kam long Sanghai. Em pas bilong Brata Stanley Jones, em i bin i go long nupela skul misineri bilong ol Witnes Bilong Jehova, em Skul Gileat, na bihain ol i salim em i go long kantri Saina. Jehova i tingim mipela gen! Mi amamas tru long dispela pas i kam long wanpela man bilong lain bilong Jehova. Mipela bin lukim Brata Oe, tasol nau 7-pela yia i go pinis na mipela i no bin lukim wanpela brata. Tasol maski, mi wok strong yet long autim tok bilong Kingdom long ol narapela.
Namba wan taim Brata Jones i kam lukim mipela, mipela i amamas tru. Em i pren gut wantaim mipela na mipela i pilim olsem wanpela famili tru bilong mipela i kam i stap wantaim mipela long haus. Bihain liklik Brata Jones i go long Taetung, long narapela hapsait bilong ol maunten. Man bilong mi i go wantaim em bilong tanim tok. Wanpela wik samting bihain, tupela i kam bek. Tupela i bin mekim wanpela kibung bilong wanpela de na givim baptais long 300 man bilong lain Amis bilong nambis long hap bilong san kamap.
Taim Brata Jones i kam, dispela i helpim mi gut, long wanem pastaim mi wanpela tasol mi autim tok. Na taim Brata Jones i stap wantaim mipela, papa bilong haus mipela i stap long en wantaim meri bilong em, tupela i kisim baptais. Bihain long dispela taim, planti taim mi kisim amamas bilong mekim wok autim tok na bilong kamapim ol disaipel. Bihain mipela i go sindaun long taun Sinsu na Brata Jones i kam lukim mipela 3-pela taim, na em i stap wantaim mipela inap 2 wik 2 wik. Mi amamas tru long bung wantaim em. Long namba 3 taim, em i tok: “Taim mi kam gen bai mi kisim wanwok bilong mi Harold King i kam.” Tasol em i no kam gen. Bihain liklik tupela i kalabus long kantri Saina.
Long 1949, Joseph McGrath na Cyril Charles, tupela misineri bilong Namba 11 klas bilong Skul Gileat, ol i kam long Taiwan. Tupela i skruim wok i go bikpela long Taiwan, na tupela i save mekim wok long haus bilong mipela, olsem as ples bilong wok bilong tupela. Pasin bilong tupela i strongim mi tru. Tasol sampela hevi i kamap long gavman, na tupela i mas lusim Taiwan na i go long Hong Kong. Taim polis i kisim tupela i go, mi no inap pasim aiwara bilong mi. Joseph i tok: “Miyo, yu no ken krai.” Na em i tok “Tenkyu” na em i givim olpela pen bilong em long mi bilong mi ken tingim em.
Lainim Pikinini
Mitupela man bilong mi i no gat pikinini, olsem na mipela i kisim liklik kandere meri bilong man bilong mi taim em i gat 4-pela mun tasol. Sik sotwin i laik bagarapim mama bilong em.
Long 1952 Brata Lloyd Barry, em i mekim wok misineri long Japan, em i kam long Taiwan bilong traim long rejistaim wok bilong ol Witnes Bilong Jehova long Taiwan. Em i stap long haus bilong mipela na em i strongim tru mipela. Long dispela taim, pikinini meri bilong mipela i gat 18 mun. Brata Barry i holim em na askim em: “Nem bilong God husat?” Mi kirap nogut na mi tokim Brata Barry: “Yu ting mipela i mas lainim em taim em i liklik yet olsem?” Brata Barry i tok: “Tru tumas.” Na em i toktok wantaim mi na helpim mi long save, i bikpela samting long yumi mas kirap lainim ol pikinini taim ol i liklik yet. Em i tokim mi: “Dispela pikinini em i wanpela presen Jehova i givim long yu bilong mekim gut bel bilong yu.” Mi no lusim tingting long dispela tok.
Kwiktaim mi kirap lainim pikinini meri bilong mi Akemi bambai em i ken save long Jehova na givim bel long Em na kamap wokboi bilong Em. Mi kirap lainim em long ol wan wan leta bilong tok ples Japan, na pastaim mi lainim em long kolim ol leta long nem bilong Jehova, long tok ples Japan i olsem “e,” “ho,” “ba” (“Ehoba”). Taim em i gat tupela krismas em i save long ol tok mi lainim em long en. Olsem na long olgeta nait, paslain long taim em i slip, mi save kolim ol stori bilong Baibel. Em i putim gut yau na putim gut long tingting bilong em.
Taim em i gat 3 na hap yia, Brata Barry i kam lukim mipela gen na em i givim wanpela Baibel long Akemi ol i bin raitim long tok Japan bilong ol man nating. Em i holim Baibel na raun long rum na em i tok: “Baibel bilong Akemi! Baibel bilong Akemi!” Sampela minit bihain, em i kros na em i tok: “Baibel bilong Akemi i no gat Jehova! Mi no laikim dispela Baibel!” Na em i tromoi Baibel i go daun long plua. Mi kirap nogut na mi opim Baibel na lukim ol tok bilong en. Pastaim mi opim long Aisaia sapta 42 ves 8. Long dispela ves ol i bin rausim nem “Jehova” na raitim “Bikpela” olsem senis bilong en. Mi opim Baibel long sampela hap moa, tasol mi no lukim nem bilong God, em “Jehova.” Bihain mi opim olpela Baibel bilong mi ol i bin raitim long tok Japan bilong ol man bilong bipo na mi soim nem bilong Jehova long dispela Baibel long Akemi, na nau Akemi i amamas.
Mipela Go Bek long Japan
Mipela go bek long Japan long 1958 na bung wantaim kongrigesen Sanomeya long Kobe. Jehova i bin mekim gut tru long mi na mi laik kirap mekim wok painia bilong tenkyu long em. Mi wok strong long mekim wok painia, olsem na mi inap mekim planti Baibel-stadi, na mi amamas long helpim 70 o 80 samting manmeri long kam insait long lain bilong Jehova. Inap liklik taim mi bin mekim wok painia salim, na long olgeta mun mi lusim planti aua, winim 150, long autim tok, tasol mi mekim tru ol wok bilong mi long lukautim man bilong mi na pikinini meri bilong mi.
Mipela i bin i stap long Taiwan inap planti yia, winim 30, olsem na mi hatwok long sindaun gen long Japan. Sampela hevi i bin painim mi. Tasol taim hevi i painim mi, Akemi i save sambai long mi na mekim gut bel bilong mi, olsem planti yia bipo Brata Barry i bin tok em bai mekim. Taim mi stap bel hevi, Akemi i save tokim mi: “Mama, yu mas strongim bel. Jehova bai soim rot long yu.” Na mi save tok: “Tru, em bai mekim olsem,” na mi holim em strong. Em i strongim tru bel bilong mi na mi tenkyu long Jehova!
Mi Givim Pikinini long Jehova
Akemi i kirap long autim tok long taim em i gat 7-pela krismas, na em i kisim baptais taim em i gat 12-pela krismas, long taim bilong san long 1963. Mi save poromanim em planti taim. (Lo 6:6, 7) Taim em i gat 13 samting krismas, sampela hevi i kamap long em, tasol gutpela pasin na gutpela tok bilong ol painia salim long kongrigesen bilong mipela i strongim em, na bihain Akemi i tingting long mekim wok painia long ol narapela hap.
Long kibung distrik long 1968, em i makim pikinini meri bilong Jepta long pilai i kamapim stori bilong Jepta. Mi lukim dispela pilai na mi tingting pinis long mekim pasin olsem Jepta i bin mekim—bai mi givim dispela wanpela pikinini meri bilong mi, em mi laikim em tumas, bilong mekim wok bilong Jehova oltaim. Tasol taim em i lusim mi, bai mi stap olsem wanem? I hatwok long mi larim em i lusim mi i go, long wanem, long dispela taim mi winim pinis 60 krismas.
Orait, long 1970 pikinini meri i lusim mipela. Em i kisim orait long papa long i go mekim wok painia long Kioto. Em i save, mipela bai bel hevi, na taim em i lusim mipela, bel bilong em tu i hevi nogut tru. Tasol mi givim wanpela tok bilong Baibel long em na em i lusim mipela na i go. Mi kolim tok bilong Buk Song 126:5, 6, i tok: “Ol man i wok long krai na planim kaikai, bai ol i ken amamas na kisim ol kaikai i mau. Tru tumas, ol man i krai na karim pikinini kaikai i go bilong planim, bihain bai ol i singim song bilong amamas, na kisim ol kaikai i mau na i kam.” Dispela tok i strongim bel bilong mi tu.
Bihain Akemi i marit na em i mekim yet wok painia salim wantaim man bilong em. Long 1977 ol i makim man bilong em long mekim wok sekit na inap long nau em i raun wantaim man bilong em long dispela wok. Mi save lukim mep na “raun” wantaim pikinini bilong mi. Mi save amamas long harim ol gutpela stori bilong wok bilong ol, na long rot bilong pikinini mi kisim save long planti sista.
Nau mi winim pinis 86 krismas. Tasol ol dispela planti yia bilong mi i go pinis kwiktaim tumas. Mi no inap mekim wok olsem bipo mi mekim, tasol mi amamas yet long raun autim tok. Mi bin kisim save long tok i tru inap olsem 60 yia bipo, na taim mi tingting bek long ol dispela 60 yia, gutpela tok promis bilong Jehova i kamap strong long bel bilong mi. Tru tumas, sapos man i bihainim God, bai God i mekim gut long em—em i larim yumi i kisim bikpela amamas olsem man i kisim planti kaikai long gaden na em i amamas.—Buk Song 18:25.
[Piksa bilong Miyo Idei long pes 10]