Ku Xiya Swikombiso Swa Ntshikilelo Eka N’wana Wa Wena

“Mintlhaveko ya ntshikilelo a yi tiendlekeli ntsena: Hakanyingi yi vangiwa hi swiendlakalo kumbe swiyimo swo karhi.” —Dok. Lilian G. Katz.

LOKO a hahisa xihaha-mpfhuka emunyameni ni vusiku ku ri ni nkunghwa, xana muhahisi a nga ku vonisa ku yini laha a yaka kona? Ku suka loko yi suka ku fika loko yi phatsama, u landzela swikombiso. Phela, ku na switirho swo tlula dzana leswi nga eka xikongomisi xa muhahisi ni ntlawa wakwe eka xihaha-mpfhuka lexikulu, xin’wana ni xin’wana xi tisa rungula ra nkoka ni ku tsundzuxa muhahisi hi swiphiqo leswi nga ha humelelaka.

Ku kula emisaveni ya hina leyi teleke ntshikilelo swi fana ni ku haha eka bubutsa lerikulu. Xana vatswari va nga hi hahisa hi ndlela yihi leyinene ku sukela evutsongwaneni ku fika loko hi kurile? Tanihi leswi vana vo tala va nga vulavuriki hi mintshikilelo ya vona, vatswari va fanele va dyondza ku xiya swikombiso swa yona.

Miri Wa “Vulavula”

Hakanyingi ntshikilelo wa n’wana wu vonaka emirini. Swiphiqo swa miri ni swa mianakanyo, ku katsa ni swiphiqo swa khwiri, ku pandza ka nhloko, ku karhala ka misiha, swiphiqo swa ku etlela, ni swiphiqo swa ku honisa swilo, ku nga ha va swikombiso swa leswaku ku na xin’wana lexi hoxeke.a

Ku nga twi ka Sharon a ku ri nchumu lowukulu lowu a wu vanga xivundza lexikulu lexi a a ri na xona. Loko Amy a ya exikolweni, ku luma ka khwiri rakwe a ku vangiwa hi leswi a a chava ku hambana ni mana wakwe. Ku pfimbelwa ka khwiri ka John a swi vangiwa hi ntshikilelo wa ku lwa lokukulu ka vatswari va yena.

Ku xanisiwa hi tlhelo ra rimbewu swi karhate miri wa Ashley la nga ni malembe ya khume. Wa tsundzuka: “Ndza tsundzuka leswaku a ndzi yanga exikolweni vhiki leri landzeleke [endzhaku ka ku pfinyiwa] hikuva a ndzi vabya.” Buku leyi nge When Your Child Has Been Molested ya hlamusela: “Ndzhwalo wa ku va u xanisiwe hi tlhelo ra rimbewu wu nga tshikilela n’wana a nga vi na rihanyo lerinene.” Swikombiso swin’wana swa miri leswi nga voniwaka swa nhlaselo wo tano wo vavisa i ku hundzuka ka swirho hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko, ku va ni switlhavi loko u humesa mati, switlhavi swa le khwirini leswi tshamelaka ku ta, ku pandza ka nhloko, ni switlhavi leswi tiendlekelaka ntsena swa marhambu kumbe swa misiha.

Loko vuvabyi byi vonaka byi ri ntshikilelo wo tianakanyela hi wexe, vatswari va nga xiya swikombiso leswi hi vukheta. Dok. Alice S. Honig u ri: “Leswaku n’wana wo tiendlisa kumbe doo a swi vuli nchumu. Lexi nga xa nkoka i xiphiqo lexi vangaka sweswo.”

Swiendlo Swi Vulavula Ku Tlula Marito

Hakanyingi ku hundzuka ka mahanyelo xikan’we-kan’we swi kombisa leswaku ku laveka mpfuno. Buku leyi nge Giving Sorrow Words yi ri: “Loko xichudeni lexinene xi sungula ku kuma va-F, sweswo swi lava ku xiyisisiwa, nakambe swi tano ni hi n’wana loyi a a karhata, loko a swi pfuketana a va munhu lonene.”

Mukhuva wa Timmy wa malembe ya nkombo wa ku hemba wu sungule loko mana wakwe a sungule ku khomeka swinene ngopfu hi ntirho wa yena. Mahanyelo ya vukarhi ya Adam wa malembe ya tsevu hi vukhale ya sungule xikan’we-kan’we loko a titwa a nga ha eneriseki exikolweni. Leswi Carl wa malembe ya nkombo a tlheleke a sungula ku tsakamisa mikumba a swi komba leswaku a lava nkhathalelo wa vatswari va yena, lowu sweswi a wu tikomba wu kongomisiwe eka ndzisana yakwe ya nhwanyana.

Mahanyelo ya ku tivavisa hi wexe na wona ya karhata swinene. Tinghozi ta Sara wa malembe ya khume-mbirhi leti a hamba a wela eka tona a ku nge vuriwi leswaku a ti vangiwa hi ku huha. Hi mpfhuka vatswari vakwe va hambana, ku tshamela ku tivavisa a ku ri yona ntsena ndlela leyi a a ringeta ku kuma rirhandzu ra tata wakwe la nga riki kona. Ku nga khathariseki leswaku i swivatinyana leswi munhu a nga lo tivangela swona hi yexe kumbe i nchumu lowukulu tanihi ku ringeta ku tisunga, ku hlundzuka loku nga endzeni loku vangiwaka hi mahanyelo ya ku tivavisa i xikombiso xa ntshikilelo lowukulu.

Ku Vulavula Hi Mbilu

Yesu Kreste u te: “Nomo wu vula leswi mbilu yi teleke swona.” (Matewu 12:34) Mbilu leyi teleke hi mianakanyo leyo homboloka hakanyingi yi kombisiwa hi leswi n’wana a swi vulaka.

Dok. Loraine Stern u ri: “Vana lava vuyaka ekaya va ku ‘Ku hava la ndzi rhandzaka’ kahle-kahle va lava ku ku byela leswaku a va tirhandzi.” Swi tano ni hi ku tivona. Hambi leswi swi tikombaka onge u kombisa ku titlakusa, ku tibuma hi swilo leswi a swi hetisiseke swa xiviri kumbe leswi anakanyiwaka ku nga va matshalatshala ya ku hlula mintlhaveko ya le ndzeni ya ku nga eneriseki.

I ntiyiso, vana hinkwavo va vabya, minkarhi yin’wana va endla swilo leswi humeke endleleni, naswona minkarhi yin’wana va tikhomisa tingana hi voxe. Kambe loko swiphiqo swo tano swi hundzuka mukhuva naswona ku nga vonaki xikombiso lexi nga erivaleni, vatswari va fanele va kambisisa nhlamuselo ya swikombiso leswi.

Endzhaku ko kambisisa mikhuva ya mahanyelo ya tsevu wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava a va lava ku endla nhlaselo lowukulu, lowo chavisa, Mary Susan Miller u te: “A va ri na swikombiso leswi hinkwaswo. Vafana lava i khale va swi kombisa, kambe ku ri hava la swi tekelaka enhlokweni. Lavakulu a va swi vona, kambe a va swi ba hi makatla.”

Sweswi ku tlula rini na rini, vatswari va fanele va xalamukela ku xiya swikombiso swa ntshikilelo wa vun’wana naswona va endla xo karhi hi swona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 25]

Xana Wu Kona Ntshikilelo eMbelekweni?

Hambi ku ri xitumbulukwa xi nga twa ntshikilelo, ku chava, ni ku vilela loku mana wa xona a xi kombaka kona hi ku hundzuka ka tikhemikali engatini. Linda Bird Francke eka Growing Up Divorced wa tsala: “Xitumbulukwa lexa ha kulaka xi twa ku karhateka kun’wana ni kun’wana loku manana la tikeke a nga na kona. Hambi leswi fambiselo ra xitumbulukwa ra misiha ni leriya ra wansati swi nga hlanganangiki hi ku kongoma, ku na ndlela yin’we ntsena ya vuxaka bya vona havambirhi leyi nga tsemekiki.” Leswi swi nga hlamusela leswaku ha yini, hi ku ya hi magazini wa Time, tiphesente ta 30 leti pimanyetiwaka ta vana va tin’hweti ta 18 ni lava nga hansi ka kwalaho va xanisiwa hi swiphiqo leswi yelanaka ni ntshikilelo lowu sukelaka eka ku karhateka emintlhavekweni ku ya eka swikombiso swa ku vilela. Francke u heta hi ku: “Vana lava velekiwaka hi vavasati lava nga tsakangiki, lava tshikilelekeke hakanyingi na vona a va tsaki naswona va va ni ntshikilelo.”

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

Loko N’wana A Ringeta Ku Tisunga

Lettie u vutise tata wa yena: “Ku ta humelela yini loko ndzo etlela dzana ra malembe?” U anakanye leswaku a ku ri xivutiso xa vun’wana. Kambe Lettie a a nga ri eku tlangeni. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani u yisiwe exibedlhele hikwalaho ko n’wa bodlhela hinkwaro ra tiphilisi ta ku etlerisa.

Xana u fanele u endla yini loko n’wana wa wena a anakanya kumbe a kala a ringeta ku tisunga? Buku leyi nge Depression—What Families Should Know ya khutaza: “Lava mpfuno wa lava nga ni vutivi hi xihatla. Ku tirhana ni ku lava ku tisunga loku tumbeleke a hi ntirho wa lava dyondzaka hambi ku ri lava va n’wi khathalelaka swinene munhu la nga ni gome. U nga anakanya leswaku u vulavule ni xirho xa ndyangu wa wena u xi susa eku ringeteni ku tisunga kasi leswi xona xi swi endlaka i ku tshama xi timiyelerile xi ri karhi xi hlayisa mintlhaveko leyi endzeni ku kondza loko yi buluka yi humesa mbuyelo lowo biha swinene.”

Loko ku tirhisiwa ndlela leyinene, wu kona ntshembo eka n’wana loyi a ringetaka ku tisunga. Buku leyi nga tshahiwa laha henhla yi ri: “Vanhu vo tala lava ringetaka ku tisunga kahle-kahle a va lavi ku tidlaya. Va ringeta ntsena ku herisa ku xaniseka. Ku ringeta ku tisunga ka vona i xikombelo xa mpfuno.” Evandlheni ra Vukreste, vatswari lava va nga tiviki leswaku va ta endla yini hi munhu la ringetaka ku tisunga va nga kuma nseketelo wa rirhandzu ni xitsundzuxo lexinene xa Matsalwa eka vakulu.