Pfuna Vana Va Wena Va Langutana Ni Ntshikilelo

“Vana vo tala va kuma ku ri hava munhu ekaya loyi—hi xiviri kumbe hi tlhelo ra mintlhaveko—va nga vulavulaka na yena loko va n’wi lava.”—Depression—What Families Should Know

NDYANGU wu vitaniwe kahle tanihi ndhawu ya vukambisisi bya mintlhaveko. I xivandla xa vukambisisi laha n’wana a kambisisaka mintshembo ya yena, a xiya mimbuyelo, naswona a sungula ku fikelela swiboho swo karhi hi vutomi. Xana vatswari va nga tiyisekisa ku yini leswaku vana va vona va endlela minkambisiso yoleyo endhawini leyinene ku nga ri leyi nga ni ntshikilelo?

Yingisa

Buku leyi nge The Child in Crisis yi khutaza vatswari: “Endla mbuluvurisano wu tshama wu ri kona.” Mbulavurisano tanihi nchumu lowu hlayisaka vutomi exikarhi ka mutswari ni n’wana i wa nkoka ngopfu-ngopfu loko ku humelele xiendlakalo lexi chavisaka endyangwini. U nga anakanyi leswaku hikuva n’wana u miyerile, a nga na swiphiqo kumbe wa karhi wa tolovela. Swi nga ha endleka a pfala-pfala mivilelo naswona a xaniseka a miyerile, ku kotisa xinhwanyetana xin’wana xa malembe ya nkombo lexi nga engetela miri hi 15 wa tikhilogiramu endzhaku ka loko vatswari va xona va hambanile.

Rito leri nge “mbulavurisano” ri komba leswaku ku katseka swivulavuri swimbirhi kumbe ku tlula. Xisweswo, mutswari a nga fanelanga a vulavula a ri yexe. Rick na Sue va lave xitsundzuxo loko n’wana wa vona wa malembe ya tsevu a sungule mahanyelo ya ku nga lawuleki ni ya vukarhi ekaya. Mutsundzuxi u xiye swin’wana endzhaku ko hlangana ni ndyangu hinkwawo. U te: “Vatswari a va kambisisa xin’wana ni xin’wana hi vutlharhi, hi nhlamuselo yo leha naswona hakanyingi leyi hundzeletiweke. Ku tlula kwalaho, vatswari a va vonaka va ri ni mboyamelo wa ku lawula bulo, kutani ndza swi vona leswaku vana a va ha swi tiyiseli.” Swa pfuna ku pfumelela n’wana leswaku a tiphofula. (Ringanisa Yobo 32:20.) Loko a nga boxi swiphiqo swa yena loko swa ha sungula, a nga ha swi kombisa hi swiendlo endzhaku ka nkarhi.—Ringanisa Swivuriso 18:1.

Mbulavurisano i wa nkoka loko ku laveka ndzayo. Xana n’wana u titwisa ku yini hi ndzayo? Xana wa swi twisisa leswaku ha yini yi nyikeriwa? Ematshan’wini ya ku byela n’wana ndlela leyi a faneleke a titwa ha yona, kumisisa leswi nga embilwini ya yena. Anakanyisisa na yena leswaku a ta fikelela xiboho lexi kongomeke. Elaine Fantle Shimberg wa tsala: “Nyikela xitsundzuxo lexi faneriwaka hi ku anakanyisisiwa, kutani u tshika n’wana wa wena a anakanya ha xona hi yexe.”

Twisisa Mintlhaveko

Vatswari van’wana va herisa bulo hi marito yo tanihi: “Tshiketa ku rila.” “A swi bohi leswaku u titwisa xisweswo.” “Kambe a swi bihanga hi ndlela yoleyo.” Swa antswa ku twisisa mintlhaveko ya n’wana. “Ndza swi vona leswaku ku na lexi nga ku hlundzukisa.” “U vonaka u nga tsakanga hakunene.” “Ndza swi vona leswaku u fanele u karhatekile.” Leswi swi ta endla bulo ri ya emahlweni.

Buku leyi nge How to Talk so Kids Will Listen & Listen so Kids Will Talk yi nyika nhlamuselo ya nkoka emhakeni leyi: “Loko u ringeta ku susa mintlhaveko leyi nga tsakisiki eka n’wana, hi kona a yaka a yi namarhela. Loko u amukela mintlhaveko leyo biha hi ku tshunxeka, swi ta va olovela vana ku yi cukumeta. Ndza tshemba u nga vula leswaku loko u lava ku va ni ndyangu lowu tsakeke, u fanele u tiyimisela ku amukela swikombiso swo tala swa ku nga tsaki.”—Ringanisa Eklesiasta 7:3.

Vana Ni Ntwela-vusiwana

Mary Susan Miller wa tsala: “Tanihi leswi vanhu vo tala lavakulu va langutaka n’wana hi langutelo ra vona vini, swa va nonon’hwela ku anakanya leswaku vutomi bya un’wana byi nga va ni ntshikilelo handle ka bya vona vini.”

Ina, vatswari va rivala hi ku olova leswaku na vona loko va ha ri vatsongo a va ri ni switlhavi ni mivilelo. Xisweswo, minkarhi yin’wana va langutela mintshikilelo leyi vana va vona va nga na yona ehansi. Vatswari va fanele va tsundzuka leswaku a va titwa njhani loko va feriwe hi xifuwo lexi a va xi rhandza, rifu ra munghana, ku rhurhela endhawini yimbe. Va fanele va tsundzuka swilo leswi a va swi chava loko va ha ri vatsongo, hambi ku ri leswi nga nyawuriki. Ku swi tsundzuka swi ku pfuna ku va ni ntwela-vusiwana.

Veka Xikombiso Lexinene

Ndlela leyi n’wana wa wena a langutanaka ni ntshikilelo ha yona yi titshege hi ndlela leyi wena u langutanaka na wona ha yona. Xana u ringeta ku hunguta ntshikilelo hi vukarhi? Kutani swi nga ku hlamarisi loko n’wana wa wena a kombisa ku vilela hi ndlela leyi fanaka. Xana u fa u miyerile loko u karhateke swinene? Kutani xana u nga swi lavisa ku yini leswaku n’wana wa wena a tshunxeka naswona a ku tshemba? Xana mintlhaveko ya ntshikilelo yi tumberile endyangwini wa wena lerova ya honisiwa ematshan’wini ya leswaku yi tiviwa ivi yi tlhatlhiwa? Kutani u nga hlamarisiwi hi ndlela leyi swi nga khumbaka n’wana wa wena ha yona, hikuva ndlela yin’wana ni yin’wana leyi u yi tirhisaka ku pfala mivilelo hi ntolovelo yi to engetela xiphiqo.

Ku kurisa vana emisaveni leyi nga tala hi ntshikilelo swi ta tisa mintlhontlho leyikulu eka vatswari. Dyondzo ya Bibele yi pfune vo tala ku langutana ni mintlhontlho leyi. Leswi hi leswi a hi ta swi langutela, hikuva Mutsari wa Bibele hi yena Musunguri wa vutomi bya ndyangu. Yesu Kreste u vule leswaku, “Vutlharhi bya Xikwembu byi kombisiwa byi ri lebyinene hi vuyelo bya byona.” (Matewu 11:19, The New English Bible) Loko va tirhisa mimpimanyeto ya Bibele, vatswari va ta kuma leswaku Matsalwa “ma pfuna ku dyondzisa, ni ku laya, ni ku ololoxa, ni ku tolovetisa leswo lulama.”—2 Timotiya 3:16.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Ku vulavurisana lokunene ku hunguta ntshikilelo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Mufana u halata masi, buti wakwe wa n’wi hlekula, kambe tatana u n’wi khongotela hi ku twisisa