Leswi Nga Ndzi Tshikisa Vuprista Ivi Ndzi Endla Vutirheli Byo Antswa

NDZI hlawuriwe ku va muprista wa Khatoliki hi July 31, 1955, ndzi ri na 24 wa malembe hi vukhale. A ndzi hetelela 12 wa malembe lama ndzi ma heteke le xikolweni xo dyondzela vufundhisi, le Rachol, Goa, India. Kutani i yini lexi a xi ndzi endle ndzi navela ku va muprista?

Ndzi velekiwe le Bombay, India, hi September 3, 1930. Eka lembe leri landzeleke tatana u hume entirhweni, ivi ndyangu wu ya aka le Salvador do Mundo, Bardez, Goa, eribuweni ra lwandle ra le India ra le dzonga-vupela-dyambu. A ndzi ri lontsongo eka vana va mune. Ku sukela evutsongwaneni ndzi kulele eka fambiselo ni mikhuva ya Khatoliki ya Maputukezi, leyi yi veke kona le Goa ku sukela hi 1510, loko ri fumiwa hi Portugal.

Vatswari va mina, a va tshembekile eka ripfumelo ra vona, va ri Makhatoliki lama hisekaka, lembe na lembe va tlangela Khisimusi, Lent, Easter, ni minkhuvo yin’wana leyi xiximaka Wanhwana Mariya ni “vakwetsimi” vo hlayanyana. Vaprista lava a va hlanganyela eka mikhuvo leyi, hakanyingi a va tshama ekaya ka hina, minkarhi yin’wana ku tlula khume ra masiku. Xisweswo, a hi tshama hi ri karhi hi hlangana na vona, naswona leswi a ndza ha ri n’wana a va ndzi tsakisa.

Vutirheli Bya Mina Le Goa, Salamanca Ni Le Rhoma

Ndzi sungule vutirheli bya vuprista hi ku chivirika lokukulu, naswona a ndzi nga kanakani hi tlhelo ra ntiyiso wa tidyondzo ni mikhuva ya Kereke ya Khatoliki. Emalembeni ya mina ya nkombo yo sungula evutirhelini le Goa, a ndzi endla mintirho yo pfuna vanhu ni ya vufundhisi le Kerekeni-nkulu ya St. Thomas le Panaji, ntsindza wa Goa. Eka hulumendhe yoleyo leyi hi nkarhi wolowo a yi ri ya Maputukezi, eka Xivandla xa Tidyondzo ta Vutshila ta Sayense, a ndzi ri na xiavelo lexi a ndzi tirha hi matlhelo mambirhi—ndzi ri profesa naswona hi hala tlhelo ndzi ri mukongomisi wa ndhawu yo tshama ya xivandla lexi.

Hi 1962, ndzi rhumeriwe le Yunivhesiti ya Salamanca, le Spain, laha ndzi nga kuma digri ya mina ya PhD ya Filosofi ya Nawu ni Nawu wa Tidyondzo ta Kereke. Hi nkarhi wa ku leteriwa ka mina, tin’wana ta tidyondzo leti a ndzi ti dyondza, ngopfu-ngopfu Nawu wa Xirhoma ni Matimu ya Nawu wa Tidyondzo ta Kereke, ti ndzi susumetele ku kambisisa ndlela leyi fambiselo ra Kereke ya Khatoliki ri fambiseke xiswona ku kondza ri fikelela mpimo wa ku languta mupapa tanihi mutlhandlami wa Petro ni ‘ku rhangisiwa ka nawu ekerekeni.’

A ndzi tsakile leswi a ku endliwa makungu ya tidyondzo ta mina ta vufundhisi le Rhoma, Italy, laha a ndzi ta kuma nkarhi lowu engetelekeke wa ku dyondza leswi swin’wana hi ta vandla ra vafundhisi lava kongomisaka kereke. Ndzi rhurhele le Rhoma hi ximumu xa 1965.

Enkarhini lowu, nkongomiso wa huvo ya Vatican II a wu fikelele maninginingi ya wona. Hambi leswi a ndzi ya emahlweni ni tidyondzo ta mina ta vufundhisi, a ndzi tsakela ku burisana ni vafundhisi vo hambana-hambana na “Vatatana va Huvo” lava a va ala mavonelo yo landzelerisisa endlelo ra khale ehubyeni. Mupapa loyi a ri mulawuri enkarhini wolowo a ri Paul VI, loyi ndzi hlanganeke na yena hi xiviri loko ndzi ri ni xikhundla xa xandla wa muungameri wa Vandla ra Vaprista va le India le Rhoma.

Mpfilumpfilu Ni Ku Kanakana Ko Sungula

Hi ku hlangana ka mina na yena, ni hi tidyondzo ni nkambisiso wa mina wa tidyondzo leti kambisisiwaka, ndzi kume nkarhi wa ku kuma vutivi lebyi engetelekeke mayelana ni matimu ni ku kula ka Kereke ya Khatoliki.a Ku hambana ni langutelo ra vasihalari va huvo, lava a va tolovelana ni ndlela ya ku fuma ka munhu un’we hi laha ku heleleke ka Pius XII (1939-58), eku heteleleni huvo yi pfumelele Vumbiwa bya Tidyondzo ta Kereke (Xihloko xa Xilatin, Lumen Gentium, ku nga Rivoningo ra Matiko). Ndzima 3 yi vulavule hi mfanelo ya vafundhisi-nkulu ya ku hlanganyela tanihi huvo eka vulawuri hinkwabyo ni lebyi tlakukeke bya mupapa ehenhla ka kereke. Dyondzo leyi a yi sekeriwe swinene eka ndhavuko kambe vasihalari a va yi xiya yi ri ya vukanganyisi ni ya ku hundzula swilo.

Hambi swi ri tano, ndzi kume leswaku mavonelo hinkwawo a ya nga amukeleki, tanihi leswi a ya nga ri na ntiyiso wa Evhangeli. A ma soholotiwa ma huma ka Matewu 16:18, 19 naswona ya pfumelela tidyondzo ta kereke ni milawu hinkwayo ya khale ni ya nkarhi lowa ha taka leyi nga riki ya matsalwa.b Ndzi xiye leswaku marito ya Xigriki lama tirhisiweke eka ndzima leyi, peʹtra (xa vusati), leri vulaka “ribye,” na peʹtros (xa vununa), leri vulaka “xiphemu xa ribye,” Yesu a nga ma tirhisanga tanihi vamavizweni. Ku tlula kwalaho, loko Petro a tlakusiwile tanihi ribye, tanihi ribye ra yinhla, vaapostola a va ta va va nga holovisananga endzhaku emhakeni ya leswaku i mani lonkulu exikarhi ka vona. (Ringanisa Marka 9:33-35; Luka 22:24-26.) Nakambe, Pawulo a nga ta va na matimba yo tshinya Petro exikarhi ka vanhu hikwalaho ka leswi a endla leswi a swi nga “fambelani ni ntiyiso wa Evhangeli.” (Vagalatiya 2:11-14) Ndzi fikelele makumu ya leswaku valandzeri va Kreste hinkwavo lava tswariweke hi moya vo fana ni maribye, Yesu yena a ri ribye ra yinhla ra masungulo ya vona.—1 Vakorinto 10:4; Vaefesa 2:19-22; Nhlavutelo 21:2, 9-14.

Loko ndzi ya emahlweni ndzi kuma dyondzo ni switshamo swa vufundhisi, swin’we ni ku va ni mabulo yo leha hi mavonelo lawa a ndzi ri na wona, a ndzi ya ndzi tshinela ekule ni tidyondzo to hambana-hambana ta Kereke ya Khatoliki hi mianakanyo ni hi mbilu, ngopfu-ngopfu leti a ti fambisana ni ku vekiwa ka vaprista hi ku ya hi “Gandzelo ro Kwetsima ra Xilalelo xa Rhoma Khatoliki” ni “Gandzelo leri Katekisiweke ku Tlurisa ra Xilalelo”—leswi vuriwaka ku hundzuka ka xinkwa ni vhinyo.

Eka bulo ra Khatoliki, “Gandzelo ro Kwetsima ra Xilalelo xa Rhoma Khatoliki” i xitsundzuxo lexi nga heriki ni ku pfuxetiwa loku nga riki na ngati ka gandzelo ra Yesu “exihambanweni.” Kambe Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki hinkwawo ni papila ra Pawulo leri yaka eka Vaheveru hi ku hlawuleka a ma twala hi ndlela leyi ringaneleke eka mina lerova ndzi heta hi leswaku gandzelo ra Yesu a ku ri gandzelo leri hetisekeke. Ntirho wa yena a wu hetisekile. A ri nga ha lavi ku engeteriwa, ku phindhiwa kumbe ku antswisiwa ko karhi. Gandzelo ri nyiketeriwe “kan’we.”—Vaheveru 7:27, 28.

Ku Lavisisa Ka Mina Ntiyiso Ku Ya eMahlweni

Leswaku ndzi tikambela, ndzi ye emahlweni ndzi tirhela swikolo swo hlayanyana swa vufundhisi ni swa vufundhisi-nkulu le Yuropa Vupela-dyambu, ni swikolo swa vufundhisi-nkulu le New York, ni swa vufundhisi le Fairbanks, Alaska. A ku ri nkaye wa malembe yo tika swinene yo tikambisisa eka ndzavisiso wa mina wa ntiyiso. A ndzi katseka swinene eka timhaka ta vukongomisi, ta kereke hi tlhelo ra nawu, ni timhaka ta vuavanyisi. Ndzi tihambanise hi laha ku heleleke eka minkhuvo kumbe mihivahivani ya kereke ya vugandzeri. Nchumu lowukulu lowu a wa ha ndzi yimerile a ku ri wa ku hlaya Xilalelo xa Rhoma Khatoliki xa siku na siku. Leswi a swi ndzi vangela ku lwisana ka mintlhaveko, hikuva a ndzi nga tshembeli eka gandzelo leri phindha-phindhiwaka leri nga riki na ngati ra Kreste kumbe eka ku hundzuka ka xinkwa ni vhinyo swi va swa xiviri hambi ku ri eka vaprista va laha misaveni lava kwetsimaka lava faneleke ku vona leswaku “masalamusi” ya ku hundzuka ka xinkwa ni vhinyo swi va swa xiviri ya humelela, naswona hi ndlela ya le nawini.

Hi nkarhi wa Huvo ya Vumbirhi ya Vatican, a ku ri ni mpfilumpfilu mayelana ni “masalamusi,” lawa. Lava va pfumelaka langutelo lerintshwa lava kongomisiwaka hi ntlawa wa vafundhisi va Khatoliki ya Madutch a va pfumelelana ntsena ni “nkoka wa kona,” hi leswaku, xinkwa ni vhinyo swo vula kumbe ku yimela ntsena miri ni ngati ya Kreste. Hi hala tlhelo, vasihalari, lava a va rhangeriwa hi ntlawa wa vafundhisi wa Khatoliki ya le Italy, va seketele “ku hundzuka ka xinkwa ni vhinyo,” hi leswaku, ku hundzuka ka xinkwa ni vhinyo swi va ngati ni miri wa Kreste hi xiviri hi ku vuriwa ka “marito lama kwetsimisaka” hi nkarhi wa Xilalelo xa Rhoma Khatoliki. Hikwalaho, a ku vuriwa leswaku: ‘Le Holland swilo hinkwaswo swa hundzuka handle ka xinkwa ni vhinyo, kasi le Italy ko hundzuka ntsena xinkwa ni vhinyo.’

Ndzi Tshika Kereke

Hi ku vona leswaku Kreste ni evhangeli ya yena a swi hlamuseriwa hi ndlela leyi hoxeke, ndzi titwe ndzi khomiwe hi tingana naswona ndzi pfilunganyekile hi leswi pakani ya mina ya ku tlakusa Xikwembu ni ku ponisa mimoya-xiviri a yi tsongahatiwa hi tidyondzo leti ta mavunwa. Hikwalaho, hi July 1974, ndzi hetelele ndzi tshike vutirheli hi xikombelo xo tshika swa nkarhi lowu nga pimiwangiki. A swi langutiwa swi nga twali naswona swi nga amukeleki leswaku ndzi nga kombela ku tshika swihlambanyo swa mina swa vuprista leswi nga sekeriwangiki eBibeleni. Eku heteleleni, ku sukela hi July 1974 ku ya ka December 1984, ndzi tshame ndzi nga ri na vukhongeri hi laha ku heleleke. A ndzi nga hlanganyeli ni vukhongeri hambi byihi bya Vujagana hikuva a byi nga ri kona lebyi a byi ri na swiboho leswi fanaka ni swa mina leswi kanetaka Vunharhu-un’we, ku nga fi ka moya-xiviri, dyondzo ya leswaku vanhu hinkwavo lavo lulama va kuma vutomi lebyi nga heriki etilweni ni ku xupuriwa hi laha ku nga heriki endzilweni wa tihele. A ndzi teka tidyondzo leti ti huma evuhedenini.

Ku Rhula Ni Ku Tsaka eMbilwini

Ku tihambanisa ka mina ni vukhongeri ku hele hi December 1984. Le ntirhweni wa mina wa ku va mulanguteri wa Ndzawulo ya Swikweleti ni Tinkota ta lava Kolotaka eka bindzu ra le Alaska le Anchorage, a ndzi fanele ku vulavurisana ni muxavi, Barbara Lerma hi ta minongonoko ya minxavo yo hlayanyana. A a nga ri na nkarhi, a vula leswaku u lava ku ya eka “Dyondzo ya Bibele.” Xiga lexi nge “Dyondzo ya Bibele” xi koke nyingiso wa mina, ivi ndzi n’wi vutisa swivutiso swi nga ri swingani swa Bibele. U hatlise a ndzi nyika tinhlamulo ta Matsalwa leti a ti twanana ni swiboho leswi ndzi tiendleleke swona hi tidyondzo. Loko a vona leswaku ndzi ni swivutiso swo tala, Barbara u ndzi hlanganise na Gerald Ronco, loyi a a ri le hofisini ya rhavi ra Timbhoni ta Yehovha le Alaska.

Mabulo lama akaka ya Bibele lama veke kona ya ndzi tisele ku rhula ni ku tsaka embilwini. Lava a ku ri vanhu lava a ndzi ri karhi ndzi va lava—ku nga vanhu va Xikwembu. Ndzi khongerile eka Xikwembu leswaku xi ndzi kongomisa, naswona hi ku famba ka nkarhi ndzi sungule ku hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha tanihi muhuweleri la nga khuvuriwangiki wa mahungu lamanene. Hakunene ndzi hlamarisiwe hi ku tiva leswaku yindlu-nkulu ya nhlengeletano leyi a yi ri le Brooklyn, New York, tikhilomitara ti nga ri tingani ku suka le Holy Family Church le Manhattan, laha a ndzi tirhela kona (hi 1969, 1971, na hi 1974) tanihi mufundhisi wa Kereke ya Muganga ya Nhlangano wa Matiko.

Ku Pfuna Ndyangu Wa Ka Hina Ku Vona Ntiyiso

Endzhaku ka tsevu wa tin’hweti ndzi ri karhi ndzi hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha le Anchorage, ndzi rhurhele le Pennsylvania hi July 31, 1985. Loko ndzi ri laha ndzi kume lunghelo ro avelana ni van’wana hi mahungu lamanene ya Mfumo wa Yehovha ni ntukulu wa mina Mylene Mendanha, loyi a ri eku dyondzeni ka ntivo-tikhemikhali ta swilo leswi hanyaka le Yunivhesiti ya Scranton. Loko Mylene a twe leswaku ndzi lavana ni Timbhoni ta Yehovha, u hlamarile, hikuva u tshame a byeriwa mavunwa leswaku ntlawa lowu a wu ri mpambukwa. Eku sunguleni a nga ndzi byelanga nchumu hikuva a a ndzi xixima tanihi malume wakwe ni muprista naswona a byi tekela ehenhla vutshila bya mina bya dyondzo ni bya vufundhisi.

Eka Sonto leyi landzeleke, Mylene u ye eKerekeni ya Khatoliki eXilalelweni, ivi mina ndzi ya eHolweni ya Mfumo, laha a ku ri ni nkulumo ya Bibele ni Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. Madyambu wolawo hi tshame swin’we, yena a khome Jerusalem Bible ya Khatoliki, mina ndzi khome New World Translation of the Holy Scriptures. Ndzi n’wi kombe vito leri nge Yahweh eBibeleni yakwe, ni leri fambelanaka na rona, Yehovha, eka New World Translation. A tsakile ku tiva leswaku Xikwembu xi ni vito ni leswaku xi lava leswaku hi xi vitana hi vito ra xona. Ndzi tlhele ndzi n’wi byela leswaku tidyondzo ta Vunharhu-un’we, ku hundzuka ka xinkwa ni vhinyo, ni ku nga fi ka moya-xiviri a ti nga ri ta matsalwa, ivi ndzi n’wi komba leswi matsalwa ya vulaka swona. U hlamarile hakunene!

Ku tsakela ka Mylene ku engeteriwe loko ndzi n’wi byela hi ta ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki eParadeyisini emisaveni. Loko a nga si tiva leswi, a vilerisiwa hi leswaku ku ta humelela yini hi yena loko a fa. A a anakanya leswaku a a nga kwetsimanga ngopfu lerova a nga ya etilweni hi ku kongoma, kambe a nga anakanyi leswaku a bihe ngopfu lerova u fanele ku ya eku xupuriweni loku nga heriki endzilweni wa tihele. Hikwalaho, ndhawu leyi a anakanya leswaku yi n’wi fanerile a ku ri pagatori, laha a nga ta boheka ku rindza a nga heli mbilu a yimela swikhongelo swa vanhu ni Swilalelo leswaku swi n’wi rhumela etilweni. Hambi swi ri tano, endzhaku ka loko ndzi n’wi kombe ni ku n’wi hlamusela matsalwa ma nga ri mangani mayelana ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya Paradeyisi, u hisekele ku dyondza leswi engetelekeke hi mahungu lawa lamanene. Mylene u ye eminhlanganweni ya le Holweni ya Mfumo na mina. Hi sungule dyondzo ya xiviri ya Bibele ni Timbhoni ta kwalaho. Endzhakunyana ka sweswo, hi tinyiketele eka Yehovha Xikwembu ivi hi khuvuriwa hi May 31, 1986.

Ndyangu wa ka hina a wu hlundzukile swinene loko wu twa timhaka ta leswaku ndzi tshike vuprista, ngopfu-ngopfu hosi ya mina ya xinuna, Orlando. U vulavule ni makwerhu wa xisati Myra Lobo Mendanha, loyi a nga n’wi pfala nomu hi ku: “Hi nga tikarhati hi leswi, hikuva Alinio a a nga ta tshika ntirho wakwe lowu a wu endleke malembe ya 43, loko a nga ri na xivangelo xo twala.” Hi September 1987, Myra ni ndyangu wakwe va ndzi joyinile le Wisconsin, U.S.A. A swi ndzi nonon’hwelanga ku va komba ndlela leyi tidyondzo ni maendlelo ya Khatoliki ya nga riki ya matsalwa ha kona. A va swi tsakela ngopfu ku dyondza ntiyiso wa Bibele. Hi ku hatlisa, mina na Mylene hi sungule dyondzo ya Bibele na vona. Loko va rhurhela le Orlando, Florida, va ye emahlweni ni dyondzo ya vona.

Ku rhula ni ntsako lowu a hi ri na wona hinkwerhu wu hi endle hi avelana mahungu lamanene ya Mfumo wa Yehovha ni makwerhu lonkulu wa xisati, Jessie Lobo, loyi a tshamaka le Toronto, Canada. U tshame a nyikeriwa vumbhoni hi 1983. Hambi swi ri tano, leswi a ri na makwavo loyi a nga muprista, a anakanya leswaku ku hava lexi nga n’wi endlaka a hundzula ripfumelo ra yena. Endzhaku ka mune wa malembe a bule ni Timbhoni ta Yehovha, loko a twe leswaku ndzi hundzuke Mbhoni ya Yehovha ni leswaku Myra ni ndyangu wa yena a va ri vachumayeri va mahungu lamanene, u tihlanganise ni Mbhoni hi ku hatlisa ivi a lunghiselela dyondzo ya Bibele. Jessie u khuvuriwe hi April 14, 1990; Myra, sivara wanga Oswald, ni ntukulu wa mina Glynis va khuvuriwe hi February 2, 1991. Swi va tsakisa ngopfu ku tirhela Yehovha, La-nge-henhla-henhla.

Vasihalari lava yimaka ni leswi ndhavuko wu vulaka swona ni vaseketeri va nhluvukiso wa xin’wana ni xin’wana eKerekeni ya Khatoliki i vanhu vo tlhariha hakunene. Va anakanya leswaku va endla ku rhandza ka Xikwembu. Hambi swi ri tano, a hi fanelanga hi honisa mhaka ya leswaku “xikwembu xa misava leyi xi pfarile miehleketo ya vanhu lava va nga pfumeriki; xi va sive mahlo leswaku va nga voni ku vangama ka Mahungu Lamanene lama twarisaka ku kwetsima ka Kreste, yena loyi a nga xifaniso xa Xikwembu.” (2 Vakorinto 4:4) Kutani ke, swi le rivaleni leswaku vutlharhi bya mafambiselo lawa ya swilo i vuhunguki eka Xikwembu. (1 Vakorinto 3:18, 19) Hakunene ndza tlangela naswona ndza tsaka hikuva Yehovha u “tlharihisa šihunguki” hi vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra yena.—Pisalema 19:7.

Malembe ya mina ya 19 ndzi ri muprista wa Khatoliki i mhaka leyi rivariweke. Sweswi ndzi Mbhoni ya Yehovha. Ndzi navela ku famba etindleleni ta Yehovha ni ku landzela N’wana wa yena, Yesu Kreste, Hosi ni Muponisi wa hina. Ndzi rhandza ku pfuna van’wana leswaku va tiva Yehovha leswaku na vona va kota ku fanelekela ku kuma hakelo ya vutomi lebyi nga heriki eparadeyisini emisaveni, leswaku va dzunisa Xikwembu xa ntiyiso, Yehovha.—Hi ku vula ka Alinio de Santa Rita Lobo.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 17]

Swilotlelo Swa Mfumo

Mayelana ni “swilotlelo swa mfumo wa matilo,” nhlamuselo ya sweswo yi vonaka kahle loko u languta ndlela leyi Yesu a nga tshinya varhangeri va vukhongeri ha yona: “Mi khomile xilotlelo xa vutivi; kambe a mi nghenanga, kutani mi siverile lava a va lava ku nghena.” (Luka 11:52) Matewu 23:13 yi ya emahlweni yi hlamusela ku “nghena” tanihi leswi kombisaka nyangwa wo ya “eMfun’weni wa matilo.”

Swilotlelo leswi Yesu a swi tshembiseke Petro a swi katsa xiphemu xa dyondzo lexi nga xoxe lexi a xi ta pfulela minkarhi yo hlawuleka eka vanhu leswaku va nghena eMfun’weni wa le tilweni. Petro u tirhise lunghelo leri hi minkarhi minharhu, a pfuna Vayuda, Vasamariya, ni Vamatiko.—Mintirho 2:1-41; 8:14-17; 10:1-48; 15:7-9.

Xikongomelo xa xitshembiso a ku nga ri leswaku Petro a vula leswi faneleke ku bohiwa kumbe ku tshunxiwa etilweni, kambe leswaku Petro a ta tirhisiwa tanihi xitirho xa swiavelo swinharhu swo karhi swa le tilweni. Wolowo hi wona ntiyiso hikuva Yesu u tshame a ri Nhloko ya vandlha.—Ringanisa 1 Vakorinto 11:3; Vaefesa 4:15, 16; 5:23; Vakolosa 2:8-10; Vaheveru 8:6-13.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Alinio de Santa Rita Lobo sweswi i Mbhoni