Misava Leyi Nga Riki Na Vuvabyi

Mutivi wa nsawutiso Dok. Dan Gordon u ri: “Dari ri na khombo ku tlula ndlela leyi munhu a tshameke a anakanya ha yona. Ha ha ringeta ku kuma nhlamulo ya kona.”

BARRY BLOOM wa Vandla ra Vutshunguri ra Howard Hughes u ri: “A hi si ku tiva kahle ku cinca ka [bacterium ya rifuva]. A hi yi tivi ngopfu ndlela leyi murhi wihi na wihi wu tirhaka ha yona. A hi na vutivi nikatsongo.”

“A hi xikolokolo leswaku vutivi byi fambelana ni ku cinca ka mahanyelo,” ku rila muvulavuleri wa Centers for Disease Control, a ri karhi a xiya ku tsandzeka ka matsima ya “rimbewu leri hlayisekeke” yo hunguta thusula. Tanihi laha swivulwa leswi nga laha henhla swi kombisaka ha kona, ku lwisana ni dari, rifuva na thusula a ku ri nyimpi yo nonon’hwa. Xana vumundzuku byi nga tisa mirhi leyi antswisiweke ya mavabyi lawa?

Kumbexana. Hambi loko munhu a nga ha ongola switlhavi swin’wana kutani a pfuna van’wana ku hlakarhela, ku ni xivangelo lexikulu lexi endlaka leswaku a nga swi koti hi laha ku heleleke ku hlula nyimpi yo lwa ni vuvabyi.

Rimitsu Ra Vuvabyi

Nyimpi yo lwisana ni vuvabyi a yi vuli ku lwisana ni switsongwatsongwana ntsena. Bibele yi hlamusela leswaku vuvabyi byi vangiwa hi xidyoho lexi kumiweke tanihi ndzhaka eka tata wa hina wo sungula wa munhu. (Varhoma 5:12) Xidyoho a xi onhanga vuxaka bya munhu na Muvumbi wa yena ntsena kambe xi tlhele xi onha mianakanyo, mintlhaveko na miri. Xisweswo, ematshan’wini yo tshama va hetisekile eparadeyisini ya le misaveni, vanhu va hundzuke lava nga hetisekangiki naswona va onhakile ku kondza rifu ri va hlula.—Genesa 3:17-19.

Hambi ku ri ni mirhi ya matimba, munhu a nge swi koti ku hundzuluxa xiyimo xakwe xa vudyoho kumbe leswi xi swi vangaka. Khombo leri ri siya rixaka ra vanhu ri “nyiketiwile eka swa hava [“ri hungutekile,” Phillips].” (Varhoma 8:20) Naswona leswi i ntiyiso malunghana ni ku hluriwa ka vuvabyi. Hakanyingi nhluvuko lowu endliwaka wo hlayisa vutomi hi mirhi wu tala ku hungutiwa hikwalaho ka ku onhaka ka mahanyelo ya vanhu loku xungetaka vutomi.

Jerold M. Lowenstein eka magazini lowu nge Discover wa tsala: “Na hina hi tikuma hi ri ekhombyeni. Ku humelela lokukulu loku hi nga na kona eku lweni ni vuvabyi na ku engetela vutomi bya vanhu, ku fambisana ni khombo lerikulu ra ku hatlisa hi fa” hikwalaho ka ku tala ka vanhu ni ku onhiwa ka mbangu.

Ku Horisiwa Ka Xiviri

Ku horisiwa ka xiviri ka vuvabyi a ku le matimbeni ya munhu kambe ku le matimbeni ya Muvumbi. Hi yona mhaka leyi mupisalema a nge: “Mi nga tiṭhembeleni tihosi, hambi v̌a ri v̌ana v̌a v̌anhu la’v̌a hlulekaka ku ponisa.” Ku ya emahlweni Bibele yi ri: “Ku katekile loyi . . . ku ṭhemba ka yena ku nga ka Yehova Šikwembu ša yena, Muendli wa tilo ni misav̌a.” (Pisalema 146:3, 5, 6) I Xikwembu ntsena lexi nga kotaka ku herisa vuvabyi hi ku helela. Naswona hi ku ya hi Bibele xi ni xikongomelo xa ku endla tano. Nkarhi wolowo wu kusuhi.

Yesu Kreste u vhumbhe leswaku “mintungu” yi ta va xin’wana xa swikombiso swo tala swa leswaku hi hanya eminkarhini ya makumu ya mafambiselo lawa ya swilo na leswaku misava leyintshwa yi kusuhi. Nakambe u vhumbhe ku andza ka swiyimo swo tano leswi engetelaka vuvabyi, swo tanihi nyimpi, ndlala na vuhomboloki.—Luka 21:11; Matewu 24:3, 7, 12; 2 Timotiya 3:1-5, 13.

Loko a ri emisaveni, Yesu u horise vanhu hi singita, xisweswo a sungula ku hetisisa vuprofeta: “Kunene o rwele mav̌abyi ya hina, o hi tekerile mahlomulo ya hina.” (Esaya 53:4; Matewu 8:17) Hi mukhuva wolowo u kombise hi mpimo lowutsongo leswi Xikwembu xi kunguhateke ku swi hetisisa ku nga ri khale emisaveni hinkwayo. Bibele yi vula leswi malunghana na Yesu: “Mintshungu leyikulu yi ta ka yena, yi ri ni lavo khwita, ni swilema, ni lavo-fe-mahlo, ni timbheveve, ni van’wana lavo tala; yi va veka emilengeni ya Yesu, kutani a va hanyisa. Mintshungu yi hlamala loko yi vona timbheveve ti vulavula, ni swilema swi hanyisiwa, ni lavo khwita va famba, ni lavo-fe-mahlo va vona.”—Matewu 15:30, 31.

Vanhu lava voneke masingita wolawo va dzunisile Xikwembu hikuva va swi twisisile leswaku hi xona lexi nyikeke Yesu matimba yo endla masingita wolawo. Matimba lawa Yesu a a ri na wona ma fana ni lawa ma tirhisiweke ku vumba vuako bya hina lebyi hlamarisaka. A ku ri moya lowo kwetsima wa Xikwembu, matimba ya xona lama tirhaka.—Genesa 1:1, 2; Nhlavutelo 4:11.

Muprofeta Esaya u tsale hi nkarhi lowu “ku nga ta ka ku nga vi na muaki la nga ta ku: ‘Ndza vabya.’” (Esaya 33:24, NW) Naswona Nhlavutelo 21:4, 5 yi ri: “[Xikwembu] xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile. Kutani loyi a tshameke exiluvelweni a ku: ‘Vonani, ndzi endla swilo hinkwaswo swi va leswintshwa.’”

Bibele yi kombisa leswaku hi hanya enkarhini wa ku hundzuka ka swilo. (1 Yohane 2:15-17) Ku nga ri khale misava leyi, ni mavabyi ya yona, maxangu, vugevenga, madzolonga na rifu swi ta va swilo swa nkarhi lowu nga hundza. Xikwembu xi ta yi susa xikan’we ni makhombo ya yona hinkwawo, xi pfula ndlela ya misava leyintshwa laha misaveni, laha “ku nga ta va ni ku lulama.” (2 Petro 3:11-13) Yesu u vulavule hi misava yoleyo leyi taka tanihi ‘Paradeyisi,’ tanihi leswi yi nga ta fana na Paradeyisi yo sungula ya ntanga wa Edeni, leyi nga ta va emisaveni hinkwayo.—Luka 23:43; Genesa 2:7, 8.

Xisweswo Vakreste va ni ntshembo, wu nga ri wa ku horisiwa swa xinkarhana ntsena, kambe ku ntshunxiwa hi laha ku heleleke eka ku nga hetiseki, vuvabyi na rifu. Va langutele ku hetiseka ka xitshembiso xa Xikwembu hi laha ku heleleke: “Hi mina Yehova muongori wa wena.” “Nḍi ta susa v̌uv̌abyi šikari ka ṅwina.”—Eksoda 15:26; 23:25.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu u nyikiwe matimba hi Xikwembu ku pfuxa vafi ni ku horisa vavabyi