Tinhongana Leti Nyenyetsaka —Xana Ta Pfuna Ku Tlula Leswi U Ti Tivelaka Swona?

VO TALA va hina hi tiva tinhongana ti nyenyetsa kumbe ti ri ni khombo swinene evanhwini. Kambe vativi va ntivo-vutomi va tshubula leswaku tinhongana, hambileswi ti karhataka, ta pfuna swinene ku tlula ndlela leyi hi anakanyaka ha yona.

Swivumbiwa swo tala swi heta nkarhi wo tala ni nhlekanhi swi ya eswiluveni, emavhengeleni ya swakudya leswi swekiweke, lama nyikaka vaxavi va wona lava nga switsotso vulombe bya swiluva ni nsindza. Tinhongana tin’wana leti kotaka ku tswonga swiaka-miri eka nsindza—ku nga riki nchumu wo biha—ti hanya hi swakudya leswi swi nyikaka matimba ya xihatla leswaku ti kota ku tshikela mandza ya tona.

Loko ti ri karhi ti suka eka xiluva lexi ti ya eka lexiya, swi le rivaleni leswaku tinhongana ti rhwala tindzoho ta nsindza leti damarhelaka, leti ti namarhelaka hi toxe emirini ya tona. Nhongana yin’wana leyi kambisisiweke hi vukheta hi vativi va ntivo-vutomi a yi ri na 1200 wa tindzoho ta nsindza emirini wa yona! Tanihi leswi ku nga ni minkambisiso yo tala leyi endliweke hi tlhelo ra ndlela leyi tinhongana ti nsindzihataka ha yona, vativi va sayense va tshubule leswaku swiluva swin’wana swi tshembe tona leswaku swi kota ku hanya.

Magazini lowu nge Natural History wu hlamusela nongonoko wa minkambisiso leyi endliweke eColorado, eAmerika N’walungu. Tinhongana leti tolovelekeke, leti fanaka ni tinhongana leti tshamaka etindlwini, ti pendiwe hi mivala yo tlatima leswaku ti kota ku vonaka hi ku olova. Endzhaku ko kambisisa mintirho ya tona ya siku, vakambisisi va hlamarisiwe hi ku tshubula leswaku tinhongana hi tona vasindzahati lavakulu va swiluva swin’wana swa nhova ku tlula tinyoxi ni leswaku ti nsindzihata swo tala ngopfu ku tlula tinyoxi.

Xana ntirho wa tinhongana i wa nkoka hi ndlela yihi? Swiluva swin’wana swi funengetiwe hi mphasomphaso leswaku switsotswana swi nga yi eka swona. Swiluva leswi a swi humesanga mbewu niswitsongo—ku hambana ni leswin’wana leswi humesaka mihandzu leswi nga kusuhi na swona leswi nsindzihatiweke hi tinhongana. Hambileswi swiluva swin’wana a swi nsindzihatiwe ngopfu-ngopfu hi tinyoxi, eka tinxaka tin’wana ta swona to kota ntsembyana wa nhova kumbe geranium, hi mpimo wo karhi, tinhongana ti endla 90 wa tiphesente ta ntirho lowu.

Xana Carol Kearns na David Inouye, vakambisisi vambirhi va gimete hi ku vula yini? “Hikwalaho, eka swiluva swo tala swinene swa le nhoveni swa le Tintshaveni ta Rocky leti nga eColorado, tinhongana ti tirha ku tlula tinyoxi, maphaphatani ni ti-hummingbird . . . Loko switsotswana leswi leswi vanhu vo tala swi va hlambisaka timbilu a swi nga ri kona, swo tala swa swiluva swa nhova leswi swi endlaka leswaku ku ya etimbaleni leto saseka ta byanyi swi tsakisa a swi nga ta kota ku humesa mbewu.” Swi le rivaleni, tinhongana ta pfuna kun’wana!