Mimovha Ya Khale Ni Ya Namuntlha

KU SUKELA khale ka khaleni, vanhu a va rhandza swo famba. Eku sunguleni, a va gada swifuwo loko va teka maendzo. Kambe a ku laveka xo famba lexi antswaka. Nchumu wa nkoka lowu endliweke ku ve vhilwa, leri endleke leswaku ku endliwa ni swigolonyana ni makalichi lama kokiwaka hi tihanci. Hambiswiritano, hi lembe-xidzana ra vu-19, eka swo famba ku ve ni ku cinca loku a ku nga ehleketiwi enkarhini lowu hundzeke.

Tinjhini Leti Antswisiweke

Exikarhi ka lembe-xidzana ra vu-19, Mujarimani la vuriwaka Nikolaus August Otto u endle njhini leyi tirhisaka tiphistini ta mune, leyi a yi tirhisa petirolo, leyi hi ku famba ka nkarhi yi siveke tinjhini ta malahla ni ta gezi. Carl Benz na Gottlieb Daimler va le Jarimani a va ri va mabula-ndlela va nkoka eku akiweni ka mimovha eYuropa. Hi 1885, Benz u endle movha wa mavhilwa manharhu lowu nga ni njhini leyi nga ni tiphistini timbirhi, leyi a yi ndzuluka ka 250 hi minete. Ku sukela hi 1872, Daimler yena a a aka tinjhini leti dumaka ti yime ndhawu yin’we leti tirhisaka petirolo. Endzhaku ka malembe lama tlulaka khume, yena na Wilhelm Maybach, va endle njhini leyi nga ni matimba swinene leyi a yi ri ni khabareyta leyi a yi tirhisa petirolo.

Ku nga ri kungani Daimler na Maybach va ake njhini leyi a yi swi kota ku ndzuluka ka 900 hi minete. Hi ku famba ka nkarhi va endle njhini ya vumbirhi, leyi va yi vekeke ehenhla ka xikanyakanya, naswona yi sunguleke ku famba ro sungula hi November 10, 1885. Hi 1926 khampani ya Daimler na Benz ti hlanganile kutani ti xavisa leswi a ti swi endla hi vito ra Mercedes-Benz.a Lexi hlamarisaka, vavanuna lava a va si tshama va hlangana.

Hi 1890, vavanuna vambirhi va le Furwa—ku nga Emile Levassor na René Panhard—va endle movha wa mavhilwa manharhu lowu a wu ri na njhini leyi a yi vekiwe exikarhi. Haxawa wa kona va veke njhini leyi emahlweni, kwalaho a yi sirheleleke ku antswa eka ritshuri ni ridaka leswi a swi kumeka emapatwini lawa a ma nga rideriwanga.

Ku Endla Leswaku Mimovha Yi Kumeka Hi Ku Olova

Mimovha yo sungula a yi durha swinene, xisweswo vanhu vo tala a va nga ri na mali ya ku yi xava. Kambe leswi swi cincile hi 1908, loko Henry Ford a sungula ku endla movha lowu a wu vitaniwa Model T. Movha lowu wu tise ku cinca lokukulu eku endliweni ka mimovha. A wu nga durhi, a wu pfuna naswona swi nga durhi ku wu lunghisa. Hambi ku ri vanhu lava a va nga holi mali yo tala a va swi kota ku wu xava.b Hi ku ya hi buku leyi nge Great Cars of the 20th Century, movha wa Model T “hi wona wu endleke leswaku vanhu va le Amerika—swin’we ni vaaki va misava hinkwayo—va sungula ku famba hi movha.”

Sweswi, endzhaku ka malembe ya kwalomu ka dzana, vanhu vo tala va vona wu ri nchumu lowu pfunaka, ku nga ri wo bomba ha wona. Kunene, nkambisiso wun’wana lowu kandziyisiweke eka phepha-hungu ra Independent ra le London wu kombisa leswaku minkarhi yin’wana, vanhu van’wana va wu tirhisa hambi ku ri ku famba mpfhuka lowu nga endliki ni khilomitara yin’we.

Minhluvuko ya thekinoloji a yi lo endla ntsena leswaku mimovha yi tsutsuma, kambe yi endle nileswaku yi tshama yi hlayisekile swinene. Kunene, emalembeni ya sweswinyana, nhlayo ya vanhu lava faka etimhangwini ta mimovha yi ehlile ematikweni yo tala. Eka van’wana, nchumu wa nkoka ngopfu i vuhlayiseki, a hi ndlela leyi movha wu sasekeke ha yona. Hi xikombiso, minhluvuko yin’wana yi pfunile leswaku loko movha wo tshuka wu tlumba, ku vaviseka ntsena tinsimbi leti wu khomeke, kasi ekusuhi ni muchayeri ni vakhandziyi, ku va ku sirhelelekile. Tiburiki leti nga lotleriki loko u birika ta pfuna loko u famba endhawini leyi rhetemukaka, laha minkarhi yin’wana u bohekaka ku birika hi xihatla. Bandhi leri nga ni tinhla tinharhu ri sirhelela xifuva swin’we ni xisuti, kasi saka ra moya ri nga sirhelela nhloko leswaku yi nga bi xidirayivhele kumbe emahlweni loko movha wu tlumba.c

I ntiyiso leswaku a xi kona lexi tlulaka ku chayela kahle. El Economista ya le Dorobeni ra Mexico yi ri: “A swi pfuni nchumu ku endla leswaku mimovha yi nga vi na khombo loko hina hi nga chayeli kahle; hambi ku ri thekinoloji leyinene ngopfu a yi nge hi pfuni loko hi tlula milawu yin’wana.”

Mimovha yin’wana ya namuntlha yi fana ni makaya lama fambaka. Yo tala yi ni ti-disc, thelevhixini, riqingho swin’we ni mpfumawulo ni swilo leswi lawulaka mahiselo ni matitimelelo ya le mahlweni ni le ndzhaku. Ku ni mimovha yin’wana leyi nga ni setalayiti, leyi pfunaka vachayeri leswaku va kuma gondzo lerinene leri kongomaka laha va yaka kona. Yin’wana yi ni tikhomphyuta leti nyikelaka rungula leri nga enkarhini malunghana ni swiphiqo swa le gondzweni. Phela, vanhu vo tala va ti teka va tlakukile loko va ri ni mimovha leyintshwa leyi nga ni swilo leswa ha ku humaka—ku nga mboyamelo lowu lava endlaka mimovha ni lava va yi navetisaka va nga wu tekeriki ehansi.

Hilaha hi voneke hakona, mimovha yi antswisiwe ngopfu ku sukela loko yi humesiwa ro sungula emalembeni lama tlulaka dzana lama hundzeke. Loko yi tirhisiwa kahle naswona hi ndlela leyi nga riki na khombo, yi nga pfuna ngopfu eka bindzu ni le maendzweni ya vuhungasi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 22-25]

Malembe lama kombisiweke hi lawa ti endliweke ha wona

1885 Movha wa Benz

Movha wa kahle wo sungula emisaveni

1907-25 Rolls-Royce Silver Ghost

Ya tsutsuma, yi ni matimba, a yi bi pongo, i ya vulovolovo naswona yi tiyile

1908-27 Ford Model T

Wu endliwe hi vunyingi; ku xavisiwe mimovha leyi tlulaka 15 000 000

Endzhaku: Laha ku endliwaka movha wa Ford

1930-7 Cadillac V16 7.4-L

Movha wo sungula lowu endliweke ngopfu emisaveni lowu nga ni njhini ya 16-cylinder

Ku endliwe leyi tlulaka 20 000 000. Beetle ya sweswi (eximatsini ehansi) yi humesiwe hi 1998

Movha lowu tivekaka ngopfu emisaveni

1948-65 Porsche 356

Yi kopiwe eka Volkswagen Beetle; hi yona leyi endleke leswaku swi yi fambela kahle Porsche

1952-7 Mercedes-Benz 300SL

A yi thyiwe vito ra Gullwing, i movha wo sungula lowu endliweke wu ri na fremi naswona njhini ya kona yi tirhisa ti-injector

1955-68 Citroën DS 19

Xidirayivhele xa yona xi jika hi ku olova, swa olova ku yi birika, yi ni tigere ta mune, naswona ya tshamiseka hambiloko yi tsutsuma egondzweni leri nga rideriwangiki

Movha lowu wo duma a wu ri ni rivilo naswona a wu siya yin’wana loko yi ri emphikizanweni wo tsutsuma

1962-4 Ferrari 250 GTO

A 300-horsepower V-12, yi kahle emphikizanweni wo tsutsumisa mimovha

1970-3 Datsun 240Z

Movha yo chipa leyi tiyeke naswona yi nga ni rivilo

Yi tekiwa yi ri emahlweni emisaveni hinkwayo eka mimovha leyi kokaka hi mavhilwa ya mune, yi famba kahle ni le magondzweni lama nga riki manene

Yi pfunile leswaku ku endliwa tin’wana to saseka

Thrust SSC

Hi October 15, 1997, loko yi hundza ekwandzasini ra Black Rock, Nevada, U.S.A., a yi tsutsuma hi rivilo ra le henhla swinene ra 1228 wa tikhilomitara hi awara

[Swihlovo Swa Kona]

Benz-Motorcar: DaimlerChrysler Classic; endzhaku: Brown Brothers; Model T: Courtesy of VIP Classics; Rolls-Royce: Photo courtesy of Rolls-Royce & Bentley Motor Cars

Jeep: Courtesy of DaimlerChrysler Corporation; black Beetle: Courtesy Vintage Motors of Sarasota; yellow Beetle: VW Volkswagen AG

Citroën: © CITROËN COMMUNICATION; Mercedes Benz: PRNewsFoto

Chrysler Minivan: Courtesy of DaimlerChrysler Corporation; Datsun: Nissan North America; Thrust SSC: AP Photo/Dusan Vranic