“Hi Ta Hlangana eXihlobyeni”

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE MOLDOVA

MUTEKIWA u languta a ri karhi a chuhile loko ku kiwa mati exihlobyeni ma halatiwa epatwini. U hleka hi ntsako loko muteki a n’wi tlakula va tsemakanya endhawini leyi tsakamaka. Vanghana ni maxaka lava nga kwalaho va hlanganile leswaku va ta hlalela ni ku phokotela mavoko loko va vona vatekani lavantshwa va endla mukhuva lowu wa khale wa ndhavuko. Ndhavuko lowu, lowu nga tolovelekangiki wa vukati wu kombisa kahle leswaku le Moldova, xihlovo a ko va ndhawu yo ka mati ntsena.

Leswi yi nga le dzonga-vuxa bya Yuropa, en’walungwini, evuxeni ni le dzongeni wa Moldova ku na Ukraine, kasi Romania yi le vupela-dyambu. I ndhawu leyi nga kwalomu ka 34 000 wa swikwere khilomitara.

Hambileswi ku nga ni milambu ya kwalomu ka 3 100 eMoldova, hakanyingi dyandza ri endla leswaku milambu leyi yi nga swi koti ku pfuna vaaka-tiko va yona va 4 300 000. Ku engetela eka mati lama kumiwaka emilambyeni ni le mativeni, mati lama endlaka tiphesente to tlula 20 lama tirhisiwaka hi vaaka-tiko ma huma eswihlobyeni. Ku ringanyetiwa leswaku ku ni swihlovo leswi nga exikarhi ka 100 000 na 200 000 etindhawini leti nga ehansi ePrut, le Moldova!

Etlhelo ka magondzo ni tindlela letitsongo ta le Moldova ku ni swihlovo leswi khavisiweke kahle leswi timulaka torha ra vafambi. Eka swihlovo swo tala leswi nga kona etikweni, xihlovo lexi nga emutini hi laha vanghana va hlanganaka kona va bula hi leswi endlekeke siku rero.

Ndhavuko Wa Ku Xixima Mati

Le Moldova ku xixima mati ya le xihlobyeni swi kombisiwa hi tindlela to tala. Hi xikombiso, swihambukelo swi akiwa ekule ni xihlovo xa muti naswona leswaku mati ma tshama ma basile, ku ni nawu lowu sivelaka ku tlherisela mati exihlobyeni. Loko munhu a ke mati yo tala ku tlula lawa a ma lavaka, lama seleke ma fanele ma halatiwa emisaveni kumbe exibyeni lexi nga kusuhi ni xihlovo. Ku tlula kwalaho, swi kombisa ku nga xiximi ku tshwutela ekusuhi ni xihlovo. Phela, ndhavuko wa kwalaho wu yirisa hambi ku ri ku holova ekusuhi ni xihlovo!

Swihlovo swi endla leswaku ku va ni vun’we eka vanhu va le Moldova. Ku ceriwa ka xihlovo lexintshwa i ntirho wa muganga hinkwawo naswona wu tekiwa ku fana ni ku aka yindlu leyintshwa. Leswi swi vonaka eka xivulavulelo xa kwalaho lexi nge, Munhu la nga akiki muti, a nga kurisiki n’wana, a nga ceriki xihlovo naswona a nga byariki murhi, u tlange hi vutomi byakwe. Loko va heta ku cela xihlovo, hinkwavo lava celeke va rhambiwa enkhubyeni lowukulu.

Swiphiqo Swa Mbango

Swihlovo swo tala swa le Moldova swi kuma mati eminkoveni ya le hansi ka misava leyi enteke kwalomu ka 5 ku ya eka 12 wa timitara. Mati man’wana ma kumeka endhawini leyi enteke timitara ta 150 na 250. Hambileswi ku nga ni milawu ya ndhavuko yo sirhelela swihlovo, mati yo tala eMoldova ma thyakisiwe hi thyaka leri humaka etifemeni ni ra tikhemikhali leti tirhisiwaka eka vurimi. Buku ya Nhlangano wa Matiko ya 1996 leyi nge, Republic of Moldova Human Development Report yi vule leswaku tinayitreti ni switsongwatsongwana leswi vangaka mavabyi swi thyakise “swihlovo swa kwalomu ka 60 wa tiphesente swa le Moldova.” Hambiswiritano, emalembeni ya sweswinyana, mati ma hlantswekilenyana tanihi leswi tifeme ti nga ha tirhisiwiki ngopfu naswona ku nga ha chuluriwiki ngopfu tikhemikhali ni mafurha ehenhla ka misava, leti nga ha nghenaka emisaveni ti ya fika emilambyeni ya le hansi ka misava.

Loko u endzela eMoldova, a swi kali swi lava u chela mati epatwini leswaku u ta burisana ni vanghana. U nga ha twa swin’wana leswi endlekeke esikwini rero loko u ri karhi u timula torha ra wena hi nghilazi ya mati yo titimela. Lexi u nga xi endlaka i ku pfumela ntsena leswaku munhu wa le Moldova la nga ni malwandla a hlangana na wena exihlobyeni.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 30, 31]

NTIRHO WA MAVOKO WA NDHAVUKO

Oleg u tirha hi mazenge naswona ku sukela loko a hume exikolweni, u endla swipfalo swo saseka swa swihlovo. Oleg u ri: “Ndzi anakanya leswaku ku tirha hi mazenge swi le ngatini ya ka hina. Eku sunguleni ka lembe-xidzana leri hundzeke, kokwana u dyondze ku tirha hi mazenge eka Muyuda un’wana loyi a a tshama ekusuhi ni muti wa ka vona wa Lipcani. Endzhaku ka ku dlayeteriwa ka vanhu vo tala hi nyimpi ya vumbirhi ya misava, vanhu vo hlayanyana lava saleke va endla ntirho wa mazenge a ku nga ri Vayuda. Hi wona nkarhi lowu tatana a dyondzeke ha wona ntirho lowu a tlhela a dyondzisa na mina.”

Loko a endla swivumbeko leswi rharhanganeke swo sasekisa swipfalo swakwe swa swihlovo, Oleg u tirhisa switirhisiwa leswi tolovelekeke ni mimpfampfarhuto yi nga ri yingani; ndhavuko ni miehleketo ya yena hi swona swi lawulaka mavoko yakwe. Vanhu va kwalaho va byi rhandza ngopfu vutshila byakwe. Oleg u ri: “Vaxavi va mina va tala ku kalala loko va xava eka van’wana kambe loko mina ndzi va endlele swipfalo, a va vileli ku hakela mali leyi ndzi yi lavaka.”

[Mimepe leyi nga eka tluka 30, 31]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

UKRAINE

MOLDOVA

ROMANIA

Lwandle ra Ntima