Ta Rivala
◼ “Ku vulavurisana lokunene exikarhi ka vana ni vatswari swi kavanyetiwa hi “ku hlalela thelevhixini siku hinkwaro, ku nga ha dyi ndhawu yin’we ka mindyangu, ni tiphreme to rhwala vana leti se ti endliwaka leswaku va tshama va langute mahlweni.” Leswi swi endla leswaku vana lava ha ku sungulaka xikolo “va va ni ximbilwambilwana” loko va tsandzeka ku phofula ndlela leyi va titwaka ha yona.—THE INDEPENDENT, BRITAIN.
◼ Le Spaniya, vana lava endlaka 23 wa tiphesente va tswariwa hi vatswari lava nga tekanangiki. Le Furwa, nhlayo leyi yi fika eka 43 wa tiphesente; le Denmark i 45 wa tiphesente; naswona eSweden i 55 wa tiphesente.—INSTITUTO DE POLÍTICA FAMILIAR, SPANIYA.
◼ Munhu un’we eka vanharhu va le Britain va etlela tiawara leti nga fikiki eka ntlhanu vusiku byin’wana ni byin’wana, leswi endlaka leswaku “va nga xalamuki kahle, va rivala ngopfu, [naswona] va va ni swipfukela.” Ku ka va nga etleli hilaha ku ringaneke swi nga ha endla leswaku munhu “a va ekhombyeni ra ku nyuhela, ra ku khomiwa hi vuvabyi bya chukele, ntshikilelo, ku dlaya vukati kumbe mhangu leyi chavisaka ya movha.”—THE INDEPENDENT, BRITAIN.
“Ku Tihungasa” Hi Madzolonga
Phepha-hungu ra le Spaniya leri vitaniwaka El País, ri ri: “Ku biwa ni ku hlekuriwa loku endliwaka hi vantshwa, va tlhela va swi rhekhoda eka vhidiyo hi tiselfoni, swi ya swi andza.” Van’wana va dlayiwa hi ku bukuteriwa. Ha yini vantshwa va endla vugevenga byo tano? Magazini wa XL wu ri: “A va swi endli hikwalaho ka ku lava ku yiva kumbe hikwalaho ka xihlawuhlawu kumbe hikwalaho ka leswi va welaka eka ntlawa wo karhi. Va swi endlela ku tihungasa—naswona lebyi i vugevenga lebyintshwa. Vicente Garrido, mutivi wa mianakanyo la kambelaka timhaka ta vukhamba, u ri: “Minkarhi yin’wana va va va dakwile kasi minkarhi yin’wana va va va nga dakwanga. Kambe nchumu lowu va fanaka ha wona i wun’we, a va tisoli.”
A Va Na Mhaka Ni Mavabyi Ya Le Tindhawini Leti Hisaka
Vaendli va vulavisisi bya mirhi a va na mhaka ni mavabyi yo tala ya le tindhawini leti hisaka. Ha yini? Michael Ferguson, mutivi wa timolekhuli eYunivhesiti ya Dundee, le Scotland u ri: “Mhaka yo vava hileswaku . . . tifeme ta mirhi a ti le ku laveni ka [mirhi leyintshwa].” Tikhampani ta swi tiva leswaku a ti nge vuyeriwi loko to endla tano, ta swi tiva leswaku swi fana ni ku bohelela mali enengeni wa mpfuvu. Tikhampani leti ti rhandza ku endla mirhi leyi nghenisaka mali yo tala, ya mavabyi yo tanihi Alzheimer, ku nyuhela ngopfu ni ya ku endla leswaku vanhu va pfuxelela matimba ya vona ya rimbewu. Hi nkarhi lowu fanaka, hi ku vula ka magazini wa New Scientist, ku ringanyetiwa leswaku “vanhu va miliyoni emisaveni hinkwayo va dlayiwa hi malariya, kasi a ku si kumeka ni ntshwati wa mirhi leyi nga riki na khombo ni leyi kotaka ku tshungula vuvabyi lebyi.”
“Vaxavi” Lavatsongo
Hi ku ya hi Yunivhesiti ya La Sapienza le Rome, eItaliya, vana lavatsongo lava ha riki ni malembe manharhu va swi kota ku vona ku hambana ka swilo leswi xavisiwaka, naswona loko se va ri ni malembe ya nhungu, va sungula ku va “vaxavi.” Swinavetiso swa TV swi byi khumba ngopfu vutomi bya vona, swi va endla va va ni nkani, va sindzisa vatswari leswaku va xava swilo swo karhi, hi ku vula ka La Repubblica. Phepha-hungu leri ri vula leswaku “khombo hileswaku,” vana “va hetelela va hanya etikweni ra milorho naswona va kholwa leswaku ri kona hakunene, laha nchumu wun’wana ni wun’wana lowu kumekaka kona (naswona wu xaviwaka) swi bohaka leswaku munhu a va na wona.”
Xipopana Lexi “Tikeke”
Madokodela ni vaongori lava khathalelaka vanhu lava tikeke hi ntolovelo a va dyondzisiwa ntirho lowu hi ku tirha hi vanhu lava tikeke. Kambe sweswi, hi ku vula ka xiviko xa Associated Press, “xipopana lexi encenyetaka ku veleka,” lexi vitaniwaka Noelle, xi “ya xi rhandziwa ngopfu.” Xipopana lexi “tikeke,” lexi tshuka-tshukaka onge xa hanya, lexi kotaka ku tsanyuka ku fana ni nomu wa mbeleko, xi nga endliwa leswaku xi sungula ku va ni swiphiqo leswi hi xitalo swi vaka kona loko munhu a veleka, naswona va nga endla leswaku xi velekisiwa hi nkarhi wolowo kumbe swi lava xi nyikiwa nkarhi wo lehanyana xi nga si velekisiwa. “Ricece” leri Noelle a nga ta ri veleka ri nga ha va ni muhlovo wa pinki lowu kombaka leswaku ri hanye kahle kumbe wa wasi lowu kombaka leswaku ri kayivela okisijini. Ha yini va dyondzisiwa hi ku tirhisa xipopana? Xiviko lexi xi ri: “Swa antswa ku endla xihoxo eka xipopana lexi durhaka $20,000 [R140 000] ku ri ni ku endla xihoxo eka munhu la hanyaka.”