Mahakatimba Ya Xiphambati Xa Humba

Xana Ma Lo Endliwa?

● Xiphambati xa humba i xin’wana xa swiphambati swo tsindziyela swinene. Humba leyi, leyi kumekaka eLwandle ra Indiya ya swi kota ku tiyiselela mati ya matimba lama enteke timitara ta kwalomu ka 2 400. Ku engetela kwalaho, hambiloko mati mo va ma ri ni matimba ku fikela kwihi, a ma nge xi khukhuli xihadyana lexi naswona a xi khumbeki hi ku cinca-cinca ka maxelo. Hambiloko mati ma hisa, xa swi kota ku hanya endzeni ka wona. Xiphambati lexi xi tlhela xi yi sirhelela eka swihadyana leswi nga ha yi hlaselaka.

Xiya: Xiphambati lexi xa humba xi ni tileyara tinharhu. Leyara yo sungula yi ni tikhemikhali ta iron sulfide; ya vumbirhi yi ni tiphrotheyini leti kumekaka eka tinxaka tin’wana ta tihumba; kasi ya vunharhu yi endliwe hi timinerali ta khalisiyamu leti vuriwaka oragonite. Tileyara leti tinharhu ta yi sirhelela loko yi hlaseriwa hi minkokotso leyi ringetaka ku pfotlosa xiphambati xa yona hi min’wala ya tona ya matimba. Nkokotso wu nga heta masiku yo tala wu manye humba, kambe xiphambati xa yona a xi nge tshoveki.

Magazini lowu vuriwaka Discover wu vula leswaku hi ku tirhisa xitirhisiwa xa dayimani lexi vuriwaka indenter, valavisisi va xiye leswaku “xiphambati xa humba xi lava matimba lamakulu leswaku xi pandzeka. Kambe ku pandzeka leyara ya xona yo sungula ntsena. Ku pandzeka koloko a ko endla leswaku xi va ni matimba ntsena, kambe ku tlhela ku endla leswaku xi nga ha yi emahlweni xi pandzekela.” Hi hala tlhelo, swi tikomba onge xiphambati xa le xikarhi hi xona lexi endlaka leswaku xi nga pandzeki loko xi hlaseriwa.”

Valavisisi va lava ku tirhisa xiphambati xa humba leswaku va endla makarapa yo tiya swinene, swiambalo swo tisirhelela ha swona eka makulu swin’we ni miri ya swikepe ni swihaha-mpfhuka. Magazini wa Discover wu tlhele wu ku: “Hambi ku ri tiphayiphi ta oyili ta le Arctic leti tshamelaka ku himeteriwa hi tintshava ta ayisi, swi nga antswa swinene loko to endliwa hi xiphambati xa humba.”

U anakanya yini? Xana mahakatimba ya xiphambati xa humba ma lo tiendlekela kumbe ma lo endliwa?

[Dayagramu leyi nga eka tluka 23]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Indenter

Leyara ya le handle

Leyara ya le xikarhi

Leyara ya le ndzeni

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 23]

Courtesy Anders Warén