Dyondzo 13

Ku Antswisiwa Ka Rito Ni Ku Tirhisiwa Ka Swikurisa-marito

1-3. Hi kwihi ku tsana kun’wana eka mfanelo ya rito, naswona i yini lexi nga pfunaka ku kambisisa xiphiqo xa munhu hi yexe?

¹ “I mani la endleke nomu wa munhu?” i xivutiso lexi vutisiweke Muxe hi Muvumbi, Yehova Xikwembu. (Eks. 4:10, 11) Naswona hi nga ha engetela, I mani la endleke switirho hinkwaswo swo hlamarisa leswi humesaka mbulavulo wa munhu? Muxe u hetelele a dyondze leswaku, hambi leswi a a ri ni “nomu wo tika, ni ririmi ro nonon’hwa,” Xikwembu a xi ta n’wi pfuna naswona xi n’wi pfunile ku antswisa rito rakwe ro vulavula. Muprofeta loyi u endliwe a swi kota ku vulavula khwatsi ni tiko ra Israyele.

² Namuntlha ku ni malandza yo tala ya Xikwembu lama ku lemukaka kahle ku tsana ka wona vini ko vulavula. Man’wana ma ni rito ro tsana, man’wana rito ra le henhla, man’wana ma ni rito ra mahlehleleti kumbe leri nga humiki kahle. Rito leri nga humiki kahle, mpfumawulo wa tinhompfu kumbe rito ra muxaka wa mahlehleleti a ri tsakisi loko u ri yingisela. Rito leri nga cinca-cinciki, ro tsana, a ri n’wi khutazi munhu. Loko rito ra wena ri voyamela eku kombiseni ka kun’wana ka ku tsana loku, vana ni xivindzi. A ku na xivangelo xo tilan’wela eka xiyimo xexo, onge hi loko swi nga koteki ku lulamisa kumbe ku antswisa.

³ Kavula, leswaku a endla nhluvuko, munhu u fanele a lemuka ku tsana ko karhi loku a fanelaka ku ku antswisa. Laha, hi laha Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni ni xitsundzuxo xa xona lexi pfunaka xa mulanguteri wa xikolo xa vutirheli, xi nga ku pfunaka ku kambisisa ku tsana kwihi na kwihi ka rito. Nakambe, swa pfuna ku yingisela rito ra wena n’wini leri rhekhodiweke. Loko u nga si swi endla leswi, u nga hlamala. Hikuva loko u vulavula u twa ku rhurhumela ka marhambu enhlokweni ya wena n’wini naswona ku rhurhumela loku ku pfumelela rito ra le hansi, kasi rhekhodo ya thepi yi paluxa ndlela leyi u twalaka ha yona eka van’wana. Leswaku u endla masungulo yo antswisa rito i swinene ku anakanyisisa hi tirhelo ra rito ra wena, leri u talaka ku ri tirhisa handle ko ehleketa ha rona.

4-6. Xana ku vulavula ku huma hi ndlela yihi?

⁴ Ndlela leyi ku vulavula ku endlekaka ha yona. Xisekelo xa mpfumawulo hinkwawo wa mbulavulo i nkolo wa moya lowu u wu humesaka ku suka emahahwini, lama tirhaka tanihi swihuhuteri. Moya wu tlhandluka hi muhocho wa wona wu nghena ekholokholweni, leri talaka ku vuriwa bako ra rito, leri nga exikarhi ka nkolo wa wena. Endzeni ka bako ra wena ra nkolo ku ni misihanyana mimbirhi leyi khomaneke leyi vuriwaka tinsinga ta rito. Leswi i swihumesi swa hina leswikulu swa rito. Tinsinga leti kumbe “misiha ya rito” hi laha nakambe ti vuriwaka ha kona, i swilo swo fana ni tixelufu leti tsekatsekaka ekhumbini ra bako ra wena ra rito. Xikongomelo xa tona lexikulu i ku pfuleka ni ku pfaleka leswaku ti nghenisa ni ku humesa moya, ku katsa ni ku susa swilo leswi nga lavekiki emahahwini. Loko mahahu ya wena ma hefemula, ma endla tinsinga teto ti tshukatshuka. Loko ti rhurhumerisa xisweswo loko moya wu ri karhi wu susumeteriwa ku hundza eka tona ti vanga mpfumawulo. Ku kombisa leswi: Loko u huhutela baloni, u pfala nkolo kutani u tshika moya wu huma hi le nkolweni, xinon’wana xa yona xa rhurhumela, xi humesa mpfumawulo. Hikwalaho, loko u vulavula, tinsinga kumbe misiha leyi nge kholokholweni ra wena yi khomana yi tiya. Mukhandlo wa xivumbeko xa-V lowu nga exikarhi ka tona wa pfaleka. Loko misiha leyi yi vambeke swinene, yi rhurhumela hi xihatla ivi yi humesa mimpfumawulo ya rito ra le henhla. Hi hala tlhelo, loko yi debyile, yi humesa marito ya le hansi.

⁵ Loko gandlati ra moya ri suke ekholokholweni, ri nghena exiphen’wini xa le henhla xa nkolo wa wena, lexi vuriwaka lakalaka. Kutani ri hundzela enon’wini wa wena ni le tinhompfini ta wena. Laha mimpfumawulo ya le henhla ya engeteriwa eka mpfumawulo wo sungula. Mimpfumawulo leyi ya le henhla yi cinca rito ni ku ri kurisa ni ku ri nyika matimba. Lwangu ra nomu, ririmi, meno, maxinini, rihlaya ni milomu swa hlangana leswaku swi tsemelela magandlati lama rhurhumelaka ya mpfumawulo ivi swi ma cincela eka switwari ni switatisi leswaku ku ta huma mpfumawulo hi ndlela ya ku vulavula loku twisisekaka.

⁶ Hakunene rito ra munhu i xihlamariso, a ri nge pimanisiwi na nchumu loko swi ta eka ku cinca-cinca ka xichayana lexi endliweke hi munhu. Ri ni vuswikoti byo phofula mintlhaveko ni minsusumeto, ku sukela erirhandzwini ra musa, ro olova ku ya eka rivengo ra tihanyi ni ra vukari. Hambi leswi ri nga hetisekangiki, rito ra munhu ri nga hlanganisa ntila wa tithoni tinharhu ivi wu humesa, ku nga ri mpfumawulo wo xonga wa tinsimu ntsena, kambe ni mintila ya ku vulavula leyi tsakisaka mbilu loko ri vumbiwile ni ku leteriwa kahle. Hi laha hi nga ta vona ha kona, leswaku u antswisa rito, ku ni swilo swimbirhi swa nkoka swinene.

7-10. Mphakelo wa moya wa munhu wu fanele ku lawuriwa njhani, naswona ha yini?

⁷ Ku lawula mphakelo wa moya. Leswaku ku va ni vuyelo lebyinene, xivulavuri xi lava mphakelo lowunene, lowu nga hundzukiki wa moya kun’we ni ku lawula lokunene ka moya. Vanhu vo tala a va yi tivi ndlela yo koka ni ku humesa moya kahle loko va vulavula. Hikwalaho ka sweswo va tirhisa xiphemu xa le henhla xa mahahu ntsena, lerova loko va vulavula hi ku hatlisa va boheka ku hefemula hi mahika. Ku hambana ni mianakanyo leyi tolovelekeke, xiphemu lexikulu xa mahahu a xi le henhla ka xifuva; xivandla lexi xo languteka ntsena xi ri xikulu hikwalaho ka marhambu ya hina ya le makatleni. Ku ri na sweswo mahahu ma aname ehenhlanyana ka ripfalo (diaphragm). Leti i tinyama ta matimba to kovotleka leti tirhaka tanihi pompo, ti pfuna mahahu ya wena ku koka moya wo tenga ni ku humesa moya lowu tirheke. Tanihi leri hlanganeke ni timbambu ta le hansi, ripfalo ri hambanisa xifuva ni nkovotlo wa byeke. Tinyama leti to vumbeka tanihi lwangu hi tona leti tirhisiwaka ngopfu eku hefemuleni. Loko lwangu ra ripfalo ri tlakuka, ri humesela moya ehandle ka mahahu ya wena. Loko ri ya ehansi, moya wu nghena emahahwini ya wena.

⁸ Ku dyondza ku lawula mphakelo wa wena wa moya i nchumu wo sungula ku tirhela eka wona leswaku u antswisa rito ra wena. Endla matshalatshala lamakulu leswaku u papalata ku kukumuxa xiyenge lexitsongo xa le henhla xa xifuva xa wena loko u koka moya leswaku u vulavula. Kukumuxa mahahu ya wena ya le hansi. Kutani lawula ku huma ka moya, u wu tshika wu huma hakatsongo-tsongo hi nsusumeto wutsongo wa ripfalo lowu sekeriwaka hi tinyama ta byeke. Leswi swi ta sivela ku huma ka moya hi ku hatlisa. Loko wu nga lawuriwi, xivulavuri xi hatlisa xi heleriwa hi moya ivi xi vulavula hi ku hefemuteka, rito ra xona ri nga twakali kahle.

⁹ Mboyamelo wa lavo tala i ku ringeta ku lawula mphakelo wa moya hi ku sihalarisa nkolo, kambe leswi swo humesa ntsena rito ra mahlehleleti ni leri tlimbekeke. Ku papalata sweswo, ringeta ku endla leswaku misiha ya nkolo wa wena yi tshama yi ntshunxekile.

¹⁰ Ku fana ni mutsutsumi loko a titolovetela ku ya emphikizanweni, xisweswo xivulavuri xi fanele ku antswisa ku lawula ripfalo hi ku titoloveta. Xi nga yima xi ololoka, xi koka moya swinene, xi wu humesa hakatsongo-tsongo, xi vula khwatsi na hi ku rhelela kahle maletere yo tala hi laha swi kotekaka ha kona hi nongonoko wa wona, kumbe xi hlayela tinomboro ehenhla hi laha xi kotaka ha kona hi ku hefemula kun’wana ni kun’wana. Nakambe xi nga titoloveta hi ku hlayela ehenhla.

11-15. Ku tiyisiwa ka misiha ku fambelana njhani ni mfanelo yo vulavula ya rito ra le henhla, ku vulavula hi tinhompfu ni rito leri nga twaliki kahle?

¹¹ Ku ntshunxa misiha leyi vambekeke. Nchumu wun’wana wa nkoka eku hluleni ka swiphiqo swo tala swa rito i xiletelo xo olova—ntshunxeka! Swa nonon’hwa ku pfuna munhu wihi ni wihi ku antswisa rito rakwe handle ka loko a dyondza ndlela yo ntshunxeka. Kambe wa hlamarisa hakunene nhluvuko lowu u nga wu endlaka hi ku dyondza ku ntshunxeka loko u vulavula. Miehleketo yi fanele ku ntshunxeka kun’we ni miri, hikuva ntshikilelo wa miehleketo wu vanga ntshikilelo wa misiha. Ntshunxeka eka ntshikilelo wa miehleketo hi ku kuma langutelo lerinene ra vayingiseri va wena, lava, hi minkarhi yo tala, va nga vanhu va Yehova. Xana vanghana va wena, hi leswi va tshameke hi minxaxamelo, va hundzuka valala va wena hi xitshuketa? Kavula a swi tano. Ku hava vanhu emisaveni lava langutanaka ni vayingiseri vo tano va xinghana ni va rirhandzu hi laha hi langutanaka na vona ha kona nkarhi na nkarhi.

¹² Xo sungula u nga ha lava ku ntshunxeka eripfalweni. U nga ha kuma leswaku, loko u ri kusuhi ni ku vulavula, u hefemulela ehenhla ni ku va ni mahika hikwalaho ko chuha. Leswi swi nga lulamisiwa hi ku hefemula hakatsongo-tsongo, hi ku nonoka na hi nkhuluko lowu nga hundzukiki, nkarhi hinkwawo u ringeta ku ntshunxa misiha ya wena ya nkolo.

¹³ Hi laha hi dyondzeke ha kona, ku vambeka loku engetelekeke ka tinsinga ta rito ku tlakusa rito, kutani loko u yi vamba ngopfu u humesa mimpfumawulo leyikulu. Leswi swi nga vanga rito ra le henhla leri twalaka ri nga ntshunxekanga ni leri endlaka leswaku vayingiseri va titwa va nga ntshunxekanga. Xana ku nga endliwa yini leswaku ku hluriwa leswi? Tsundzuka leswaku tinsinga ta wena ta rito ta rhurhumela hikwalaho ka moya lowu hundzaka eka tona. Rito ra tona ra cinca loko misiha yi ti vamba kumbe yi ti ntshunxa, ku fana ni loko mpfumawulo wa xinari xa vhayolini wu cinca loko xi vambiwa kumbe ku dyebyisiwa. Loko u ntshunxa tinsinga ta rito, rito ra ehla. Kutani lexi u fanelaka ku xi endla i ku ntshunxa misiha ya nkolo. Ntshikilelo nakambe wu nga vangela tinyama to mita leswaku ti nga tirhisani ni leti ti lawulaka tinsinga ta rito, swi humesa rito ra mahlehleleti. Ku antswa ku va kona loko u ntshunxeka hi rixaladza.

¹⁴ Minkarhi yin’wana loko a tiyisa misiha ya nkolo ni nomu, munhu u pfala muhocho wa tinhompfu lerova moya wu nga hundzi kahle. Leswi swi vanga ku vulavula hi tinhompfu. Ku papalata leswi, nakambe swi lava u ntshunxeka. Hambi swi ri tano, minkarhi yin’wana xiphiqo xi nga ha vangiwa hi ku pfaleka ka tinhompfu.

¹⁵ Rihlaya na rona ri lava ku ntshunxiwa. Loko ri vambekile, nomu a wu pfuleki kahle naswona mpfumawulo wu susumetiwa wu huma hi le menweni. Leswi swi vanga ku va ni mahlehleleti ni ku nga twali kahle ni ku nga twisiseki loko u vulavula. Hambi swi ri tano, ku ntshunxa rihlaya a swi vuli swona leswaku u sungula ku loloha emikhuveni ya ku vulavula. Swi lava ku ringaniseriwa ni mukhuva wo endla mimpfumawulo leswaku ku va ni mavitanelo lamanene ya marito.

16, 17. I yini lexi nga ta pfuna ku antswisa ku humesa rito ra munhu, naswona ha yini swi ri swa nkoka swinene?

¹⁶ Ku ntshunxa ntshikilelo wa misiha ku pfuna swinene eku humeseni ka rito. Loko mimpfumawulo leyi twakalaka yi humesiwa hi nkolo lowu ntshunxekeke, rito ra mimpfumawulo leyi engetelekeke ri fanele ku yi susumetela ku humesa vuswikoti byo phofula rito kahle. Mpfumawulo wu humesiwa hi ku tirhisa miri hinkwawo tanihi xihlovo xa mpfumawulo, kambe leswi swi siveriwa hi ntshikilelo. Mpfumawulo, lowu humesiwaka ekholokholweni, a wu dzumadzumi emabakweni ya tinhompfu ntsena, kambe ni le xivumbekweni xa marhambu xa xifuva, meno, lwangu ra nomu ni mihocho ya marhambu. Hinkwaswo leswi swi nga pfuneta eka nkoka wa ku humesa mpfumawulo. Loko munhu a tshikilela xihlovo xa mpfumawulo wa vhayolini, mpfumawulo wa nyamalala; xi fanele xi ntshunxeka leswaku xi rhurhumela. Swi tano na hi swivumbeko swa marhambu swa miri wa hina, leswi khomiwaka swi tiya hi misiha. Hi ku humesa rito u ta kota ku fikelela vayingiseri vo tala hi ku olova, handle ka matshalatshala lamakulu, handle ko kama rito ra wena. Handle ko humesa mpfumawulo swa nonon’hwa ku phofula rito kahle, ku ri cinca-cinca kahle kumbe ku phofula mintlhaveko yo hambana.

¹⁷ Ku humesa mpfumawulo ku nga antswisiwa hi ku titoloveta ku yimbelela u nga humesi marito kun’we ni ku ntshunxiwa ka rixaladza ka miri. Milomu yi fanele ku khumbana katsongo ntsena, ku nga ri ku yi pfala hi matimba. Hi mukhuva wolowo ku rhurhumela ka mpfumawulo ku nge siveriwi hi misiha leyi vambekeke kumbe ku sindzisiwa ku huma hi nhompfu. Ku phindha marito yo karhi ni ku titoloveta mpfumawulo lowu kokaka lowu yimeriwaka hi ng, m, n na l swi ta kumeka swi pfuna swinene. Ku titoloveta kun’wana loku pfunaka eku antswiseni ka mfanelo ya rito i ku humesa mpfumawulo wa switwari, u wu koka u pfule nkolo, rihlaya ri ntshunxekile naswona mpfumawulo wu ri ehansi.

18-22. I xitsundzuxo xihi lexi hi fanelaka ku xi tsundzuka mayelana ni ku tirhisa swikurisa-marito hi ndlela leyi humelelaka?

¹⁸ Ku tirhisa swikurisa-marito kahle. Etindhawini letikulu ta minhlangano, swa laveka ku kurisa rito ra munhu hi michini, ku olovisa ndzhwalo wa xivulavuri ni ku endla leswaku swi tsakisa vayingiseri. Xisweswo xivulavuri a xi boheki ku tikarhata swinene leswaku xi fikelela mpfumawulo, naswona a swi lavi leswaku vayingiseri va yingisela hi ku non’hweriwa leswaku va twa leswi vuriwaka. Swikurisa-marito swa tirhisiwa emabandlheni layo tala, ku nga ri eplatifomo ntsena, kambe swi tirhisiwa ni hi lava hlamulaka exikarhi ka vayingiseri, hikwalaho tinhlamuselo hinkwato ti nga twiwa kahle. Hambi loko swikurisa-marito swi nga tirhisiwi eHolweni ya Mfumo ya kwalaho, swi tirhisiwa ngopfu eminongonokweni ya le tinhlengeletanweni. Hikwalaho hi fanele ku tiva ndlela yo swi tirhisa kahle.

¹⁹ Xana nomu wa wena wu fanele wu va kusuhi ni xikurisa-marito ku fikela kwihi? Hi ntolovelo i tisentimitara ta khume ku ya ka khume-ntlhanu. Xiphiqo lexi tolovelekeke ngopfu hi ku tirhisa xikurisa-marito hi leswaku xivulavuri xi le kule swinene na xona. Hikwalaho lemuka mpfhuka. Naswona kongomisa rito ra wena eka xikurisa-marito na hi ku landza ntila wa xona wo khoma mpfumawulo. Loko leswi swi nga endliwi, swa nonon’hwa eka loyi a tirhanaka ni mpfumawulo ku lulamisa leswaku vayingiseri va swi twa kahle, hi ndlela leyi twakalaka. Kavula, ku khohlola, ku entshemula kumbe ku basisa nkolo ekusuhi ni xikurisa-marito swi fanele ku papalatiwa.

²⁰ Loko u tirhisa xikurisa-marito, yingisela ndlela leyi rito ra wena ri twalaka ha yona loko ri huma eka xikurisa-mpfumawulo. Kutani loko swi laveka, u nga ringanisa rito ni ku lulamisa yimelo ra wena. Ndzulamiso wu nga endliwa hi ku tshinela eka xikurisa-marito kumbe ku tlhentlha hi tisentimitara timbirhi na hafu kumbe ntlhanu wa tona. Swivulavuri swin’wana swi fanele ku papalata rito ro pfala tindleve, tanihi leswi swi nga ta onha rito ra swona, ivi ri tikomba ri tinga ni ku nga tsakisi eka vayingiseri. Nakambe, tsundzuka leswaku loko u lava ku ehlisa rito ra wena leswaku u lulamisa swo karhi laha ni lahaya eka nkulumo ya wena hinkwayo, vayingiseri va wena va nga twa hambi ku ri ku hlevetela, hikwalaho ka xihlamariso lexi xa manguva lawa xo kurisa marito.

²¹ Ku ni switsundzuxo swin’wana leswi na swona swi lavaka ku nyikeriwa nyingiso eku tirhiseni ka swikurisa-marito. Xana u tshama u swi xiya leswaku minkarhi yin’wana “p” u humesa mpfumawulo wo buluka? Leswi swi humelela loko munhu a vulavulela eka xikurisa-marito hi ku kongoma a ri kusuhi ngopfu. Mimpfumawulo leyi tungulaka ya “s” na yona yi nga vanga swiphiqo. Yi lava ku vitaneriwa ehansi, hikuva yi engeteriwa hi ku kurisiwa ka rito kutani yi huma tanihi miloti. Loko u xiya ndlela yo hlangavetana ni xiphiqo lexi, a swi nonon’hwi ku endla tano.

²² Tirhelo ra rito ra hina i nyiko yo hlamarisa leyi humaka eka Muvumbi wa hina. Gezi ni miehleketo yo endla swilo leswintshwa na swona i tinyiko ta yena, naswona swi endle leswaku swi koteka ku vulavula hi swikurisa-marito. Loko hi tirhisa rito ra hina, hi ri ni switirho swo kurisa marito kumbe hi nga ri na swona, a hi endleni tano hi mukhuva lowu xiximaka Musunguri wa ku vulavula.