Xana Vukriste Bya Ntiyiso Byi Tswala Ti-Fanatic?
VUJAGANA byi ve ni tifanatic ta byona—ku sukela eka vanhu lava tivekeke ekhombyeni eka ku landzula ka politiki ku ya eka vanhu lava endlaka hi ndlela leyi nga tiyiselekiki eka lava va nga ni malangutelo lama hambaneke ya vukhongeri. Hi xikombiso, Mulweri wo sungula wa nkutsulo a a huhuteriwe hi Kereke ya Khatoliki leswaku a ntshunxa Yerusalema emavokweni ya vanhu lava a va voneke va ri lava nga tshembekiki. Swi sungule eka mintlawa minharhu leyi nga layiwangiki leyi vukari bya yona byo tlurisa mpimo byi katseke ku dlayiwa ka Vayuda le Rhineland. Loko mavuthu ya nyimpi ya Mulweri loyi wa nkutsulo ya humelerile ku teka Yerusalema, masocha lama ya vuriwaka ya Vukriste ya hundzule switarata swi va milambu ya ngati.
Ebukwini yakwe leyi nge The Outline of History, H. G. Wells u vulavule hi Mulweri wo sungula wa nkutsulo a ku: “Ku dlaya ka kona a ku chavisa; ngati ya lava hluriweke a yi khuluka eswitarateni, ku kondza loko vanhu va cheleteriwa hi ngati loko va ri karhi va famba kona. Nivusiku, ‘loko va rila hikwalaho ka ntsako lowukulu,’ valweri va nkutsulo va tile eSepulchre va huma eku kandziyeleni ka vona ka vhinyo, ivi va hlanganisa mavoko ya vona lama totiweke ngati kun’we hi xikhongelo.”
Eka Mulweri wa nkutsulo wa le ndzhakunyana loyi a vuriwaka Pope Innocent III, Albigenses na Waldenses lava nga ni ku rhula, lava aleke tidyondzo ta Rhoma ni ku tlurisa xikalo ka vafundhisi, va dlayiwile. Malunghana ni vu-fanatic lebyi phofuriweke ehenhleni ka vona, Wells u tsarile a ku: “Leswi a swi ringene eka va le Lateran, naswona kutani hi ni xivono xa Innocent III xo chumayela nkutsulo wo lwisana ni mintlawa leyi ya khombo, ni ku pfumela ku xaxametiwa ka xikelema xin’wana ni xin’wana lexi tsendzelekaka . . . ni vukari byin’wana ni byin’wana lebyi anakanyiwaka exikarhi ka vafumiwa vo tala lava nga ni ku rhula va Hosi ya Furwa. Timhaka ta vukari ni ta manyala ya mulweri loyi wa nkutsulo ti chavisa swinene ku ti hlaya ku tlula mhaka yihi na yihi ya ku dlayeriwa ripfumelo ka Mukriste hi vahedeni”.
Matimu ya Vujagana ya tele hi timhaka ta ti-fanatic, naswona hi ntolovelo ya humese mihandzu ya vukari. Kutani hi nga heta hi leswaku vu-fanatic a byi humesi mihandzu leyinene. New Standard Dictionary of the English Language ya Funk na Wagnalls (nkandziyiso wa 1929) yi hlamusela vufanatic hi ndlela leyi landzelaka: “Ku chivirika ku tlula mpimo kumbe ku chivirika loku hlanyaka.” Naswona yi hambeta yi ku kombisa hi marito lawa: “Ku hava nkarhi wa matimu lowu kombisaka mpimo lowukulu wa vukari, vunghwavava ni vu-fanatic ku tlula Valweri va nkutsulo.”
Nakambe swa tsakisa ku xiya nhlamuselo leyi nyikiweke hi rito ra Xinghezi leri nge “fanatic” hi Webster’s Third New International Dictionary, nkandziyiso wa 1961. Yi ri: ‘Fanatic—hi Xilatini, yi huhuteriwe hi xikwembu. 1. Ku ngheniwa hi kumbe onge hi loko ri ri demona; ku anama: ku hlanya, ku rhurhumela, ku penga. 2. ku fumiwa, ku humesiwa, kumbe ku kombisiwa hi ku chivirika lokukulu ngopfu: loku hlanyaka, loku nga twisisekiki; ku gingiriteka ku tlula mpimo, ngopfu-ngopfu etimhakeni ta vukhongeri.’ Hi ku tsundzuka mianakanyo leyi, xana swi nga vuriwa leswaku Vakriste va ntiyiso i ti-fanatic?
Va Voniwa Hi Mihandzu
Tanihi leswi muhandzu wa murhi wu wu kombisaka, kutani mimbuyelo ya mintirho ya vanhu yi kombisa leswaku i mixaka ya vanhu va njhani lava yi humesaka. Yesu Kriste, Musunguri wa Vukriste, u kombise leswi. U te: “Murhi lowunene a wu koti ku tswala mihandzu leyo biha, ni murhi wo biha a wu koti ku tswala mihandzu leyo nandziha. Hikokwalaho mi ta va tiva hi mintirho ya vona.”—Matewu 7:18, 20.
Yesu u sungule Vukriste bya ntiyiso tanihi murhi lowunene. Hikwalaho, wu nga ka wu nga tswali mihandzu leyo biha ya vu-fanatic. A wu kona nkarhi lowu Yesu a khutazeke valandzeri vakwe leswaku va tivavisa emirini kumbe eka van’wana. Ematshan’wini ya sweswo, loko a tshaha yin’wana ya milawu mimbirhi leyikulu, u te: “U ta rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.” (Matewu 22:39) Valandzeri vakwe a va fanele ku va ni musa hambi ni le ka valala va vona. Yesu u te: “Rhandzani valala va n’wina, mi endla leswinene eka lava mi vengaka. Mi katekisa lava mi rhukanaka, mi khongelela lava mi karhataka.”—Luka 6:27, 28.
Valandzeri va ntiyiso va Yesu va humile exikarhi ka vanhu va matiko yo tala yo hambana-hambana, hayi hi ndzilo ni tlhari, kambe hi Rito leri tsariweke ra Xikwembu ni ku hundzuka ka ku rhula. Ku hava mavuthu ya nyimpi lama fambeke na vona ematikweni man’wana leswaku ya ya dlaya, ya xanisa ni ku pfinya lava fularheleke nkhuvulo wa Vukriste. Ematshan’wini ya sweswo, vadyondzisiwa va Yesu va landzele xikombiso xakwe xa ku rhula xo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu eka hinkwavo, va va khutaza ku anakanyisisa hi rungula leri andlariweke eMatsalweni. Mihandzu ya ntirho wa vona yi katse mihandzu ya moya wa Xikwembu—“rirhandzu, ni ku tsaka, ni ku rhula, ni ku leha mbilu, ni vunene, ni ku hanana, ni ku tshembeka, ni musa, ni ku tikhoma. “—Vagalatiya 5:22, 23.
A ku na ku hambana namuntlha. Vukriste bya ntiyiso bya ha tswala mihandzu leyinene. Murhi, nhlengeletano ya Vukriste, leyi Yesu a yi byaleke ehenhla ka malembe ya 1 900 lama hundzeke a wu ri wunene, naswona wa ha ri wunene. Kutani a wu swi koti ku tswala mihandzu leyo biha, leyi nga tiyiselekiki, ya vukari ya vu-fanatic. Kutani ke, hikwalaho ka yini vu-fanatic byi ve lebyi tolovelekeke eVujaganini?
Muapostola Pawulo u kombise leswaku nkarhi a wu ta ta lowu Vakriste va vakanganyisi a va ta humelela. A va ta byarha vito leri nge Mukriste kambe va nga hanyeli rona kumbe ku tswala mihandzu ya rona leyinene. U byele vakulu va le Efesa a ku: “Hikuva mina ndza swi tiva leswaku, loko ndzi sukile, mi ta ngheneriwa hi timhisi, leto leva, leti nga ta ka ti nga tsetseleli ntlhambi; naswona, ndzi tiva leswaku ku ta huma van’wana exikarhi ka n’wina lava nga ta vula mavunwa ku tilavela vadyondzisiwa.” (Mintirho 20:29, 30) Eka vagwinehi lava ku tlhekeke Vujagana ni madzana ya byona ya tinhlengeletano leti himpfilitanaka ta vukhongeri leti dyondzisaka swilo leswi andlariwaka ntsena tanihi swa Vukriste. Entiyisweni, i ‘swilo leswi hambukisiweke,’ i mianakanyo ya vanhu naswona a hi ntiyiso wa Rito ra Xikwembu. Hi le xikarhi ka Vakriste lava vo hemba laha mihandzu leyo biha ya vufanatic yi tikombiseke kona.
Xana Ku Chivirika Ka Vukriste I Vu-fanatic?
I ntiyiso leswaku vu-fanatic i xivumbeko xa ku gingirika. Kambe vu-fanatic i “ku chivirika ku tlula mpimo kumbe loku hlanyaka,” ku chivirika “loku nga twisisekiki.” Leswi swi nga ka swi nga vuriwi hi Vukriste bya ntiyiso.
Hi ku phindha-phindha, Bibele yi tsundzuxa Vakriste ku va lavanene. Hi xikombiso, Vafilipiya 4:5 yi ri: “Vunene bya n’wina a byi tiviwe hi vanhu hinkwavo.” Naswona Vakriste va tshinyiwa leswaku “va nga tshuki va onha van’wana mavito, kambe va va lavo rhula, va va ni vuxaka, masiku hinkwawo va va ni musa eka vanhu hinkwavo.”—Tito 3:2.
Hikwalaho ka leswi Timbhoni ta Yehova ti endzelaka vanhu emakaya ya vona ku ya vulavula hi mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu, va hambanile ni vo tala lava tivulaka Vakriste. Ku chivirika loku evutirhelini bya Vukriste a hi xisekelo xo va langutisa tanihi ti-fanatic. I ku chivirikela lokunene ka ntirho lowu Yesu a wu endleke ni lowu a leriseke valandzeri vakwe ku wu endla. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Munhu loyi a vekelaka etlhelo mintirho yo tala leyi dyaka nkarhi ya munhu hi xiyexe leswaku a nyikela nkarhi wo tala hi laha swi nga kotekaka ha kona entirhweni wo chumayela hi Mfumo a hi mu-fanatic. Ematshan’wini ya sweswo, u kombisa ku tlangela ka yena ka xihatla ko pfuna van’wana hi ta mintiyiso leyi nyikaka vutomi ya Rito ra Xikwembu eka nkarhi wo koma lowu seleke wa leswaku ntirho lowu wu endliwa. Leswi i swinene naswona swa pfuna.
Ematshan’wini ya ku va ntirho wa ti-fanatic lowu vavisaka van’wana, ntirho lowu wu aka ripfumelo eka Xikwembu ni Rito ra xona. Wu nyika ntshembo eka lava nga hava ntshembo, wu tisa ntshunxeko eka vukholwa-hava bya vukhongeri ni ku honisa, naswona wu hundzula vanhu lava nga hlayekiki va mahanyelo yo biha ni ya vukari va va Vakriste lava baseke emahanyelweni ni lavo rhula. Mihandzu leyi yinene yi kombisa nhlengeletano leyinene.
Ematikweni lama tlulaka 200, Timbhoni ta Yehova ti hlayisa vutshembeki bya tona eka Mfumo wa Xikwembu, hambi leswi hakanyingi va nga ehansi ka nsivelo wa Vatirhela-mfumo etindhawini to tala. Vutshembeki bya vona eka Xikwembu, Mufumi la Tlakukeke, byi nga ka byi nga katsiwi ni vu-fanatic. I Mufumi la tlakukeke, naswona loko ku ri ni ku lwisana exikarhi ka milawu yakwe na liya ya hulumendhe ya vanhu, Mukriste wa ntiyiso u boheka ku yingisa yena. Ehansi ka tihulumendhe ta vanhu, milawu ya kwalaho minkarhi yin’wana ya honisiwa hikwalaho ka leswi yi lwisanaka ni milawu ya huvo. Hi ku fanana, eka Vakriste va ntiyiso milawu ya vanhu ya honisiwa loko yi lwisana na liya ya Mufumi wa Hinkwako-nkwako, Yehova Xikwembu. Tanihi leswi Mukriste wa ntiyiso a nga swi koteki ku yingisa milawu mimbirhi leyi himpfilitanaka, u endla leswi vaapostola va swi endleke. Va te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.” (Mintirho 5:29) Leswi swa twala.
Ku twisiseka loku fanaka ku kombisiwa hi Timbhoni ta Yehova malunghana ni minkhuvo ya tiko ni ya vukhongeri leyi lwisanaka ni Rito ra Xikwembu. A hi vu-fanatic ku ala ku hlanganyela eka leswi vo tala etikweni va swi hlayisaka. Ku va la hambaneke hikwalaho ka ripfalo ra vona ra vukhongeri swi veka Timbhoni exiyin’weni lexi fanaka ni xa Vakriste vo sungula, lava nga hlanganyelangiki eka minkhuvo leyi tolovelekeke ya siku ra vona. Kutani Timbhoni ta Yehova ta tsaka ku nyikela xivangelo xa Matsalwa xa ku nga hlanganyeli ka tona.—1 Petro 3:15.
Vanhu van’wana va nga ha katsa Timbhoni tanihi ti-fanatic hikwalaho ka ku ala ka tona ku amukela mipompelo ya ngati, ku nga endlelo leri tolovelekeke eka vo tala va madokodela. Laha nakambe i mhaka ya ku yingisa nawu wa Xikwembu. Valandzeri va ntiyiso va Yesu Kriste va lerisiwa ku ‘tshika . . . ngati.’—Mintirho 15:28, 29.
Xana munhu i mu-fanatic loko, hikwalaho ka ripfalo, a ala endlelo ra vutshunguri leri ri dumeke sweswinyana? Vanhu van’wana lava nga riki Timbhoni ta Yehova va ala mipompelo ya ngati hi ku chava ku tshaha AIDS kumbe vuvabyi byin’wana. Xana a swi twali eka Timbhoni ta Yehova ku kombela vutshunguri bya mirhi lebyi nga lwisaniki ni ripfalo ra vona ke?
Kutani ke, i yini leswi faneleke ku tekiwa eka leswi? Leswaku Timbhoni ta Yehova a hi ti-fanatic hikwalaho ka leswi va hambaneke ni vo tala naswona va kandziyisaka ku va lava yingisaka Xikwembu. Hambi leswi va nga ni ku chivirika ka Xikwembu, a va na kona “ku chivirika ko tlula mpimo kumbe loku hlanyaka” onge hi loko va ri ni demona; naswona a va vonaki va “hlanya, va rhurhumela,” kumbe “ku penga.” Ku hava nkarhi na wun’we lowu hi ku chivirika ka vukhongeri va endlaka vukari byo vavisa van’wana kumbe vona. Kambe ke, ku pfumelelana ni leswi Bibele yi swi vulaka ehenhleni ka Vakriste va ntiyiso, va ni ‘ku rhula ni vanhu hinkwavo.’—Varhoma 12:18.
Kutani nhlengeletano ya Vukriste leyi Yesu Kriste a yi sunguleke eka lembe xidzana ro sungula tanihi murhi lowunene yi ya emahlweni namuntlha yi tswala mihandzu leyinene swinene. Hikwalaho ke, a swi koteki eka Vukriste bya ntiyiso ku tswala ti-fanatic.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 30]
Ku hava xivangelo xo languta Timbhoni ta Yehova tanihi ti-fanatic hikwalaho ka ku chivirika ka tona evutirhelini bya Vukriste