Nkambisiso Wa Mahungu
“Nkambisiso Wa Vumbirhi”
Genesa 1:1 yi ri: “E ku sunguleni Šikwembu ši tumbulušile tilo ni misav̌a.” Ku tlula lembe xidzana, vativi va sayense lava seketelaka dyondzo ya hundzuluko va kanete ndzimana leyi ya Bibele. Hambi swi ri tano, “vo tala va vona sweswi va endla nkambisiso wa vumbirhi emhakeni leyi ya khale ya matimba swinene, ya vukona bya Muvumbi,” ku vika The Orange County Register, phepha-hungu ra le California.
Hi xikombiso, nhloko-mhaka yi xiya leswi vuriweke hi mutivi wa dyondzo ya ntivo-vutomi wa le Australia Michael Denton ebukwini yakwe leyi nge Evolution: A Theory in Crisis. U tiyisa leswaku ku sukela enkarhini lowu Darwin a humeseke buku yakwe leyi nge On the Origin of Species ku fikela sweswi, a ku vanga ni vuthala ni byin’we bya vumbhoni byo seketela mianakanyo ya Darwin.
Hi ku fanana, Register yi tshahe buku leyi nge The Mystery of Life’s Origins: Reassessing Current Theories, leyi tsariweke hi vativi vanharhu va sayense. Hi ku ya hi phepha leri, va hlamusela leswaku vutomi a byi nga ta tisungulela naswona “va endla njhekanjhekisano wa leswaku ‘Muvumbi wa vuako lebyi hlelekeke’ i nhlamuselo leyi twalaka swinene ya masungulo ya vutomi.” Ku seketela langutelo leri, nhloko-mhaka yi boxa leswaku Fred Hoyle, mungoma wa tinyeleti “u tshahiwa swinene hi nhlamuselo ya yena ya leswaku ku tshemba ku sele yo sungula yi lo tiendlekela swi fana ni ku tshemba leswaku xidzedze lexi humelelaka evuhlayiselweni lebyi taleke hi swiphemu swa swihaha-mpfhuka leswi xavisiwaka nakambe swi nga humesa Boeing 747.”
Eka vativi vo tala va sayense, vumbhoni byo seketela Mutumbuluxi la Tlakukeke a byi hoxanga. Kambe ku vuriwa yini hi lava va phikelelaka ku ala vukona bya Muvumbi ke? Vanhu vo tano va endla kahle ku kambisisa marito lawa ma tsariweke hi muprofeta Esaya loko a ku: “Yo! V̌umbabv̌a bya ṅwina! V̌umba byi nga fanisiwa ni muv̌umbi wa byona šana? Kumbe šilo leši v̌atliweke ši nga sanḍa muv̌atli wa šona, ši ku: A nga na v̌utlhari!”—Esaya 29:16.
Xihinga Lexi Nga Ni Khombo
Hi January ya lembe leri, mudlayi lonkulu Theodore Robert Bundy, u vekiwe exitulwini xa gezi ivi a dlayiwa eKhotsweni ra Mfumo ra le Florida. U khumbiwe hi mafu ya tihanyi ya vavasati lava fikaka eka 36, hambi loko vafumi va ehleketelele leswaku figara yi nga ha tlakuka yi fika eka 100.
Eku vulavurisaneni emahlweni ka ku dlayiwa ka yena, Bundy u pfumerile leswaku swifaniso leswi nga ambalangiki a swi ri xivangelo lexikulu lexi engeteleke mahanyelo ya yena ya vugevenga. Hi ku ya hi Dr. James Dobson, la fambiseke ku vulavurisana, “loko a ri ni malembe ya 12 kumbe 13 u sungule ku kuma swifaniso leswi nga ambalangiki eswitolo swa swidzidzirisi, hambi ku ri epatwini naswona u ve la godzomberiweke, a yengiwa,” ku vika Daily News.
Marito ya Bundy ya engeta marito ya Arthur Gary Bishop, mudlayi un’wana la khotsiweke, la dlayiweke n’waxemu hikwalaho ka ku dlaya ka rimbewu ka vafana va ntlhanu. Hi ku ya hi The Tribune, nyuziphepha ya le San Diego, eCalifornia, Bishop u tiyise leswaku swifaniso leswi nga ambalangiki “a swi ‘onha’ eka yena tanihi mufana naswona swi yise eku weni ka yena.” Bishop u tshahe mutivi wa mianakanyo la nyikeleke vumbhoni eku konanisiweni ka yena leswaku “loko vanhu va godzomberiwa [hi swifaniso leswi nga ambalangiki] ku navela ka vona ka kula, mintlhaveko ya vona ya ntumbuluko ya fa naswona va voyamela eku endleni ka leswi va swi voneke.” Bishop u pfumerile a ku: “A swi ri tano ha mina. Ndzi muendli wa vusodoma ni vana lava khotseriweke ku dlaya naswona swifaniso leswi nga ambalangiki a xi ri xivangelo lexikulu eku weni ka mina.”
Hambi leswi vadlayi lava tiphofuleke va pfumeleke leswaku swifaniso leswi nga ambalangiki swa onha, ku ni vanhu vo tala lava va ha swi langutaka tanihi xirivatisi lexi nga onhiki nchumu. Eka vanhu vo tano xitsundzuxo lexi nyikeriweke eka Esaya 5:20 xi tirha kahle: “V̌a ni khombo lav̌a v̌ulaka leŝaku leŝo biha ŝi sasekile, ŝo saseka leŝaku ŝi bihile, lav̌a endlaka munyama e ku v̌onakala ni ku v̌onakala e munyama.”
A Ku Na Xihundla
Mutirheli wa United Church, Phyllis Smith u vula leswaku ripfumelo ra vafundhisi van’wana ri vonaka ri xungetiwa hi swivutiso swa vavabyi lava vabyaka swinene, ku vika The Toronto Star, nyuziphepha ya le Canada. Hi ku ya hi Smith, “vanhu lava faka va vutisa swivutiso mayelana ni swihundla swa vutomi ni swa rifu leswi ku nga hava la swi twisisaka.” U ri: “A swi kali swi lava leswaku hi titwa hi xungetiwile hikwalaho ka leswi hi vonaka ongi hi fanele hi va ni tinhlamulo hinkwato.” Loko swivutiso swa moya leswi nonon’hwaka swi vutisiwa, Smith u tiyisa leswaku vafundhisi “a va fanelanga ku hlamulela Xikwembu.”
Hambi leswi ku nga ntiyiso leswaku vanhu a hi minkarhi hinkwayo va nga vaka ni tinhlamulo hinkwato eka swivutiso mayelana ni vutomi ni rifu, Bibele yi na tona. Xana lava va tivulaka vatirheli va Xikwembu a va fanelanga ku tiva leswi Rito ra xona ri swi vulaka ke? Muapostola Petro u vule leswaku vapfumeri-kulobye hi minkarhi hinkwayo va fanele ‘va tilunghiselela ku tihlamulela eka un’wana ni un’wana loyi a va vutisaka xivangelo xa ntshembo lowu nga eka vona.’ (1 Petro 3:15) Vakriste vo sungula a va nga ri na xiphiqo eku twisiseni ka xiyimo xa vafi kumbe ku langutela ka vumundzuku loku vekeriweke vanhu lava faka. A va swi tiva leswaku Eklesiasta 9:5 yi ri: “Hikuv̌a lav̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.” Naswona Yesu u byele valandzeri vakwe a ku: “Nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nge emasirheni va nga ta twa rito ra yena; kutani va ta huma.” (Yohane 5:28, 29) Eka vatirheli va ntiyiso va Xikwembu, vutomi ni rifu swi hava xihundla.