Rifuwo Leri Humaka Eka Evhangeli Ya Yohane
MOYA wa Yehova wu huhutele muapostola la dyuhaleke Yohane ku tsala mhaka leyi nyanyulaka ya vutomi ni vutirheli bya Yesu Kriste. Evhangeli leyi yi tsariwe a Efesa kumbe ekusuhi na kona kwalomu ka 98 C.E. Kambe hi wihi muxaka wa mhaka? Naswona hi rihi rifuwo rin’wana leri yi nga na rona?
Xiengetelo Lexikulu
Yohane a a ri ni vukheta, a phindha switsanana leswi Matewu, Marka na Luka va swi tsaleke. Entiyisweni, mhaka ya vumbhoni bya yena yi engeteleke swinene lerova ku tlula 90 wa tiphesente ta byona ti katsa timhaka leti ti nga vuriwangiki eka Tievhangeli letin’wana. Hi xikombiso, hi yena ntsena a hi byelaka hi ta vukona bya Yesu a nga si va munhu ni leswaku “Rito ri hundzukile munhu.” (1:1-14) Loko vatsari van’wana va Evhangeli va vula leswaku Yesu u basise tempele eku heleni ka vutirheli bya yena, Yohane u vula leswaku Kriste u endle tano emasungulweni ya byona. (2:13-17) Muapostola la dyuhaleke hi yena ntsena a hi byelaka hi masingita man’wana lama endliweke hi Yesu, tanihi ku hundzuriwa ka mati ya va vhinyo, ku pfuxiwa ka Lazaro ni singita ro phasiwa ka tinhlampfi endzhaku ka ku pfuxiwa ka Yena.—2:1-11; 11:38-44; 21:4-14.
Vatsari va Evhangeli hinkwavo va hlamusela hi laha Yesu a lunghiseleleke Xitsundzuxo xa rifu ra yena ha kona, kambe i Yohane ntsena la kombaka leswaku Kriste u nyike vaapostola va yena dyondzo yo titsongahata hi ku va hlambisa milenge ya vona hi vusiku byebyo. Ku tlula kwalaho, Yohane a ri yexe u rhekhoda tinkulumo ta nkoka leti Yesu a ti nyikeleke ni xikhongelo lexi a xi endleke emahlweni ya vona enkarhini wolowo.—13:1–17:26.
Eka Evhangeli leyi, vito ra Yohane ri kombetela eka Mukhuvuri, mutsari u ti vula ‘mudyondzisiwa loyi Yesu a n’wi rhandza.’ (13:23) Muapostola loyi a a rhandza Yesu hakunene, naswona rirhandzu ra hina eka Kriste ri kurisiwe loko Yohane a n’wi hlamusela tanihi Rito, vuswa bya vutomi, ku vonakala ka misava, Murisi Lonene, ndlela, ntiyiso ni vutomi. (1:1-3, 14; 6:35; 8:12; 10:11; 14:6) Leswi swi tiyisa xikongomelo lexi vuriweke hi Yohane: “Timhaka leti ti tsaleriwile n’wina, mi ta ka mi pfumela leswaku Yesu i Mesiya, N’wana wa Xikwembu, ni leswaku, hi mhaka ya ku pfumela, mi va ni vutomi evitweni ra yena.”—20:31.
Ku Titsongahata Ni Ntsako
Evhangeli ya Yohane yi tivisa Yesu tanihi Rito ni Xinyimpfana lexi rivalelaka swidyoho naswona yi kombisa masingita lama N’wi seketelaka ku va ‘Mukwetsimi wa Xikwembu.’ (1:1–9:41) Eka swilo swin’wana, mhaka yi kandziyisa ku titsongahata ni ntsako wa Yohane Mukhuvuri. A a ri mubulandlela wa Kriste kambe u te: “Loyi swi nga ndzi faneriki ku ntshunxa ngoti ya tintanghu ta yena.” (1:27) Tintanghu a ti bohiwa hi tindzhwa ta dzovo kumbe tintambhu. Nandza a nga ha ku ntshunxa tintambhu ta tintanghu ta munhu un’wana kutani a n’wi khomela, tanihi leswi lowu a wu ri ntirho wa le hansi. Xisweswo Yohane Mukhuvuri u kombise ku titsonghata ni ku tiva leswaku a a nga nyawuli loko a pimanisiwa ni N’wini wa yena. Mawaku dyondzo yonghasi, hikuva hi lava titsongataka ntsena va fanekelaka ku tirhela Yehova ni Hosi ya yena ya Vumesiya!—Psalma 138:6; Swivuriso 21:4.
Ematshan’wini yo ala Yesu hi ku tikurisa, Yohane Mukhuvuri u te: “Nxangwana ya muteki leyi yimaka yi yingisa muteki loyi, yi tsaka swinene loko yi twa rito ra yena; hikwalaho sweswi ku tsaka ka mina ku hetisekile.” (3:29) Tanihi muyimeri wa muteki, munghana wa muteki a a endla ku kanerisana hi vukati, minkarhi yin’wana u lunghiselela vukati ni ku yisa tinyiko eka mutekiwa ni ndzovolo eka tata wa yena. Murhumiwa loyi u va ni xivangelo xo tsaka loko ntirho wa yena wu hetisekile. Hi ku fanana, Yohane u tsakile ku hlanganisa Yesu kun’we ni swirho swo sungula swa mutekiwa wa Yena. (Nhlavutelo 21:2, 9) Tanihi leswi mintirho ya munghana wa muteki yi heteke nkarhinyana, kutani ntirho wa Yohane wu hele hi ku hatlisa. U ye a tsongahala, loko Yesu a ya a kula.—Yohane 3:30.
Ku Khathalela Ka Yesu Vanhu
Exihlobyeni kusuhi ni muti wa Sikari, Yesu u byele wansati wa Musamariya hi mati ya xikombiso lama nyikaka vutomi lebyi nga heriki. Loko vadyondzisiwa va yena va fika, “va hlamala hi leswi a vulavulaka ni wansati.” (4:27) Ha yini va endlisa sweswo? Hi ntolovelo, Vayuda a va sandza Vasamariya naswona a va nga fambelani na vona. (4:9; 8:48) Nakambe a swi nga tolovelekanga leswaku mudyondzisi wa Muyuda a vulavula ni wansati erivaleni. Kambe nkhathalelo wa Yesu wa rirhandzu hi vanhu wu n’wi susumetela ku nyikela vumbhoni lebyi, naswona hikwalaho ka sweswo, vaaki va muti “va ta eka Yesu.”—4:28-30.
Ku khathalela vanhu ku susumetele Yesu ku vula a ku: “Loko munhu a ri ni torha, a a te ka mina a ta nwa.” (7:37) Entiyisweni, xisweswo u kombetele eka mukhuva lowu engeteriweke eka masiku ya nhungu ya Nkhuvo wa Mintsonga. Mixo wun’wana ni wun’wana ku ringana masiku ya nkombo, muprista a a ka mati exidziveni xa Silowani kutani a ma chela ealtarini ya tempele. Hi tlhelo rin’wana, leswi a swi vuriwa ku yimela ku chuluriwa ka moya. Ku sukela hi Pentekosta ya 33 C.E., moya wa Xikwembu wu susumetele valandzeri va Yesu ku yisa mati lama nyikaka vutomi eka vanhu emisaveni hinkwayo. Hi le ka Yehova ntsena, “xihlovo xa mati [ya vutomi],” ha Kriste laha un’wana ni un’wana a nga kumaka vutomi lebyi nga heriki.—Yeremia 2:13; Esaya 12:3; Yohane 17:3.
Murisi Lonene Wa Khathalela!
Nkhathalelo wa Yesu hi vanhu wu vonaka eka xiendlo xa yena tanihi Murisi Lonene la khathalelaka valandzeri va yena va tinyimpfu tin’wana. Hambi loko rifu ra yena ri tshinerile, Yesu u nyike vadyondziswa va yena xitsundzuxo xa rirhandzu kutani a khongela ematshan’wini ya vona. (10:1–17:26) Hi ku hambana na khamba kumbe xigevenga, u nghena etshangeni ra tinyimpfu hi nyangwa. (10:1-5) Tshanga ra tinyimpfu i xivandla lexi tinyimpfu ti pfaleriwaka eka xona ni vusiku leswaku ti hlayiseka eka makhamba ni swihari leswi dyaka nyama. Ri na makhumbi ya maribye, kumbexana ni marhavi ya mitwa ehenhla ni nyangwa lowu languteriwaka hi mulanguteri.
Mintlhambi ya varisi van’wana yi nga ha pfaleriwa etshangeni rolero, kambe tinyimpfu ti yingisela rito ra murisi wa tona la hloniphekaka ntsena. Eka buku ya yena leyi nge Manners and Customs of Bible Lands, Fred H. Wight u ri: “Loko swi va swa nkoka ku hambanisa mintlhambi yin’wana ya tinyimpfu, murisi un’wana ni un’wana u ta yima a vitana a ku: ‘Tahhoo! Tahhoo!’ kumbe ku vitana loku fanaka loku a ku hlawuleke. Tinyimpfu ti tlakusa tinhloko ta tona, kutani endzhaku ko hlengeletana ka ntolovelo, wun’wana ni wun’wana wu landzela murisi wa wona. Ti tiva mpfumawulo wa rito ra murisi wa tona hi laha ku heleleke. Valuveri hakanyingi va tirhise ku vitana loku fanaka, kambe matshalatshala ya vona yo endla leswaku tinyimpfu ti va landzela ya hluleke ko tala.” Entiyisweni, Yesu u te: “Tinyimpfu ta mina ti yingisa rito ra mina; ndza ti tiva, kutani ta ndzi landzelela. Ndzi ti nyika vutomi lebyi nga heriki.” (10:27, 28) Hinkwavo va “ntlhambinyana” ni “tinyimpfu tin’wana” va yingisa rito ra Yesu, va landzela nkongomiso wa yena, ni ku tsakela rirhandzu ra yena.—Luka 12:32; Yohane 10:16.
N’wana Wa Xikwembu La Tshembekeke Minkarhi Hinkwayo
Kriste a a tshembeke hi laha ku heleleke eka Xikwembu naswona u ve xikombiso xa murisi wa rirhandzu evuton’wini bya yena hinkwabyo bya le misaveni. Nakambe rirhandzu ra yena ri kombisiwe hi ku humelela ka yena endzhaku ko pfuxiwa. A ku ri nkhathalelo wa rirhandzu eka van’wana lowu hi nkarhi wolowo wu susumeteleke Yesu ku lerisa Petro ku phamela tinyimpfu ta Yena.—18:1–21:25.
Tanihi loyi a beleriweke Yesu u hi vekele xikombiso lexikulu xo tshembeka ku yisa eku feni. Nhlomulo wun’wana lowu a hlangavetaneke na wona eku hetisekeni ka vuprofeta a wu ri wa masocha lama ‘avelaneke tinguvu ta yena.’ (Psalma 22:18) Va hoxa vuhlolotwana ku vona leswaku i mani la nga ta kuma nkhancu wa yena lowo saseka (Xgriki, khi·tonʹ), lowu lukiweke handle ko rhungiwa. (19:23, 24) Nkhancu wo tano wu nga hava wu lukiwe hi wulu kumbe lapi eka xiphemu xin’we naswona wu nga ha va wo basa kumbe wa mihlovo yo hambana-hambana. Hakanyingi a wu na mavoko, a wu ambariwa endzeni kutani wu fika ematsolweni kumbe hambi ku ri emahlakaleni. Kavula, Yesu a a nga rhandzi swilo leswi vonekaka kambe a ambala nkhancu wo tano wa nkoka swinene, nkhancu wa yena lowu nga rhungiwangiki.
Eka ku humelela kun’wana ka Yesu ka le ndzhaku ka ku pfuxiwa, u xewete vadyondziswa va yena hi marito lama nge: “Ku rhula a ku ve na n’wina.” (20:19) Exikarhi ka Vayuda, leri a ku ri xewetelo ra ntolovelo. (Matewu 10:12, 13) Eka vo tala, ku tirhisiwa ka marito yo tano ku nga hava ku nga ri na ntikelo. Kambe a swi nga ri tano hi Yesu, hikuva emahlweninyana u byele valandzeri va yena a ku: “Ndzi mi siyela ku rhula, ndzi mi nyika ku rhula ka mina.” (Yohane 14:27) Ku rhula loku Yesu a ku nyikeke vadyondziswa va yena a ku sekeriwe hi ripfumelo ra vona eka yena tanihi N’wana wa Xikwembu ni ku va pfuna ku horisa timbilu ni mianakanyo ya vona.
Hi ku fanana, hi nga tsakela “ku rhula ka Xikwembu.” Onge hi nga amukela ku rhula loku ku nga pimanisekiki loku humaka eka vuxaka bya le kusuhi na Yehova hi N’wana wa yena la rhandzekaka.—Vafilipiya 4:6, 7.
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.