Mawaku Ntsako Wonghasi Wo Tshama eTafuleni Ra Yehova!

Hi ku vula ka Ernst Wauer

Namuntlha swi ndzi olovela ngopfu ku va kona eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehova, ku dyondza Bibele ni ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. Hambi swi ri tano, sweswo a swi nga ri tano minkarhi hinkwayo laha Jarimani. Loko Adolf Hitler a ha ri mufumi, ku sukela hi 1933 ku ya eka 1945, ku hlanganyela eka mintirho yo tano ya Vukriste a swi katsa ku hoxa vutomi bya wena ekhombyeni.

LEMBE emahlweni ko va Hitler a fuma, loko ndza ha ri na malembe ya 30 hi vukhale, ndzi hlangane ni Timbhoni ta Yehova ro sungula eDresden. Hi January 1935, ndzi tinyiketerile eka Yehova naswona ndzi phofule ku navela ka mina ko khuvuriwa. Ntirho wa hina ana se a wu yirisiwile hi 1933, kutani ndzi vutisiwile: “Xana wa swi xiya leswi xiboho xa wena xi vulaka swona? U veka ndyangu wa wena, rihanyo, ntirho, ntshunxeko naswona hambi ku ri vutomi bya wena ekhombyeni!”

Ndzi hlamurile ndzi ku: “Ndzi anakanyisisile, naswona ndzi rhandza ku endla ku rhandza ka Xikwembu ni ku ku fela.”

Hambi ku ri emahlweni ka ku khuvuriwa ka mina, a a ndzi sungurile ku chumayela hi yindlu na yindlu. Eka nyangwa wun’wana, ndzi hlangane ni mufambisi lontshwa wa SS (Hitler’s Blackshirts/Elite Guard), la ambaleke yunifomo, la huweleleke a ku: “Xana a wu swi tivi leswaku leswi swa arisiwa? Ndzi ya vitana maphorisa!”

Ndzi hlamule hi ku titsongahata ndzi ku: “Famba. Mina ndzi vulavula hi Bibele ntsena, naswona a ku na nawu lowu arisaka sweswo.” Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo ndzi ye enyangweni lowu landzelaka naswona ndzi amukeriwe hi ku hatlisa hi wanuna wa malwandla. A ku na lexi humeleleke eka mina.

Hi ku hatlisa ndzi averiwe ku langutela ntlawa wa dyondzo wo sukela eka ntlhanu ku ya eka nkombo wa Timbhoni lowu a wu hlangana vhiki rin’wana ni rin’wana. Hi dyondze minkandziyiso ya Xihondzo xo Rindza leyi a yi ngungumerisiwe yi huma hi le Jarimani yi suka ematikweni ya le kusuhi. Kutani ke, ku nga khathariseki ku yirisiwa, nkarhi na nkarhi a hi tshama “etafuleni ra Yehova” leswaku hi tiyisiwa emoyeni.—1 Vakorinto 10:21.

Minxaniso

Hi 1936, J. F. Rutherford, muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower, u endzele nhlengeletano eLucerne, Switzerland, naswona u rhambe vamakwerhu lava a va ri ni swiyimo swo langutela ntirho wa swa le tilweni eJarimani ku va kona. Tanihi leswi mapasi yo endza ya vamakwerhu vo tala a ma tekiwile ni leswi vamakwerhu vo hlaya a va rindziwa ngopfu hi maphorisa, a a ku ri vatsongo lava a va ta va kona. Makwerhu la langutelaka ntirho eDresden u ndzi kombele leswaku ndzi ya n’wi yimela eLucerne.

Ndzi vutisile: “Xana a ndzi ntsongo ngopfu no pfumala ntokoto?”

U ndzi tiyisile a ku: “Lexi nga mhaka sweswi i ku tshembeka. Hi swona swa nkoka.”

Hi ku hatlisa endzhaku ka ku vuya hi le Lucerne, ndzi khomiwile naswona hi ku hatlisa ndzi hambanisiwa ni nsati wa mina, Eva, ni vana va hina vambirhi lavatsongo. Endleleni ya mina yo ya entsindza wa maphorisa eDresden, ndzi ringete ku tsundzuka tsalwa ro ndzi kongomisa. Swivuriso 3:5, 6 yi tile emianakanyweni: “Ṭhemba Yehova hi mbilu ya wena hikwayo, u nga tiṭhembi ku tlhariha ka wena. U ṅwi nghenisa e makungwini ya wena hikwawo, o ta lulamisa tindlela ta wena.” Ku tsundzuka tsalwa leri swi ndzi tiyisile eka ku konanisiwa ka mina ko sungula. Endzhaku ka sweswo, ndzi pfaleriwe eka xitokisi lexitsongo, naswona hi xinkarhana ndzi titwe ndzi cukumetiwile swinene. Kambe xikhongelo xo huma embilwini eka Yehova xi ndzi tate hi ku rhula.

Huvo yi ndzi gweve ku tshama ekhotsweni ku ringana tin’hweti ta 27. Ndzi nghenisiwe exitokisini xo pfalelwa wexe ku ringana lembe ekhotsweni ra Bautzen. Siku rin’wana, mutirhela mfumo wa vuavanyisi la tshikeke ntirho hi ku dyuhala—loyi a a siva un’wana u pfule nyangwa ya xitokisi xa mina kutani hi ntwela-vusiwana lowu xiyekaka a ku: “Ndza swi tiva leswaku a wu pfumeleriwi ku hlaya nchumu, kambe kumbexana u lava swo karhi leswi nga ta wisisa mianakanyo ya wena leswaku yi nga anakanyi hi xiyimo xa wena.” Kutani a ndzi nyika timagazini ti nga ri tingani ta khale ta ndyangu exihundleni kutani a ku: “Ndzi ta ti teka vusiku bya namuntlha.”

Kahle-kahle a ndzi nga lavi nchumu xo ‘endla leswaku ndzi nga ehleketi nchumu.’ Loko ndzi ri exitokisini, ndzi tsundzuke matsalwa ya Bibele hi ku ya nhlokohata kutani ndzi endla tinkulumo ni ku ti nyikela hi ku twakala. Kambe ndzi langute timagazini ku vona loko ti ri ni tindzimana to karhi ta Matsalwa—naswona ndzi kume to talanyana! Rin’wana a ku ri Vafilipiya 1:6, leyi hi ku komisa yi hlayekisaka xileswi: “Ndzi ni ku tshemba . . . leswaku Xikwembu lexi sunguleke ntirho lowo saseka lowu exikarhi ka n’wina, xi ta wu yisa emahlweni ku fikela makumu ka wona.” Ndzi khense Yehova hi xikhutazo lexi.

Endzhaku ndzi hundziseriwe ekampeni ya ntirho. Kutani, hi ximun’wana xa 1939, loko ku khotsiwa ka mina ku ri kusuhi no hela, mulanguteri wa kampa u vutisile loko ndzi nga si cinca malangutelo ya mina. Ndzi hlamule ndzi ku: “Ndzi tiyimisele ku tshama ndzi tshembekile eripfumelweni ra mina.” Kutani u ndzi byele leswaku ndzi ta hundziseriwa ekampeni ya nxaniso ya Sachsenhausen.

Kwalaho, ndzi nyikete timpahla ta mina, ndzi hlambisiwa, ndzi byewuriwa misisi miri hinkwawo kutani ndzi nyikiwa mpahla ya le khotsweni. Kutani ndzi tlhelerisiwe exawarini, hi nkarhi lowu, ndzi ambale ndzi helela—endlelo leri SS yi ri vulaka “nkhuvulo.” Endzhaku ndzi sindzisiwe ku yima ehandle, ndzi tsakame ndzi helela, ku kondza ku va madyambu.

Etikampeni, Timbhoni ta Yehova a a ti khomiwa hi tihanyi letikulu hi SS. Hi minkarhi yo tala a hi boheka ku yima exivandleni xo machela eka xona hi minkarhi leyi a yi vonaka yi nga ri na makumu. Minkarhi yin’wana un’wana wa hina a a vilela a ku: “Xana a swi nga ta saseka ku kuma swakudya leswinene hakunene?” Un’wana a a hlamula a ku: “U nga veki mianakanyo ya wena eka swilo swo tano. Anakanya lunghelo ronghasi ro yimela vito ra Yehova ni Mfumo wa yena.” Naswona un’wana na yena a engetela: “Yehova u ta hi tiyisa!” Hi ndlela yoleyo a a hi khutazana. Minkarhi yin’wana ku pfumela ka xinghana hi nhloko a a ku ringanile ku vula leswaku: “Ndzi lava ku tshembeka; na wena endla tano!”

Swakudya Swa Moya eKampeni

Van’wana va rhangerile eku phameleni ka vamakwerhu hi tlhelo ra moya, naswona ndzi hlawuriwe ku va pfuna. A ho va na Bibele yo bumbula ya Lutere ntsena. Kavula, ku va na yona a a swi arisiwa. Kutani, rifuwo leri ri fihliwile, naswona eka xitokisi xin’wana ni xin’wana a ku ri ni makwerhu un’we la averiweke ku yi hlaya swa xinkarhana. Loko ku ri nkarhi wa mina, a ndzi tumbela ehansi ka mubedo ndzi ri ni rivoni ra le xikhwameni kutani ndzi hlaya kwalomu ka timinete ta 15. A ndzi nhlokohata matsalwa lawa endzhakunyana a ndzi ta vulavurisana ni vamakwerhu ha wona exitokisini xa hina. Xisweswo, ku hangalasiwa ka swakudya swa moya ku hleriwe hi mpimo wo karhi.

Vamakwerhu hinkwavo va khutaziwe ku kombela Yehova hi xikhongelo leswaku va kuma swakudya leswi engetelekeke swa moya, naswona u swi twile swikhongelo swa hina. Hi xixika xa 1939/40 makwerhu loyi a ha ku khotsiwaka u kote ku ngungumerisa minkandziyiso yi nga ri yingani leyintshwa ya Xihondzo xo Rindza ekampeni endzeni ka nenge wa yena wa mhandzi. Leswi swi vonake tanihi hlori, tanihi leswi vanhu hinkwavo a va sechiwe hi vukheta.

Timagazini leti, leswaku ti hlayiseka, a a ti kumeka eka vamakwerhu lava hlawuriweke kan’we hi siku. Siku rin’wana, loko garaji yi akiwa, ndzi tumbele emigerhweni kutani ndzi hlaya loko makwerhu a ri karhi a rindza le handle. Eka xiendlakalo xin’wana, ndzi hlaye Xihondzo xo Rindza endzhumbyini wa mina “hi nkarhi [wa hina] wo rhunga” (ni madyambu a hi tshama ebarakisini ya hina hi lunghisa magilavhu ni swilo swin’wana), loko vamakwerhu va tshame matlhelo hinkwawo leswaku va rindza. Loko murindzi wa SS a ta, hi ku hatlisa ndzi tumbete Xihondzo xo Rindza hi xihatla. Loko a ndzi lo kumiwa a swi ta vula vutomi bya mina!

Yehova u hi pfune hi ndlela yo hlamarisa ku nhlokohata mianakanyo leyi tiyisaka ya swihloko. Ku karhala ngopfu hakanyingi a swi endla leswaku ndzi etlela ro fa ni vusiku. Kambe eka vusiku lebyi ndzi hlayeke Xihondzo xo Rindza, a ndzi pfuka ko talanyana naswona ndzi tsundzuka khwatsi leswi ndzi swi hlayeke. Vamakwerhu lava hlawuriweke eswitokisini swin’wana a va ri ni mintokoto leyi fanaka. Xisweswo, Yehova u kurise ku tsundzuka ka hina leswaku hi ta kota ku hangalasa swakudya swa moya. Hi endle leswi hi ku tshinelela makwerhu un’wana ni un’wana hi ku kongoma ni ku n’wi tiyisa.

Ku Tshembeka Ku Fika eKufeni

Hi September 15, 1939, ntlawa wa hina wa vatirhi a wu fanele ku machela ekampeni hi ku hatlisa ku tlula hi ntolovelo. A ku humelela yini? August Dickmann, un’wana wa vamakwerhu va hina lavantshwa, a a fanele ku dlayiwa erivaleni. Manazi a a ma tshemba leswaku leswi a swi ta endla leswaku nhlayo leyikulu ya Timbhoni yi landzula ripfumelo ra yona. Endzhaku ka ku dlaya loku, vabohiwa lavan’wana hinkwavo va ntshunxiwile. Kambe hina Timbhoni ta Yehova hi kayakayisiwile exivandleni xa ku machela eka xona, hi rahiwa ni ku biwa hi tinhonga ku kondza hi nga ha swi koti ku famba. Hi byeriwe ku sayina ku hlambanya ku landzula ripfumelo ra hina; handle ka swona, na hina a hi ta duvuriwa.

Hi siku leri landzeleke, a ku nga ri na un’we la sayineke. Entiyisweni, mukhotsiwa lontshwa, la sayineke loko a ha ku fika, sweswi u sule nsayino wa yena. U lange ku fa ni vamakwavo wa yena ematshan’weni yo huma ekampeni tanihi muxengi. Eka tin’hweti leti landzeleke, hi xupuriwe hi ku tirhisiwa ntirho wo tika, ku xanisiwa nkarhi wo leha ni ku tsoniwa swakudya. Ku tlula dzana ra vamakwerhu va hina va file hi nkarhi wa xixika lexikulu xa 1939/40. Va hlayise vutshembeki bya vona eka Yehova ni Mfumo wa yena ku fikela emakumu.

Kutani Yehova u nyikele mpfuno wun’wana. Vamakwerhu vo tala va rhurhiseriwe ku ya tirha eka tikampa letintshwa leti ta ha ku vumbiwaka, laha va kumeke swakudya swo tala. Ku tlula kwalaho, ku xanisiwa swi antswilenyana. Hi ximun’wana xa 1940, ndzi hundziseriwe ekampeni ya nxaniso ya Neuengamme.

Malunghiselelo Ya Moya eNeuengamme

Loko ndzi fika, a ku ri ni ntlawa wa Timbhoni ta kwalomu ka 20, hi nga ri na Bibele kumbe tibuku tin’wana. Ndzi khongele Yehova leswaku a ndzi pfuna ndzi tirhisa swilo leswi ndzi swi dyondzeke eSachsenhausen leswaku ndzi tiyisa vamakwerhu eNeuengamme. Tanihi goza ro sungula, ndzi tsundzuke matsalwa naswona ndzi ma hlawurile tanihi tindzimana ta siku na siku. Kutani ku endliwa malunghiselelo ya minhlangano laha eka yona a ndzi swi kota ku hlamusela mianakanyo yo huma eka swihloko swa Xihondzo xo Rindza leswi ndzi swi hlayeke eSachsenhausen. Loko vamakwerhu lavantshwa va fika, a a va vika swilo leswi va swi hlayeke eka Swihondzo swo Rindza swa sweswinyana.

Hi 1943, hlayo ya Timbhoni ta Yehova eNeuengamme a yi kule yi fika eka 70. Timbhoni ta Yehova ti hlawuleriwe ku tirha ntirho wa le handle ka kampa, wo tanihi ku basisa endzhaku ka minhlaselo ya swihaha-mpfhuka swa nyimpi. Hikwalaho, a hi swi kota ku tisa Tibibele, tikopi ta Xihondzo xo Rindza ni tibuku tin’wana ta Sosayiti ni tibroxara exihundleni laha ndzeni ka kampa. Nakambe a hi amukela maphasele hi poso, lawa a ya ri ni tibuku leti engetelekeke kun’we ni wayini yo tshwuka ni xinkwa xo ke comela xa Xitsundzuxo xa lembe rin’wana ni rin’wana. Entiyisweni, Yehova a a pfale mahlo ya lava a va kamba maphasele.

Tanihi leswi a hi hangalake ni tibarakisi to hambana-hambana, hi vumbe mintlawa ya nkombo ya Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza, wun’wana ni wun’wana wu ri ni mufambisi ni mupfuni. Tikopi ta Xihondzo xo Rindza a ti endliwa exihundleni ehofisini ya mufambisi ekampeni laha a ndzi tirha kona swa xinkarhana. Hikwalaho, ntlawa wun’wana ni wun’wana wa dyondzo a wu amukela kwalomu ka nkandziyiso wun’we lowu heleleke wa dyondzo ya vhiki rin’wana ni rin’wana. A ku na nhlangano ni wun’we lowu herisiweke. Ku engetela kwalaho, mixo wun’wana ni wun’wana exivandleni xo machela eka xona, mintlawa a yi kuma kopi ya ndzimana ya siku, ku katsa ni nhlamuselo leyi tekiweke eka Xihondzo xo Rindza.

Loko SS yi ri na holideyi, a hi kota ku khoma ntsombano wa hafu ya siku ni ku kanela ndlela leyi hi nga chumayelaka ha yona ekampeni. Hi avanyise kampa yi va masimu ni ku ringeta khwatsi ku fikelela vabohiwa hi ‘mahungu lamanene ya mfumo.’ (Matewu 24:14) Tanihi leswi vabohiwa a va huma ematikweni yo hambana-hambana, hi endle makhadi ya vumbhoni ya tindzimi to tala lama hlamuselaka ntirho wa hina ni Mfumo. Hi chumayele hi ku chivirika swinene lerova vabohiwa va politiki va vilela: “Kun’wana ni kun’wana laha u yaka kona, ku vulavuriwa hi Yehova!” Xiviko xa ntirho wa hina wa nsimu xi fike ni le hofisini ya rhavi ra Bern, eSwitzerland.

Hikwaswo swi fambe kahle ku kondza Gestapo ri endla ndzavisiso wa tikampa hinkwato ta nxaniso hi 1944. Vuhlayiselo bya hina bya tibuku le Neuengamme a byi kumiwanga, kambe swilo swi nga ri swingani swi kumiwe na mina na Karl Schwarzer. Ku ringana masiku manharhu a hi ri eku konanisiweni ni le ku biweni. Loko ku xanisiwa ku herile, hinkwerhu ka hina a hi tele hi mafela-ngati. Hambi swi ri tano, hi mpfuno wa Yehova, hi ponile.

Mikateko Ya Moya Hi Xitalo

Ndzi ntshunxiwe hi mavuthu lama Hlanganeke hi May 1945. Siku endzhaku ka ku ntshunxiwa, ndzi sungule ku macha ni ntlawa lowutsongo wa vamakwerhu ni vanhu lava tsakelaka. Hi karhele, hi tshame ehansi, exihlobyeni xa ximutana xo sungula lexi hi fikeke eka xona ku sungula, kutani hi nwa mati. Loko hi titimurile, ndzi nghene hi yindlu na yindlu ndzi khome Bibele hi voko. Wansati lontshwa u khumbiwe swinene hi ku dyondza leswaku hina Timbhoni ta Yehova a a hi ri etikampeni ta nxaniso hikwalaho ka ripfumelo ra hina. U nghene ekamareni ra yena ro swekela, a vuya na rivisi ni swinkwa a ta nyika ntlawa wa hina.

Endzhaku ka sweswo, ha ha ambale swiambalo swa hina swa kampa, hi twarise rungula ra Mfumo eximutanini xexo hinkwaxo. Muaka tiko un’wana hi malwandla u hi rhambele swakudya. U hi pfune hi swilo leswi a hi swi pfumala hi malembe yo tala. Mawaku xivono xo phomisa marha swonghasi! Hambi swi ri tano, a hi lo dumela swakudya ntsena. Hi endle xikhongelo kutani hi dya hi miyerile, hi endlelo lerinene. Leswi swi tsakise vahlaleri swinene lerova loko hi sungula nhlangano endzhaku, va yingisela nkulumo ya Bibele. Wansati u amukele rungula naswona namuntlha i makwerhu wa hina wa xisati wa moya.

Hi mache hi ya emahlweni naswona hi tokote nkhathalelo wa Yehova hi tindlela leti hlamarisaka. I ntsako lowukulu swonghasi sweswi, ku hambeta hi tiphina hi ntshunxeko, hi swakudya hinkwaswo swa moya leswi humesiwaka hi nhlengeletano ya Yehova ni ku avelana swona ni van’wana! Eka malembe lama landzeleke, ku tshemba ka hina swinene Yehova ku hakeriwe hi ku phindha-phindha.

Ku sukela hi 1945 ku ya eka 1950, ndzi ve ni lunghelo ro tirha eBethele ya Magdeburg naswona, ku fikela hi 1955, ehofisini ya rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower eBerlin. Endzhaku ka sweswo, ndzi tirhe tanihi mulanguteri la famba-fambaka ku fikela hi 1963, loko nsati wa mina, Hilde, a vule leswaku a a langutele xihlangi. (Eva, nsati wa mina wo sungula, u fe hi nkarhi wa ku khomiwa ka mina, kutani ndzi tlhele ndzi teka hi 1958.) N’wana wa hina wa xisati endzhaku u ve Mbhoni leyi chivirikaka.

Ku vuriwa yini hi vana va vukati bya mina byo sungula? Khombo ra kona, n’wana wa mina wa xinuna a nga kombisanga ku tsakela ntiyiso. Kambe n’wana wa mina wa xisati, Gisela u wa tsakerile, naswona u ve kona eka xikolo xa varhumiwa xa Gilead hi 1953. Sweswi u tirha ni nuna wa yena eka yin’wana ya Tiholo ta Nhlengeletano eJarimani. Hi mpfuno wa Yehova, ndzi swi kotile ku tshama entirhweni wa vuphayona bya nkarhi hinkwawo ku sukela hi 1963 ni ku tirha laha mpfuno a wu laveka kona, ro sungula eFrankfurt kutani ndzi ya le Tübingen.

Ku fikela namuntlha ndzi ya emahlweni ndzi tsakela malunghiselelo hinkwawo lama endliweke hi nhlengeletano ya Yehova eka va yindlu ya yena ya ripfumelo. (1 Timotiya 3:15) Masiku lawa, swi olova ngopfu ku kuma swakudya swa moya, kambe xana minkarhi hinkwayo ha swi tlangela? Ndza tiyiseka leswaku Yehova u ni mikateko yo tala leyi a yi hlayiseleke lava va n’wi tshembaka, va tshama va tshembekile ni ku dya etafuleni ra yena.

[Dayagramu leyi nga eka tluka 26, 27]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

KAMPA YA NXANISO YA LE SACHSENHAUSEN

A. Tibarakisi ta SS

B. Ku vitaneriwa ka rejisitara exivaveni

C. Muako wa xitokisi

D. Ku pfalelwa wexe

E. Xitici xo tihlantswa vito

F. Ndhawu yo dlayela eka yona

G. Chembara ya gasi