Mindyangu Ya Khale Leyi Chavaka Xikwembu—Xikombiso Lexinene Xa Siku Ra Hina

NDYANGU—Nhlangano wa Matiko wu ringete ku wu endla wu xiyiwa hi misava. Njhani? Hi ku twarisa lembe ra 1994 ri ri “Lembe Ra Ndyangu Ra Matiko Hinkwawo.” Hambi leswi varhangeri va misava, vativi va ntshamisano ni vatsundzuxi va mindyangu va hatliseke va lemuka swilo swo tano swo tanihi ku tlakuka ka ku tswala vana loku nga riki enawini ni ku engeteleka ka nhlayo ya ku dlayiwa ka vukati, kambe va hlwerile ku ta ni ntlhantlho wa xiviri lowu tirhaka eka swirhalanganya swo tano.

Xana ku nga vuriwa leswaku Bibele yi ni ntlhantlho wa swiphiqo swa ndyangu? Eka van’wana swi nga ha languteka swi nga tshembisi ku ehleketa leswaku Bibele yi nga va mpfuno emindyangwini ya namuntlha. Kahle-kahle, yi tsariwe malembe-xidzana lama hundzeke hi ku landza mbango ni ndhavuko wa le Middle East. Eswiphen’wini swo tala swa misava, vutomi byi cince hi ku hatlisa ku sukela eminkarhini ya Bibele. Hambi swi ri tano, Bibele yi huhuteriwe hi Yehovha Xikwembu, loyi mindyangu hinkwayo yi vuriwaka ya yena. (Vaefesa 3:14, 15; 2 Timotiya 3:16) Xana Bibele yi ri yini mayelana ni swiphiqo swa ndyangu?

Yehovha u swi tiva kahle leswi lavekaka ku endla vutomi bya ndyangu byi tsakisa ni ku hetiseka. Hikwalaho, Rito rakwe, ku nga Bibele, ri ni swo tala swo swi vula mayelana ni vutomi bya ndyangu, swin’wana hi ndlela yo khongotela. Nakambe Bibele yi ni swikombiso swa mindyangu leyi tirhiseke misinya ya milawu ya Xikwembu. Hikwalaho ka sweswo, va tsakele vunghana bya xiviri ni ku eneriseka. A hi languteni vutomi bya ndyangu eminkarhini ya Bibele kutani hi vona dyondzo leyi hi yi dyondzaka.

Vunhloko—Xana I Ntshikilelo?

Hi xikombiso, anakanya hi mhaka ya vunhloko endyangwini. Eminkarhini ya vapatriyaka, vavanuna vo fana na Abrahama, Isaka na Yakobo a va ri “tinhloko ta mindyangu” leti nga hava xisolo. (Mintirho 7:8, 9; Vaheveru 7:4) The New Manners and Customs of Bible Times, hi Ralph Gower, yi ri: “Ndyangu a wu ri . . . ‘mfumo lowutsongo’ lowu a wu fumiwa hi tatana. A a fuma nsati, vana, vatukulu ni malandza—ni un’wana ni un’wana endyangwini.” Kunene, hakanyingi vapatriyaka a va lawula ni le mindyangwini ya vana va vona.—Ringanisa Genesa 42:37.

Xana leswi a swi nyiki vavanuna mpfumelelo wo tshikilela vavasati ni vana va vona? Nikatsongo. I ntiyiso, Xikwembu xi byele wansati wo sungula, Evha xi ku: “Ku nav̌ela ka wena ku ta ya ka nuna wa wena, kambe yena o ta ku fuma.” (Genesa 3:16) Marito wolawo ma kombisa ndlela leyi vavasati lava tekiweke hi ntolovelo va faneleke va endla ha yona, kambe a ya hlamuseli ndlela leyi swilo a swi va ha yona exikarhi ka vagandzeri va ntiyiso va Xikwembu. Vavanuna lava chavaka Xikwembu a va fanele ku tsundzuka xikongomelo xo sungula xa Yehovha hi vutomi. Yehovha u endle wansati ku va “mupfuni tanihi muhetisisi wa yena,” ku nga ri hlonga ra yena. (Genesa 2:20, NW) Hikwalaho ka leswi vavanuna lava chavaka Xikwembu va le minkarhini yo sungula va xiyeke ku titsongahata ka vona vini ni vutihlamuleri bya vona eka Xikwembu, a va tirhisanga vunhloko bya vona hi ndlela leyo biha. Ku hambana ni ku khoma vasati ni vana va vona tanihi mahlonga, vapatriyaka lava chavaka Xikwembu va va kombise rirhandzu ni nkhathalelo wa xiviri.

Nhlamuselo yin’wana ya nkhathalelo wa rirhandzu lowu vana hi ntolovelo a va wu kuma yi nyikeriwe eka Genesa 50:23. Kwalaho yi vulavula hi vatukulu va xikandza-tsolo va Yosefa: “V̌a v̌elekiwile e maṭolweni ya Yosefa.” Hambi leswi leswi swi nga ha vulaka tsena leswaku Yosefa u amukele vana lava tanihi vatukulu va yena, nakambe swi nga ha tlhela swi kombisa leswaku u tlange ni vana hi ndlela ya rirhandzu, a va veka ematsolweni ya yena, a va tlangisa. Hi laha ku fanaka namuntlha, vatatana va fanele va kombisa vana va vona rirhandzu leri fanaka.

Tanihi tinhloko ta mindyangu, vapatriyaka lava chavaka Xikwembu va tlhele va khathalela xilaveko xa moya xa mindyangu ya vona. Loko a humile engalaveni endzhaku ka Ndhambi ya misava hinkwayo, “Noa a akela Yehova e altari . . . a [h]umesa holokosta e altarini.” (Genesa 8:20; ringanisa Yobo 1:5.) Mupatriyaka wo tshembeka Abrahama u veke xikombiso lexinene hi ku nyikela swirho swa ndyangu swiletelo swa munhu hi xiyexe. U “leris[e] v̌ana v̌a yena ni yindlu ya yena e nḍaku ka yena, e ku hlayisa ndlela ya Yehova, ni ku endlale’ŝo lulaman[i] le’ŝinene.” (Genesa 18:19) Xisweswo vunhloko lebyi nga ni rirhandzu byi hoxa xandla eka ku hlayiseka hi tlhelo ra moya ni ra mintlhaveko emindyangwini.

Vavanuna va Vakreste namuntlha va landzela xikombiso lexi. Va kombisa vunhloko bya vona etimhakeni ta vugandzeri hi ku pfuna mindyangu ya vona ku landzelela swilaveko swa Xikwembu ni hi ku va vekela xikombiso lexinene hi voxe. (Matewu 28:19, 20; Vaheveru 10:24, 25) Ku fana ni vapatriyaka, vavanuna va Vakreste na vatatana na vona va tinyika nkarhi wo nyikela swiletelo swa munhu hi xiyexe eka swirho swa ndyangu wa vona.

Ku Endla Xiboho Lexi Faneleke

Loko a hakele xikweleti lexikulu eka mukon’wana wa yena, mupatriyaka Yakobo u vutisile a ku: “Ŝeŝi, nḍi ta tirela rini e yindlu ya mina?” (Genesa 30:30) Ku fana ni vatatana hinkwavo, Yakobo u titwe a tshikilelekile ku kumela ndyangu wakwe swilaveko swa nyama, naswona u tirhe hi matimba leswaku a swi kuma. Genesa 30:43 yi ri: “Munhu yoloyi a fuwa ngopfu-ngopfu, a v̌a ni ŝifuwana le’ŝo tala ngopfu, ni malanḍa ya v̌av̌asati, ni ya v̌av̌anuna, ni tikamela, ni timbongolo.”

Hambi swi ri tano, endzhakunyana ka malembe Yakobo u rhurhele etikweni ra Kanana, handle ko kanakana a a nga swi tivi leswaku n’wana wakwe wa wanhwana Dina u sungule hanyelo leri nga ni khombo ra ku tolovelana ni Vakanana va vahedeni.a (Genesa 34:1) U tlhele a tsandzeka ku teka goza loko a ta va a swi tivile leswaku ku ni nhundzu ya vuhedeni endyangwini wakwe. Hi ndlela yin’wana, endzhaku ka khombo ro pfinyiwa ka Dina hi Mukanana, Yakobo u teke goza ra xihatla. U lerise a ku: “Susani ŝikwembu ŝiṅwana le’ŝi nge šikari ka ṅwin[a], mi tihlantŝa.”—Genesa 35:2-4.

Vatatana va Vakreste va fanele ku xalamuka loko swi ta eka vumoya bya mindyangu ya vona. Loko ku ri ni nxungeto lowukulu wa vumoya bya ndyangu, wo tanihi ku nghenisa tibuku leti thyakeke ni vuyimbeleri lebyi nga tengangiki ekaya, va fanele ku teka goza ra xihatla.

Lexi tsakisaka, vavasati vo tano va ripfumelo vo tanihi Sara, Rhaveka na Rahele, va tikombise va ri nkucetelo lowunene emindyangwini ya vona. Hambi leswi a va titsongahata eka vanuna va vona, a va nga aleriwi ku endla xiboho lexi tiyeke loko swi fanerile ni loko swi ri swa nkoka. Hi xikombiso, Eksoda 4:24-26 yi hi byela leswaku loko Muxe ni ndyangu wa yena va ha ri endleleni yo ya aEgipta, “Yehova [“ntsumi ya Yehovha,” Septuagint] a hlangana na [n’wana wa Muxe], a lav̌a ku ṅwi dlaya.” Entiyisweni, n’wana wa Muxe wa jaha a ri ekhombyeni ra ku dlayiwa, hikwalaho ka leswi Muxe a tsandzekeke ku n’wi yimbisa. Sipora u endle xiboho lexi tiyeke kutani a yimbisa n’wana wakwe wa jaha. Xisweswo, ntsumi yi n’wi tshika. Vavasati va Vakreste na vona namuntlha va nga endla xiboho lexi tiyeke loko xiyimo xi pfumela.

Ndzetelo Wa Vutatana eHansi Ka Nawu Wa Muxe

Hi 1513 B.C.E., nguva ya vupatriyaka yi fike emakumu loko Israyele ri hundzuke rixaka. (Eksoda 24:3-8) Vatatana va hambete va tirha tanihi tinhloko ta mindyangu. Hambi swi ri tano, nawu wa le ndyangwini wu ve ehansi ka Nawu wa tiko lowu Xikwembu xi wu nyikeke Muxe ni ku va wu lawuriwa hi vaavanyisi lava hlawuriweke. (Eksoda 18:13-26) Vaprista va Valevhi va sungule ku langutela ku nyikeriwa ka magandzelo evugandzerini. Hambi swi ri tano, tatana a hambeta a endla xiphemu xa nkoka. Muxe u khutazile: “Milawu le’yi nḍi ku nyikaka namuntlha yi ta v̌a e mbilwini ya wena. U ta yi dyonḍisa v̌ana v̌a wena, u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.”—Deterenoma 6:6, 7.

Nawu wu nyikele swiendlakalo swin’wana, swo tanihi Paseka, hi nkarhi wolowo swiletelo a swi ta nyikiwa hi ku hleriwa ni hi xitshuketa. Loko siku ra Paseka, ri nga Nisan 14, ri ya ri tshinela, mindyangu ya Vayuda a yi sungula ku lunghiselela riendzo ro ya eYerusalema tanihi mukhuva wa yona. (Deterenoma 16:16; ringanisa Luka 2:41.) Hi wihi n’wana loyi a nga ta ka a nga tsaki eka malunghelo yo tano? Riendzo hi roxe a ri tsakisa. Hi nkarhi wolowo nguva ya timpfula a yi herile, naswona dyambu ra ximun’wana a ri sungule ku hlongola vuxika. Loko gamboko ya Ntshava ya Hermon yi n’oka, Nambu wa Yordani a wu khuluka hi maganga.

Loko va ri endleleni, vatatana a va nga fanelangi va dyondzisa vana va vona matshamelo ya tiko ra vona ntsena, kambe a va fanele ku tlhela va dyondzisa matimu lama fuweke mayelana ni tindhawu leti a va ta hundza eka tona. Tindhawu leti a ti katsa Tintshava ta Ebal na Gerizim, laha mindzhukano ni mikateko ya Nawu swi hlayiweke kona. A va ta hundza ni le Bethel, laha Yakobo a voneke xivono xa phandzi ra le tilweni. Vona rungula leri tsakisaka no tiyisa! Loko riendzo ri ya emahlweni naswona mindyangu yi ri karhi yi hlangana ni vafambi van’wana lava humaka eswiphen’wini swin’wana swa tiko, hinkwavo a va tsakela xinghana lexi akaka.

Eku heteleleni ndyangu a wu ta nghena eYerusalema, laha “ku sasekeke ngopfu.” (Pisalema 50:2) Xidyondzi Alfred Edersheim xi ri: “Vo tala va vapfhumba lava a va fanele ku dzima mintsonga ehandle ka marhangu ya muti. Lava a va etlela edorobeni a va nyikiwa byetlelo mahala.” Ina, vantshwa va Vaheveru va kume dyondzo ya rirhandzu ra vumakwerhu ni ku va ni malwandla, hi ku swi vona hi mahlo. Mintsombano ya lembe na lembe ya Timbhoni ta Yehovha yi ni xikongomelo lexi fanaka ni namuntlha.

Eku heteleleni Nisan 14 a yi ta fika. Xifuwo lexi lunghiseleriweke Paseka a xi dlayiwa naswona xi oxiwa tiawara to hlayanyana. Exikarhi ka vusiku, ndyangu a wu dya xinyimpfana ni xinkwa xo ke comela ni matsavu lama bavaka. Hi ku ya hi ndhavuko n’wana wa wanuna a ta vutisa, a ku: “Mi ṭunḍuka yini hi maendlela lawa šana?” Vatatana a va fanele ku nyikela swiletelo leswi hleriweke, va ku: “I ganḍelo ra Paska ya Yehova l’a nga hunḍa e tindlwini ta v̌ana v̌a Israel Egipta, loko a ba Egipta, a hlayisa tindlu ta hina.”—Eksoda 12:26, 27; 13:8.

Solomoni Hosi ya Israyele u te: “Wu kona nkari wa ku hleka; . . . wu kona nkari wa ku tšina.” (Eklesiasta 3:4) Vana va Vaisrayele a va pfumeleriwa ku va ni nkarhi wo tihungasa. Handle ko kanakana Yesu Kreste u hlalele vana loko va ri karhi va tlanga emintsendzeleni. (Zakariya 8:5; Matewu 11:16) Naswona a swi tolovelekile eka vatswari ku endla matshalatshala yo lunghiselela minhlangano ya ndyangu leyi tsakisaka leyi katsaka ku yimbelela, ku cina ni minkhuvo. (Luka 15:25) Vatswari va Vakreste hi laha ku fanaka namuntlha va teka goza ro lunghiselela vuhungasi lebyinene ni ku va ni xinghana eka vana va vona.

Vamanana Ni Vana eTikweni Ra Vayuda

Hi xihi xiphemu lexi vamanana a va ri na xona eNawini wa Muxe? Swivuriso 1:8 ya lerisa: “Ṅwana nga, yingisa dyonḍo ya tata wa wena, u nga fulareli ku laya ka mana wa wena.” Hi ku tirhisa lunghiselelo ra vunhloko bya nuna wakwe, wansati wa Muyuda u ta tirhisa swilaveko leswi nyikeriweke hi Xikwembu evuton’wini bya ndyangu. A a fanele ku xiximiwa hi vana va yena, hambi loko a dyuharile.—Swivuriso 23:22.

Nakambe manana u ni xiphemu lexikulu eku leteleni ka vana va yena. U khathalela ricece hi ku hlawuleka ku fikela laha ri kuleke ku ringana ku lumuriwa, a swi kanakanisi leswaku leswi swi ni vuyelo bya vuxaka lebyikulu ni n’wana. (Esaya 49:15) Loko vatatana va dyondzisa vana va vona va majaha ntirho wa mavoko, vamanana va dyondzisa vana va vona va vanhwanyana mintirho ya le kaya. Vamanana va ni nkucetelo lowukulu eka vana va vona va majaha. Hi xikombiso, hosi Lemuwele u pfunekile hi marito lawa “mana wa yena a ṅwi dyonḍiseke [wona].”—Swivuriso 31:1.

Wansati wa Muyuda la nga ni vuswikoti u tlhele a tsakela ntshunxeko lowukulu wo “risa yindlu ya yena.” Hi ku ya hi Swivuriso 31:10-31, a nga ha xavela ndyangu swilo, a xava ndhawu yo aka hambi ku va endlela swibindzwana. Eka wanuna la tlangelaka, nkoka wa yena wu “tlula lowuya wa maribye ya risima”!—NW.

Xikombiso Lexinene Xa Namuntlha

Eminkarhini ya Bibele lunghiselelo ra ndyangu a ri tirhela ku kula hi tlhelo ra mintlhaveko ni ra moya eka swirho swa wona hinkwaswo. Vatatana a va fanele va kombisa vunhloko bya vona hi rirhandzu ku pfuna mindyangu ya vona. A va fanele va rhangela evugandzerini. Vatatana na vamanana havambirhi va kombise nkhathalelo eka vana va vona—va va dyondzisa ni ku va letela, va gandzela na vona, ni ku hungasa na vona. Vamanana lava chavaka Xikwembu va tikombisa va ri vapfuni va nkoka, va xixima vunhloko bya vanuna va vona va ri karhi va tikarhatela mindyangu ya vona. Vana lava yingisaka va tisa ntsako eka vatswari va vona ni le ka Yehovha Xikwembu. Ina, mindyangu leyi chavaka Xikwembu ya le minkarhini ya Bibele a yi ri xikombiso lexinene xa siku ra hina.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndyangu wa wena wu nga tsaka ku fana ni mindyangu leyi gandzeleke Yehovha eminkarhini ya Bibele