Vun’we Bya Misava Hinkwayo—Xana Byi Ta Tisa Ku Yini?

KU FANA ni muako lowu hlakaleke lowu onhiweke hi vanhu lava tshamaka eka wona lava nga khathariki, mafambiselo ya misava lama nga kona sweswi ma faneriwa hi xilo xin’we—ku herisiwa ivi ma siviwa hi man’wana. Lexi a hi xiendlakalo lexi hetaka matimba. Hi ku ya hi Bibele, hi wona ntshembo wa xiviri. Ha yini?

Masungulo ya mafambiselo ya misava ya sweswi ma ni khombo. Muako hinkwawo wu dyiwa hi muhlwa naswona wu le ku boleni. Fureme ya nsimbi yi le ku kurheni. Makhumbi lama wu tiyisaka ma mbindzimuka. Lwangu ra kona ri wele endzeni. Tiphayiphi ta kona ta pfuta. Fambiselo ra wona ra gezi ri ni swihoxo naswona ri nga vanga khombo. Vaaki va kona va tshamela ku lwa naswona va onhe swinene eka muako lowu hinkwawo. Muako hinkwawo ni rivala ra kona swi taleriwe hi switsotswana leswi swi nga ha vangaka rifu kumbe khombo lerikulu.

“Ku Langutana Ni Ku Herisiwa”

Hikwalaho ka minkwetlembetano ya swa tipolitiki leyi yaka emahlweni, makwanga, rivengo ni vulala lebyi enteke swinene exikarhi ka vanhu va swivongo swo hambana, “rixaka hinkwaro ra vanhu ri langutane ni ku herisiwa,” hilaha Gwynne Dyer a swi vekaka hakona. Emisaveni hinkwayo, mintlawa leyi tiyimiseleke—yo lwisana ni tihulumendhe, yo lwela ntshunxeko, ya makhamba, ya matherorisi ya misava hinkwayo ni yin’wana—yi hetisisa makungu ya yona ya vutianakanyi naswona yi vonaka yi swi kota ku herisa ntshembo wihi na wihi wa ku rhula emisaveni loko yi swi rhandza. Ku fana ni vaaki lava vangaka mpfilumpfilu, va nga tikisela munhu un’wana ni un’wana vutomi.

Hambiswiritano, hi ku ya hi vahlamuseri vo tala, mintlawa leyi hambanaka hi mavonelo kumbe vanhu lava nga lawulekiki, a hi yona ntsena yi kavanyetaka vun’we emisaveni. Xihinga lexikulu i mfumo wa tiko hi woxe. Matiko lama tifumaka ma hanya ma ri karhi ma “langutane ni mpfilumpfilu lowu funengeteke misava hinkwayo,” ku vula mutsari wa ta nyimpi S. B. Payne, Lontsongo. Ma endla leswi vuyerisaka tiko ra vona ntsena, a ma na mhaka ni matiko man’wana. Hikwalaho ka sweswo, ematin’wini hinkwawo “v̌anhu v̌a fum[a] henhla ka v̌aṅwana ku v̌a endla ŝo biha.”—Eklesiasta 8:9.

Ina, tihulumendhe ta matiko man’wana ti humelerile hi mpimo wo karhi eku lwisaneni ni vuhomboloki ni ntshikilelo ematikweni ya tona, ti tlhela ti va ni xandla eka matiko hinkwawo. Va simeke mpimo wo karhi wa vun’we bya misava hinkwayo nkarhi na nkarhi. Kambe hambi loko matiko man’wana ma hlangana leswaku ma lwisana ni tiko leri nga ni nkani, hakanyingi swivilelo swi sala swa ha ri kona swa leswaku va endle sweswo hikwalaho ka vutianakanyi ku nga ri hikwalaho ka vunene bya xiviri. Ntiyiso wa mhaka hi leswaku tihulumendhe ta vanhu a ti na wona ntlhantlho lowu heleleke, lowu nga herisaka timholovo emisaveni hinkwayo. Gwynne Dyer u ri: “Mianakanyo ya leswaku matiko hinkwawo ya misava ma ta hlangana swin’we leswaku ma xupula tiko ro karhi leri vangaka mpfilumpfilu, yi nga vonaka yi ri yinene, kambe hi rihi tiko leri nga vulaka leswaku i mani muvangi wa mpfilumpfilu, naswona i mani a nga ta hakela mali ni vutomi lebyi nga ha herisiwaka eka matshalatshala yo lwisana ni muvangi loyi wa mpfilumpfilu?”

Ina, tiko rihi na rihi leri hlaselaka rin’wana, ri nga kota ku hlasela ntsena loko vunyingi bya vaaka-tiko va rona va nga lwisani na wona nhlaselo wolowo. Matimu hi ku phindha-phindha ma kombisa leswaku a hi le “matikweni [yo karhi] lama vangaka mpfilumpfilu” laha vaaki va wona va seketeleke varhangeri va vona, eka leswinene ni leswo biha. Entiyisweni, vunyingi bya vaaki va misava, va va seketerile. Va landzelele “mavunwa, varhangeri vo homboloka ni vuxisi” byo huma eka varhangeri va politiki ni va vukhongeri hi ku tlhandlamana ka vona, hilaha magazini wa Time wu swi vekaka hakona.

Vutiko byi kucetele vanhu lava twisisaka ni lava nga ni ntwela-vusiwana, byi va vangele ku endla vugevenga byo chavisa eka vavanuna, vavasati ni vana va rixaka rin’wana. Hi xikombiso, loko a kombetela eka Nyimpi yo Sungula ya Misava, n’wamatimu J. M. Roberts wa hlamusela: “Xihlamariso xin’wana malunghana na 1914 hi leswaku etikweni rin’wana ni rin’wana nhlayo leyikulu ya vanhu, va mintlawa hinkwayo, vukhongeri ni tinxaka hinkwato, va vonaka va ye enyimpini hi ku tirhandzela na hi ntsako.” Xana vanhu va dyondze xo karhi ku sukela hi nkarhi wolowo? E-e! Hilaha mutsari wa maphepha-hungu Rod Usher a swi vuleke hakona, “ku hisekela vutiko” hi ndlela leyi hoxeke, ku ya emahlweni ku herisa ntshembo wa vun’we emisaveni.

Mavuthu Ya Le Handle Ma Le Ku Tirheni

Hambiswiritano, ku ni xihinga lexikulu eka vun’we bya misava. Bibele yi paluxa leswaku mavuthu ya le handle ma le ku tirheni. Ma hlamuseriwa tanihi Sathana Diyavulosi ni valandzeri va yena, madimona. Hi ku ya hi Bibele, Sathana i “xikwembu xa misava leyi [lexi pfaleke] miehleketo ya vanhu lava nga pfumeriki,” leswaku “Mahungu Lamanene lama twarisaka ku kwetsima ka Kriste” ma nga va tsakisi.—2 Vakorinto 4:4; Nhlavutelo 12:9.

Kambe leswi a swi rhuli vanhu vutihlamuleri bya swiendlo swa vona. Kambe leswi swi kombisa xivangelo xo va tihulumendhe ta vanhu ti nga ta ka ti nga swi koti ku simeka misava leyi nga ni vun’we hakunene. Ntsendze loko Sathana Diyavulosi a ha ri kona, u ta kucetela vavanuna ni vavasati ku hlakulela leswi Bibele yi swi vulaka “mintirho ya ntumbuluko wa nyama,” leswi katsaka ‘vulala, madzolonga, timholovo ni ku avana.’—Vagalatiya 5:19-21.

Hulumendhe Ya Misava

Kutani, ntlhantlho i yini? Malembe ya kwalomu ka nkombo wa madzana lama hundzeke, mutlhokovetseri tlhelo mutivi wa filosofi la tiviwaka swinene wa Muntariyana, ku nga Dante, u boxe ntlhantlho wa kona. U vule leswaku i hulumendhe ya misava hinkwayo ntsena leyi nga tiyisekisaka ku rhula ni vun’we bya vanhu. Eka vanhu vo tala ntshembo wa leswaku ku nga va ni hulumendhe ya misava hinkwayo ko va norho, a hi nchumu lowu u nga vekaka ntshembo wa xiviri eka wona. “Hulumendhe ya misava hinkwayo a yi koteki eka xiyimo lexi xa matimu,” ku gimeta mutsari la boxiweke eku sunguleni, ku nga Payne. Ha yini? Hikuva hulumendhe yihi na yihi ya misava hinkwayo leyi humelelaka yi fanele yi tiyisekisa swilo swimbirhi leswi vonakaka swi nga koteki ku endliwa hi munhu, ku nga leswaku “hulumendhe ya misava hinkwayo yi fanele yi herisa tinyimpi ni leswaku hulumendhe ya misava hinkwayo, yi nga fumi misava hi tihanyi.”

Swi le rivaleni leswaku ku hava hulumendhe ya vanhu leyi nga kotaka ku endla leswi. Hambiswiritano, Mfumo wa Xikwembu lowu nga emavokweni ya Yesu Kreste wu nga swi kota ku herisa tinyimpi naswona wu ta ti herisa. (Pisalema 46:9, 10; Matewu 6:10) Hakunene, wu ta herisa vahlohloteri hinkwavo va nyimpi. Muprofeta Daniyele u kombisa leswaku eku heleni ka nkarhi lowu vekiweke wa Xikwembu wa ku fuma ka vanhu emisaveni, vulawuri bya vanhu byi ta “v̌a [lebyi] av̌aneke” ku fana ni “nsimbi le’yi hlanganisiweke ni v̌umba.” (Daniyele 2:41-43) Leswi swi ta vanga ku hlanhleka ka tipolitiki ni mpfilumpfilu lowu nga papalatekiki. Kambe, Daniyele u vula leswaku Mfumo wa Xikwembu wu “ta seletela ni ku herisa ku fuma kuloku hikwako [ka vutiko ni loku lwaka],” kumbe tihulumendhe, wu ta ti siva hi Mfumo wa xona lowu se ku nga khale wu rindzeriwile, lowu nga emavokweni ya Yesu Kreste.—Daniyele 2:44.

A swi nge pfuni nchumu ku endlela vanhu vutshamo lebyinene, loko hi hala tlhelo misava yi tama yi ri ni vanhu lava bvanyangetaka, lava yaka emahlweni va tikisela van’wana vutomi. Hambiswiritano, “la’v̌o biha v̌a ta susiwa.” (Pisalema 37:1, 2, 9, 38; Swivuriso 2:22) Hikwalaho, Kreste u ta va susa hinkwavo lava alaka mimpimanyeto ya Xikwembu hi vomu kumbe lava seketelaka vulawuri bya misava lebyi onhakeke. U ta herisa hinkwavo lava onhaka pulanete leyi. Xikwembu xi tshembisa ku “herisa lava herisaka misava.”—Nhlavutelo 11:18.

Leswi a swi nge vuli ku fuma misava hi tihanyi. Yesu Kreste u ta “lwela ntiyiso, ni ku lulama, ni musa” loko a hambanisa lavo lulama eka lavo biha. (Pisalema 45:3, 4; Matewu 25:31-33) Xiendlo lexi a xi nge hundzeletiwi naswona a xi nge vi xa ku onhetela kumbe ku tirhisa matimba hi ndlela yo biha. E-e! A swi fani ni loko muako lowu rhandzekaka wa khale, wu ta herisiwa hi muaki wa tiyindlu la nga ni makwanga. Swi ta fana swinene ni ku herisiwa ka xidakana lexi hlakaleke leswaku ku ta va ni ndhawu leyi tsakisaka, leyi baseke.

Kambe ku vuriwa yini hi mavuthu ya le handle lama vangeke mpfilumpfilu lowu enkarhini lowu hundzeke? Xana ma ta pfumeleriwa ku nghena emafambiselweni lawa lamantshwa leswaku vaaki va wona va sungula mukhuva wa ku onha hi vuntshwa, va lwa ni vaaki-kulobye naswona va tikisela un’wana ni un’wana vutomi? Nikatsongo. Ku herisa ni ku pfuxeta loku i ka makumu naswona ku helerile. “Khombo ri nga ka ri nga ti kambiri.”—Nahume 1:9.

Bibele yi fanisa ku lovisiwa ka Sathana loku heleleke tanihi ku hisiwa ka thyaka ri va nkuma. Yi vula leswaku “Diyavulosi loyi a nga . . . xisetela [vaaki va misava] a hoxiwa etiveni ra ndzilo ni xivavula.” (Nhlavutelo 20:10) Wa nga vona xifaniso xa matimba swonghasi! Anakanya, ku lovisiwa loku fanisiwaka ni tiva ra ndzilo ku nga ri xindzilwana lexi nga riki na matimba lamakulu, lowu hisaka ni ku herisa xin’wana ni xin’wana lexi hombolokeke ni lexi thyakisiweke. Hambi i munhu kumbe dimona, ku hava loyi a nga ta pfumeleriwa ku ya emahlweni a endla swilo leswi nga xungetaka vun’we bya misava, la tlulaka mimpimanyeto ya Xikwembu mayelana ni leswinene ni leswo biha, kumbe leswi vavisaka vanhu-kulobye. Hinkwavo vaonhi va vun’we va ta va va nga ha ri kona!—Pisalema 21:9-11; Sofoniya 1:18; 3:8.

Vanhu Lava Nga Ni Vun’we Lava Humaka eMatikweni Hinkwawo

Vaponi va ku basisiwa loku lokukulu va ta vumba “ntshungu lowukulu . . . [lowu humaka] ematikweni hinkwawo, ni le tinxakeni hinkwato, [wu] ri [wa] swivongo hinkwaswo ni [wa] tindzimi hinkwato.” (Nhlavutelo 7:9) Ku nga twanani ka vutiko ni ka rixaka a ku nge va hambanisi. Va ta va va dyondze ku hanya swin’we hi ntwanano ni ku rhula. (Esaya 2:2-4) Lexi tsakisaka swinene, vanhu lava va ta va va joyiniwe hi vaaki va nkarhi lowu hundzeke va pulanete leyi lava nga ta tlheriseriwa evuakweni bya misava leyi basisiweke hi lunghiselelo leri tsakisaka ra ku pfuka ka vafi.—Yohane 5:28, 29.

Xana u nga swi tsakela ku hanya emisaveni yo tano? Hi lava namarhelaka eka swilaveko swa Xikwembu ntsena lava nga ta hanya kona, naswona swilaveko swa xona swi hlamuseriwe kahle eBibeleni. (Yohane 17:3; Mintirho 2:38-42) Timbhoni ta Yehovha ti nga ku pfuna leswaku u dyondza leswi Xikwembu xi swi languteleke, leswaku u ta va ni ntshembo wo tiphina hi vutomi hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga ni vun’we hakunene.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Hulumendhe leyi nga emavokweni ya Yesu Kreste yi ta endla leswaku misava yi va ni vun’we