Vuyelo Lebyi Fuweke Bya Ntirho Wo Kwetsima
Hi Ku Vula Ka Harry Bloor
Kwalomu ka malembe ya dzana lama hundzeke, kokwa wa mina wa xinuna a a ri xirho xa Kereke ya Methodist lexi tiyeke. Naswona a a ri muchumayeri la xiximiwaka wa vanhu lava tolovelekeke, loyi a a hanana swinene hi ku seketela tikereke to tala le Stoke-on-Trent, doroba ra swilo swa vumba ra le Nghilandhi. Kutani u sale a ri hava mali. Leswaku a pfuna Kokwana wa xinuna, tatana u endle malunghiselelo ya leswaku kokwa wa mina a fambisa vhengele ra le ximutanini lexitsongo. Vhengele leri a ri ri na mpfumelelo wo xavisa byala, naswona loko vanhu va Methodist va twe leswi, va hlongole Kokwana hi ku hatlisa.
TATANA a hlundzukile naswona u hlambanyile leswaku a nge he pfuki a ve ni vuxaka ni vukhongeri—kutani u namarhele marito ya yena. A a ri phorisa, kambe endzhakunyana u ve ni ndhawu yo xavisela byala. Kutani ndzi kuriseriwe exikarhi ka risema ni musi wa ndhawu yoleyo. Vukhongeri a byi nga ri na nkucetelo evuton’wini bya mina, kambe a ndzi dyondze vutshila byo thya ncuva! Hambiswiritano, hikwalaho ka nkucetelo wa le ku sunguleni wa Kokwana, a ndzi yi xixima swinene Bibele, hambileswi a ndzi tiva switsongo mayelana na yona.
Ndzi Dyondze Ntiyiso Wa Bibele
Hi 1923, loko ndzi ri ni malembe ya 24, ndzi rhurhele evuxeni le Nottingham ivi ndzi sungula ku rhandzana na Mary, loyi a a tshama kwalomu ka 40 wa tikhilomitara hi vukule eximutanini xa Whetstone, edzonga-vupela-dyambu bya Leicester. Tata wa yena Arthur Rest, a a tlanga timbila ekerekeni ya kwalaho, kambe hi nkarhi lowu a a ri Xichudeni xa Bibele lexi hisekaka, tanihi laha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona hi nkarhi wolowo. Minkarhi hinkwayo Arthur a a vulavula na mina hi vupfumeri byakwe lebyintshwa—kambe a ndzi nga tsakeli ngopfu. Hambiswiritano, ku tsakela ka mina ku kule loko ndzi fambe na yena ekerekeni ya kwalaho ya Baptist hi Sonto ni ndzhenga, July 13, 1924, leswaku hi ya twa nkulumo leyi a yi nyikeriwa hi xirho xa palamendhe lexi a xi ri Mubaptist la nga ni ndhuma. Nhloko-mhaka ya yena leyi nge, “Tidyondzo Ta Phasta Russell Ti Kambisisiwa Hi Ku Voningeriwa Hi Matsalwa,” yi ndzi khumbile. Ndza ha ri na tona tinhla leti ndzi ti tsaleke hi nkarhi wolowo.
Mabaptist ma ale xikombelo xa Swichudeni swa Bibele xo hlamula eka nhlaselo wa tidyondzo ta swona. Leswi swi ndzi hlundzukisile ivi ndzi anakanya ku kuma ndhawu yin’wana yo khomela nhlangano wo tano. Xitlati xa le kusuhi xi tikombe xi fanerile. Hi xi kukule xi basa, hi susa vulembu, hi susa michini yo hula hi yona yi ya eka tlhelo rin’we, kutani hinkwerhu a hi lunghekile. Hi veke switulu swa 70 ni ku kandziyisa swiphephana swo navetisa.
Loko Frank Freer loyi a a huma le Leicester a fikile leswaku a ta nyikela nkulumo, switulu hinkwaswo a swi tele, naswona vanhu van’wana va 70 a va yime hi milenge! Tinhlamuselo ta Frank leti nga erivaleni leti humaka eMatsalweni ti ndzi tsakisile, ku fana ni lavan’wana vo tala lava a va ri kona. Ku sukela enkarhini wolowo ku ya emahlweni, vandlha leritsongo ra Swichudeni swa Bibele ra le Blaby ekusuhi na le Leicester ri kule hi ku hatlisa. Nakambe a ku ri ku cinca lokukulu evuton’wini bya mina—swin’we ni le ka bya Mary. Hi 1925 hi tinyiketerile eka Yehovha, hi khuvuriwa hi tlhela hi tekana.
Mikateko Ya Moya
Lembe leri tlhandlameke ndzi vekiwe ku va mukongomisi wa ntirho wa Vandlha ra Blaby. Mina ni nsati wa mina a hi lava ku landzelela emikondzweni ya makhalipotiya ivi hi va vaevhangeli va nkarhi hinkwawo, kambe hi ku hatlisa swi ve erivaleni leswaku rihanyo ra Mary a ri nge n’wi pfumeleli ku fambisana ni xiyimiso xo tano xa ku hiseka. Hambileswi a ri ni rihanyo leri nga nyawuriki ku kondza a fa hi 1987, a a ri munghana lonene tlhelo mutirheli lonene ngopfu loyi a ri ni vuswikoti eku nyikeleni ka vumbhoni hi xitshuketa ni le ku sunguleni ka tidyondzo ta Bibele. Madyambu yo tala a hi ma heta hi ri eminhlanganweni kumbe hi avelana mintiyiso ya Bibele ni vaakelani va hina.
A ndzi ri munjhiniyara naswona a ndzi tirha efemeni leyi a yi endla michini yo saha timhandzi. Ntirho wa mina a wu katsa ku famba-famba swinene eBritain, kun’we ni le Furwa, naswona hi ntolovelo Mary a famba na mina. Maendzo lawa ma hi nyike nkarhi wo nyikela vumbhoni hilaha ku engetelekeke.
Masungulo Ya Ku Andza
Hi 1925 hi ake muako lowunene wo khomela minhlangano ya hina eka wona le Blaby, naswona ku sukela kwalaho hi hlele nongonoko wo nyikela vumbhoni lowu humelelaka. Mixo wa Sonto yin’wana ni yin’wana, a hi qacha bazi leri a ri hi yisa eswimitanini leswi hangalakeke ni le madorobeni lamatsongo. Endleleni vahuweleri a va xika leswaku va ya chumayela, kutani a va hundza va tekiwa hi bazi loko se hi muka. Hi tin’hweti ta ximumu to kufumela, a hi va ni dyondzo ya Bibele ya Sonto nindzhenga, hi tirhisa nkandziyiso lowu wa ha ku humaka wa Xihondzo xo Rindza. Endzhaku ka sweswo, hi awara ya nhungu, a hi hlangana endhawini ya vuxaviselo ya le Leicester leswaku hi ta twa nkulumo ya le rivaleni ehandle. Eka vusiku byin’wana vanhu va 200 va yi yingisile. Ntirho lowu wu veke masungulo ya mavandlha yo tala lama nga kona sweswi eLeicester ni le kusuhi na kona.
Hi 1926 ntsombano lowu nga rivalekiki wu khomiwile hi nkarhi wun’we le Alexandra Palace ni le Royal Albert Hall eLondon. Eka xiendlakalo xolexo Joseph F. Rutherford, loyi a ri muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower hi nkarhi wolowo, u humese buku leyi nge Deliverance. Xiboho lexi nge “Vumbhoni Eka Vafumi Va Misava” ni nkulumo ya matimba ya le rivaleni ya Makwerhu Rutherford leyi nge, “Lexi Endlaka Mimfumo Ya Misava Yi Tsekatseka—Murhi Wa Kona” swi kandziyisiwile hi ku helela eka phepha-hungu leri nga ni ndhuma endzhaku ka siku leri swi nyikeriweke ha rona. Vanhu vo tlula 10 000 va yingisele nkulumo leyi ya le rivaleni, naswona tikopi ta 50 000 000 ta xiboho lexi endzhaku ti hangalasiwile emisaveni hinkwayo. Ntsombano wolowo wu pfune ku hatlisisa ntirho wo chumayela eBritain.
Ntsombano Lowukulu Hi Nkarhi Wa Nyimpi
Nyimpi ya vumbirhi ya misava yi tlhekeke hi September 1939, naswona hi 1941 nyimpi a yi tinyike matimba. Swihaha-mpfhuka leswi hlaselaka hi tibombo swa Majarimani a swi hlasela nhlikanhi ni vusiku, naswona tiko hinkwaro a ri ri emunyameni. Swakudya a swi kala, naswona leswi a swi ri kona a swi aviwa hi rilondzo. Vutleketli a byi kayivela, hambi ku ri hi xitimela. Ku nga khathariseki swihinga leswi vonakaka swi ri swikulu, hi khome ntsombano wa tiko hinkwaro wa masiku ya ntlhanu hi September 3-7, 1941.
De Montfort Hall ya le Leicester yi hlawuriwile tanihi ndhawu ya ntsombano hikuva Leicester yi le xikarhi ka Nghilandhi. Tanihi leswi a ndza ha ri ebindzwini ra timhandzi, ndzi swi kotile ku pfuneta hi ku endla mimfungho yo navetisa. Ndzi tlhele ndzi hlela vutleketli bya kwalaho bya vatsombani. Hi ku xava mathikithi ka ha ri emahlweni na hi ku hakela mali leyi engetelekeke, hi endle leswaku titreme ta le Leicester ti famba na hi Sonto.
Hikwalaho ka leswi a ku ri na swipimelo eku famba-fambeni, a hi tshemba leswaku kumbexana ku nga ta Timbhoni ta 3000. Wa nga anakanya ku nyanyuka loku veke kona loko vapfhumba vo tlula 10 000 va vule leswaku va ta ta! Kambe a va ta tshama kwihi? Vaaka-tiko va le Leicester hi musa va rhambe vo tala leswaku va ta tshama emakaya ya vona. Ku engetela kwalaho, kwalomu ka gidi ra vona va rhurheriwe ematendeni lama vambiweke emasin’wini lama nga tikhilomitara tinharhu ku suka endhawini ya ntsombano. Kampa ya Gidiyoni, hilaha a hi yi vitana hakona, yi vange mpfilumpfilu evanhwini.
A ku qachiwe matende lamakulu yo basa leswaku ma ta tirhiseriwa tindzawulo ta ntsombano ni ku rhurhela ntshungu lowukulu lowu a wu nga ri na ndhawu. Loko ku kumiwe leswaku eku vonakaleni ka n’weti lowu vangamaka matende ma nga ha hlaseriwa hi swihaha-mpfhuka leswi hlaselaka hi tibomo swa Manazi, ma funengetiwe hi xihatla. Nyimpi, naswona ngopfu-ngopfu ku nga hlanganyeli ka Timbhoni eka yona, a swi karhata vanhu. Madzana ya Timbhoni hi nkarhi wolowo a ma ri ekhotsweni hikwalaho ka xiyimo xa tona xa vukala-tlhelo lebyi sekeriweke eBibeleni.—Esaya 2:4; Yohane 17:16.
Sunday Pictorial, ya September 7, 1941, yi te: “I mhaka leyi hlamarisaka ku kuma vanhu va 10000, laha vo tala va vona va nga vantshwa, va heta vhiki va vulavula hi vukhongeri handle ko boxa nyimpi, handle ka loko vo tshuka va yi khumbile.
“Ndzi vutise Timbhoni loko ti ri ni swirho swo karhi eJarimani. Ndzi byeriwe leswaku va na swona, naswona ku lava ku va hinkwavo ka vona, va kwalomu ka 6000, a va ri etikampeni ta nxaniso.”
Muviki u engeterile a ku: “I ntiyiso leswaku Manazi i valala, kambe Timbhoni a ti endli nchumu ku lwisana na wona, loko ku nga ri ku xavisa swiphephana ni ku yingisela tinkulumo.”
Tinhlamuselo ta maphepha-hungu malunghana na hina hakanyingi a ti nga ri tinene, naswona vakaneti va pfuxe ni madzolonga hi matshalatshala ya vona lama nga humelelangiki yo kavanyeta ntsombano wa hina. Kambe, Daily Mail ya le London yi pfumerile, hambileswi a yi vilela hi ndlela yo karhi, yi ku: “Nhlengeletano a yi hlelekile, a yi nga kavanyetiwi naswona yi humelerile.”
Hi hehliwile hi ku va ni vutihlamuleri bya ku kayivela ka mphakelo wa fole edorobeni. Kambe The Daily Mail yi hlamuserile yi ku: “Leicester kumbe Valawuri va Fole a va fanelanga va vilela leswaku Timbhoni ti heta fole ra le Leicester. A ti dzahi.” Nakambe, swivilelo swa leswaku vaaki va kwalaho a va heteriwa swakudya hi Timbhoni swi herisiwile loko ku hlamuseriwile leswaku ti titele ni swakudya swa tona. Entiyisweni, emakumu ka ntsombano, 150 wa malofo ya xinkwa lama tikaka 1,8 wa tikhilogiramu ha rin’we ma hlengiwile ma yisiwa eLeicester Royal Infirmary—ku nga munyikelo lowukulu eminkarhini yoleyo ya ku pfumaleka ka swakudya.
Ntsombano lowu wu nyikele xikhutazo lexikulu xa moya eka Timbhoni ta kwalomu ka 11 000 ta le Britain. A ti tsakile leswi a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 12 000! Vapfhumba hi ntsako va hlanganyele hi mpimo lowu nga si tshamaka wu fikeleriwa wo nyikela vumbhoni exitarateni eLeicester, naswona va endzele swimitana leswi nga ehandlenyana va ri ni rungula ra gramafoni.
Tinkulumo-nkulu ta ntsombano a ku ri tinkulumo leti rhekhodiweke n’hweti leyi hundzeke leti a ti nyikeriwa entsombanweni wa masiku ya ntlhanu wa Timbhoni ta Yehovha eSt. Louis, le Missouri, U.S.A. Nkulumo leyi rhekhodiweke ya Makwerhu Rutherford leyi nge “Vana Va Hosi” a yi ri yinhla-nkulu ya ntsombano. Tanihi leswi a swi nga koteki ku rhumela tikopi ta buku leyi nge Children leyi a yi humesiwe le St. Louis, endzhakunyana ku endliwe nkandziyiso wo hlawuleka wa xifunengeto lexi nga tsindziyelangiki le Britain. Kopi ya yona yi rhumeriwe eka vana hinkwavo lava veke kona entsombanweni.
Nhlangano Wa Lembe Na Lembe Wa Le Leicester Wo Hlawuleka
Endzhaku ka nyimpi ku andza ka vahuweleri va Mfumo le Britain a ku hlamarisa! Eku sunguleni ka va-1980, nhlayo ya mavandlha le Leicester a yi andze yi fika ka khume. Kutani hi byeriwile leswaku Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha yi bohe ku khomela nhlangano wa lembe na lembe wa Watch Tower Bible and Tract Society le Leicester hi 1983. Tanihi mulanguteri wa doroba ra Leicester, ndzi katseke hi ku hatlisa eku endleni ka malunghiselelo, ku katsa ni ku qacha De Montfort Hall nakambe.
Swirho swa 13 swa Huvo leyi Fumaka swi tile swi huma eyindlu-nkulu ya Sosayiti ya Brooklyn swi tela xiendlakalo lexi. Vapfhumba va 3671—lava sweswi a va huma emisaveni hinkwayo, ngopfu-ngopfu lava nga ni nkarhi wo leha va ri entiyisweni—va tate holo. Van’wana va 1500 va twe nongonoko eHolweni ya Tinhlengeletano ya le kusuhi.
Albert D. Schroeder, loyi a a ri mulanguteri wa hofisi ya rhavi ya Sosayiti ya Watch Tower le London hi nkarhi wa ntsombano wa hina wa le Leicester lowu khomiweke hi nkarhi wa nyimpi, u rhangerile eka nhlangano lowu wa lembe na lembe. Loko a anakanya hi ntsombano wa 1941, Makwerhu Schroeder u vutisile: “I vangani lava nga na hina laha lava a va ri kona hi nkarhi wolowo?” Vanhu vo tlula hafu ya vayingiseri va tlakuse mavoko. U te: “Vonani! Mawaku ku hlanganisiwa nakambe ka n’wina hinkwenu lava tshembekaka!” Hakunene a ku ri ntokoto lowu nga rivalekiki.
Ndza ha ri matsalana evandlheni ra ka hina naswona ndza ha ya emahlweni ndzi nyikela tinkulumo ta le rivaleni, hambileswi ndzi ti nyikelaka ndzi tshame ehansi hileswi se ndzi nga ni malembe ya 98 hi vukhale. Endzhaku ka ku fa ka Mary hi 1987, ndzi tekane na Bettina, noni leyi mina na Mary hi yi tiveke ku sukela khale. Ndza nkhensa swinene ku khathaleriwa hi ndlela leyinene, enyameni ni le moyeni. Ku nga khathariseki ntshikilelo lowu vangiweke hi rihanyo leri tsaneke ra Mary, naswona sweswi hikwalaho ka ku dyuhala ka mina, ndzi kume leswaku ku va ni swo tala swo swi endla entirhweni wo kwetsima minkarhi hinkwayo ku ndzi vuyerise hilaha ku fuweke.—1 Vakorinto 15:58.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Ku lunghekela ku hlanganyela evutirhelini hi va-1920
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Swiyimo swa le ntsombanweni wa le Leicester