Xana Ku Ni Vutomi Endzhaku Ka Rifu?

“XANA loko munhu la tiyeke emirini a fa a nga tlhela a hanya?” xivutiso xexo xi vutisiwe hi mupatriyarka Yobo malembe ya kwalomu ka 3 500 lama hundzeke. (Yobo 14:14) Xivutiso lexi xi kayakayise vanhu hi magidi ya malembe. Hi malembe yo tala, vanhu va mindhavuko yo hambana-hambana va anakanyisise hi mhaka leyi kutani va sungula tidyondzo to hambana-hambana.

Vo tala lava tivulaka Vakreste va ni ntshembo wa matilo ni tihele. Mahindu hi hala tlhelo ma pfumela eka ntswariwo-nyingi. Loko a nyikela nhlamuselo ya mavonelo ya Mamoslem, Emir Muawiyah, mupfuneti ekerekeni ya Maislem u ri: “Hi kholwa leswaku ku ta va ni siku ra ku avanyisa endzhaku ka rifu, laha u yimaka emahlweni ka Xikwembu Allah, laha u nga ta avanyisiwa ku fana ni le hubyeni.” Hi ku ya hi ripfumelo ra Maislem, Allah u ta languta vutomi bya munhu ha un’we kutani a n’wi avela ku ya eparadeyisini kumbe endzilweni wa tihele.

Le Sri Lanka, Mabudha ni Makhatoliki va tshika minyangwa ni mafasitere swi pfulekile loko va feriwile emitini ya vona. Ku lumekiwa rivoni kutani ku vekiwa bokisi milenge ya mufi yi langute enyangweni wa le mahlweni. Va ni ntshembo wa leswaku xiendlo lexi xi pfumelela ku huma ka moya wa mufi.

Hi ku ya hi Ronald M. Berndt wa le Yunivhesiti ya le Vupela-dyambu bya Australia, Vaaki vo rhanga va le Australia va ni ntshembo wa leswaku “vanhu va ni xiyenge xo karhi xa moya lexi nga fiki.” Tinxaka tin’wana ta le Afrika ti ni ntshembo wa leswaku endzhaku ka rifu vambuyangwana va hundzuka swipuku, kasi vanhu lava yimeke kahle va hundzuka mimoya ya vakokwana leyi nga ta xiximiwa ku tlhela ku endliwa swikombelo eka yona tanihi tihosi leti nga vonakiki ta ndhawu.

Ematikweni man’wana tidyondzo ta malunghana ni xiyimo xa vafi ti pfuvane ni mindhavuko ya ndhawu ni ya lava va tivulaka Vakreste. Hi xikombiso, exikarhi ka Makhatoliki yo tala ni Maprotestente le Vupela-dyambu bya Afrika, swi tolovelekile ku pfala swivoni loko ku ri ni loyi a feke, leswaku ku nga vi ni la nga ta languta kutani a vona moya wa mufi.

Kunene tinhlamulo leti vanhu va tinyikaka eka xivutiso lexi nge, ‘Ku humelela yini loko hi fa?’ ti hambanile swinene. Kambe xisekelo xa tinhlamulo ta kona hi lexi: Xin’wana endzeni ka munhu a xi fi naswona xi pona rifu. Vanhu van’wana va ni ntshembo wa leswaku “nchumu lowu” wu fanele wu ri moya. Hi xikombiso, eka swiyenge swin’wana swa Afrika na Asia ni le tindhawini hinkwato ta Pacific eswifundzheni swa Polynesia, Melanesia ni le Micronesia vo tala va tshemba leswaku moya—hayi moya-xiviri—a wu fi. Entiyisweni tindzimi tin’wana hambi ku ri rito “moya-xiviri” a ti na rona.

Xana munhu la hanyaka u ni moya? Xana moya wolowo wa huma hakunene emirini loko a fa? Loko swi ri tano, ku humelela yini ha wona? Naswona ntshembo wa mufi hi wihi? Swivutiso leswi a swi fanelanga swi honisiwa. Ku nga khathariseki leswaku ndhavuko kumbe vukhongeri bya wena byi ri yini, rifu i nchumu lowu hi faneleke hi langutana na wona. Hikwalaho mhaka leyi ya ku khumba swinene. Hi ku khutaza leswaku u yi kambisisa.