Laha Mindzilakano Yi Nga Vuliki Nchumu
Timbhoni ta Yehovha ti tikarhatela ku hlula ku avana loku nga kona exikarhi ka vanhu. Ti landzela nawu lowu Yesu a wu nyikeke vadyondzisiwa vakwe, lowu nge: “N’wina hinkwenu mi vamakwavo.” (Matewu 23:8) Leswi swi kombisiwe kahle hi tindhawu timbirhi ta vugandzeri ta Timbhoni—ya le Portugal ni ya le Spaniya.
DOROBA ra Valença do Minho leri sirheleriweke hi ndzilakano, leri nga en’walungwini wa Portugal ri akiwe eminkarhini ya khombo. Swihondzo swa rona swi vandzamane ni Nambu wa Minho, lowu nga ndzilakano wa Spaniya na Portugal. Entsungeni wa nambu wolowo ku ni doroba ra le Spaniya leri vitaniwaka Tui, leri nga ni kereke leyikulu leyi vonakaka onge i xigodlho. Mindzilakano ya le Tui na Valença yi akiwe hi lembe-xidzana ra vu-17, loko tiko ra Spaniya ni ra Portugal ma ri eku lweni.
Hi 1995, mindzilakano ni mindhavuko leyi a yi landzeriwa hi matiko lamambirhi lama a ma ri ehansi ka Nhlangano wa Matiko ya le Yuropa yi herisiwile. Kambe ku hlanganisa vanhu a swi lava swo tala ku tlula ku susa mindzilakano. A swi ta tlhela swi katsa mianakanyo ni timbilu ta vanhu. EValença, ku ni muako lowutsongo wo saseka lowu kombisaka ndlela leyi mindzilakano exikarhi ka vanhu yi nga susiwaka ha yona. I ndhawu ya vugandzeri—Holo ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha—leyi eka yona ku hlanganyelaka mavandlha ya Timbhoni, ku nga ra Xipaniya ni ra Xiputukezi.
Mhaka leyi yi sungule hi 2001, loko Timbhoni ta le Tui ti lava Holo leyintshwa ya Mfumo. A ti boheka ku suka eka miako leyi hirhiwaka naswona a ti nga ri na mali leyi ringaneke yo aka holo leyintshwa. Hambi ku ri ndhawu leyi hirhiwaka a yi durha eka tona, tanihi leswi vandlha a ri ri ritsongo. Kutani Timbhoni ta le Spaniya ti kombele Timbhoni-kulobye ta le Portugal eValença leswaku ti tirhisa holo yin’we, leyi a ko va tikhilomitara ti nga ri tingani ku ya eka yona ku suka entsindza wa Tui.
Eduardo Vila, la nga xirho xa Vandlha ra le Tui eSpaniya u ri: “Hi bule hi xiboho xexo eka nhlangano lowu hi veke na wona hi December 2001. Loko ndzi suka enhlanganweni wolowo ndzi xiye leswaku Yehovha u khumbe timbilu ta Timbhoni-kulorhi ta le Portugal. A ti titsone swo tala leswaku ti aka Holo ya Mfumo yo saseka naswona a swi tiyisa ripfumelo ku vona leswaku a ti tiyimisele ku tirhisa holo yoleyo na hina.”
Américo Almeida, la nga Mbhoni ya le Portugal, loyi na yena a ri kona eka nhlangano wolowo u ri: “Hi amukele Timbhoni ta le Spaniya eHolweni ya hina ya Mfumo. A hi ri ni ntshembo wa leswaku Yehovha a a ta katekisa lunghiselelo leri naswona hinkwerhu hi pfumelelane ni xiboho xexo.” Timbhoni ta le matlhelo mambirhi ya ndzilakano ta twanana. Paolo la humaka eValença, u ri: “Swi nga ha vonaka swi nga tolovelekanga, kambe a hi swi xiyi nikatsongo leswaku hi huma eka matiko mambirhi lama nga faniki. Hi vamakwerhu hi tlhelo ra moya.”
Xin’wana xa swilo swo sungula leswi vaendzi va swi xiyeke endzeni ka Holo ya Mfumo i tiwachi timbirhi leti fanaka leti hayekiweke ekhumbini ra le ndzhaku, leti kombisaka minkarhi leyi nga faniki. Tiko ra Spaniya ri le mahlweni hi awara yin’we eka tiko ra Portugal, kutani lowu hi wona ntsena nchumu lowu endlaka Timbhoni ta le Spaniya ti hambana ni Timbhoni ta le Portugal eHolweni ya Mfumo. Loko muako wu lava ku pfuxetiwa, Komiti yo Aka ya Xifundzha ya le Spaniya yi langutele ntirho wa vaaki lava hisekaka va le mavandlheni wolawo hamambirhi. Paolo u ri: “Timbhoni to tala leti nga ni vutshila ta le Spaniya ti te ti ta hi pfuna, kasi tin’wana a ti huma etindhawini leti ku nga tikhilomitara to tlula 160 ku ya kona. Tsima rero ri endle leswaku hi ya hi va ni vun’we ni ku rhandzana swinene.”
A hi kambisiseni xikombiso xa vumbirhi xo hlula swihinga swa mindzilakano.
Vun’we Eka Matiko Lama Hambanisiweke Hi Nkova
Puigcerdá i doroba ra le Spaniya leri nga endzilakaneni wa Furwa. Ri le nkoveni lowukulu lowu rhendzeriweke hi tintshava leti tlakukeke ta Pyrenees. Nkova lowu hinkwawo, lowu tivekaka tanihi Cerdaña, a wu wela etikweni ra Spaniya. Kambe hi 1659, tiko ra Spaniya ri nyike tiko ra Furwa hafu ya nkova wolowo, eka ntwanano wa ku endla ku rhula lowu a wu tiviwa tanihi Ntwanano wa Pyrenees.
Namuntlha, vanhu va le Furwa va xava ePuigcerdá, laha ku nga doroba-nkulu. Kutani ku sukela hi 1997, Timbhoni ta Yehovha ta le Puigcerdá na tona ti pfumelele Timbhoni-kulobye ta le Furwa leswaku ti khoma minhlangano eHolweni ya tona ya Mfumo. Hi lembe rero, Timbhoni ta le Furwa a ti fanele ti suka emuakweni wa tona lowu hirhiwaka. Holo ya Mfumo leyi nga ekusuhi a yi ri eka mpfhuka lowu tekaka awara naswona ntshava leyi tlakukeke leyi vafambi va faneleke va yi tsemakanya yi tala ku va yi funengetiwe hi gamboko hi tin’hweti ta xixika.
Loko Timbhoni ta le Furwa ti hlamusela xilaveko xa tona xa xihatla xa ndhawu yo khomela minhlangano, Timbhoni ta le Spaniya ti nambe ti pfumela leswaku ti tirhisa Holo yin’we ya Mfumo. Prem la nga Mbhoni ya le ndhawini yoleyo u ri: “Timbhoni hinkwato ta le Spaniya ti ve ni ntsako hikwalaho ko pfumeleriwa ku tirhisa holo. Langutelo leri ro navela ku pfuna hi ri kuma eka ndzetelo wa Matsalwa lowu se hi nga ni malembe hi ri karhi hi wu kuma. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, hi sungule ku tirhisa Holo ya hina ya Mfumo ni Timbhoni letin’wana naswona se ku hundze malembe ya 13 hi ri karhi hi endla tano.”
Eric loyi a nga mulanguteri evandlheni ra le Furwa u ri: “Puigcerdá i ndhawu leyinene ya leswaku Holo ya Mfumo yi va eka yona. Ndza ha tsundzuka ndlela leyi Timbhoni ta le vandlheni ra Spaniya ti hi amukeleke hi mandla mambirhi ha yona. Ti sasekise holo ya tona hi swiluva swo tala ni mfungho lowu hlayekisaka xileswi: ‘Mi amukelekile, vamakwerhu lava rhandzekaka.’”
Eric u engetela a ku: “Vanhu a va ehleketa leswaku leswi Holo ya hina ya Mfumo ya le Furwa yi pfariweke swi vula leswaku a hi nge he vi ni minhlangano. Kambe ku chumayela vanhu va le ndhawini yoleyo nkarhi na nkarhi—leswi a swi katsa ku hangalasa swirhambo leswi kandziyisiweke leswaku va ta eminhlanganweni ya hina ya le Spaniya—swi hatle swi va kombisa leswaku hi ya emahlweni hi khoma minhlangano. Vanhu lava tsakelaka va rhandza ku ta eholweni ya le Spaniya. Ku tlula kwalaho, ku va hi tirhisa holo yin’we ni Timbhoni ta le Spaniya swi endle leswaku hi rhandzana swinene. Emahlweni ko va hi tiva leswaku a ku ri ni vandlha eSpaniya eka tlhelo lerin’wana ra ndzilakano, a hi nga tali ku vonana ni Timbhoni ta le vandlheni rero. Sweswi leswi hi tshamelaka ku vonana nkarhi na nkarhi, a hi titwi hi ri hexe etlhelo ka ntshava leyi nga ni nkova.”
Xana ku hambana hi mindhavuko swi vange swiphiqo swo karhi? Mbhoni yin’wana ya le Furwa leyi nga ni malembe ya va-80 yi ri: “Loko ndzi twa leswaku minhlangano ya hina yi ta khomeriwa eSpaniya, ndzi titwe ndzi karhatekile. Kambe ndzi nkhensa leswi Timbhoni ta le Puigcerdá ti hi amukeleke ni xinghana xa tona, ku cinca koloko a ku vanganga swiphiqo nikatsongo. Ematshan’weni ya sweswo, ku ve nkarhi wo tiyisa vun’we bya misava hinkwayo bya vanhu va Yehovha.”
Masungulo Ya Vun’we Lebyi Tiyeke
Vanhu lava sunguleke nhlangano wa Matiko ya le Yuropa va vule leswaku vanhu va matiko a “va tiyimisele ku endla leswaku vanhu va le Yuropa va va ni vun’we.” Ku endliwa ka mindzilakano hi va-1980 ni hi va-1990 a swi endleriwe ku hatlisisa mhaka yoleyo. Kambe vanhu a va fanelanga va avana.
Timbhoni ta Yehovha ti tirhe hi matimba leswaku ti herisa xihlawuhlawu ni ku nga tshembani. Ta swi twisisa leswaku swa vuyerisa leswi Timbhoni ti humaka eka mindhavuko yo hambana-hambana ni leswaku “Xikwembu a xi yi hi nghohe.” (Mintirho 10:34) Eka mintsombano ya tona ya matiko yo hambana-hambana ni le Tiholweni ta tano ta Mfumo, ti vone “ndlela leyi swi nga swinene ha yona ni ku tsakisa ha yona loko vamakwavo va tshama swin’we hi vun’we!” (Pisalema 133:1) Vun’we lebyi Timbhoni ta le Valença ni le Puigcerdá ti nga na byona ni Timbhoni ta le matikweni lawa ti akelaneke na wona, i vumbhoni lebyi tiyeke bya sweswo.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 13]
“Swi nga ha vonaka swi nga tolovelekanga, kambe a hi swi xiyi nikatsongo leswaku hi huma eka matiko mambirhi lama nga faniki. Hi vamakwerhu hi tlhelo ra moya”
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]
“Tsima rero ri endle leswaku hi ya hi va ni vun’we ni ku rhandzana swinene”
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 15]
“Mawaku ndlela leyi swi nga swinene ha yona ni ku tsakisa ha yona loko vamakwavo va tshama swin’we hi vun’we!” PISALEMA 133:1
[Xifaniso lexi nga eka matluka 12, 13]
Doroba ra Tui ni Nambu wa Minho leswi u kotaka ku swi vona loko u yime eDorobeni ra Valença do Minho leri sirheleriweke hi ndzilakano
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Loko Holo ya Mfumo yi ri karhi yi pfuxetiwa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Tintshava ta Pyrenees ni nkova wa Cerdaña
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Vakulu vambirhi lava humaka emavandlheni mambirhi—ra Xipaniya ni ra Xifurwa—lava hlanganyelaka eHolweni ya Mfumo ya Puigcerdá