Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Vuyimbeleri Bya Mina Byi Hoxe Kwihi?

“Tata wa mina u ri, ‘Tima xexo xa pongo! Xi vavisa tindleve tanga!’”—Mufana wa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.

“Vuyimbeleri byin’wana bya rap byi nyangatsa ku dlaya.”—Ku vula nhwanyana wa kondlo-a-ndzi-dyi.

JODIE u vilerile a ku, “leswi i mhaka yitsongo. Kasi hikwalaho ka yini vatswari va endla vuyimbeleri byi va mhaka leyikulu?” Lisette wa malembe ya khume-nharhu hi vukhale u titwa hi ndlela leyi fanaka na yena. U ri: “Leri i risimu leri fanaka ni tin’wana.”

Xana na wena hi laha ku fanaka u tshamela ku lwisana ni vatswari va wena hi mhaka ya vuyimbeleri? Loko swi ri tano, swi nga ha endleka u holoveriwa, u xungetiwa ni ku layiwa nkarhi hinkwawo loko u chaya khasete kumbe rhekhodo ya wena leyi u yi rhandzaka. (Mufana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u ri: “Tata wa mina u ri, ‘Tima xexo xa pongo! Xi vavisa tindleve tanga!’”) Hi ku karhalisiwa hi ku holoveriwa, u nga ha ehleketa leswaku vatswari va wena va endla mhaka leyitsongo yi va mhaka leyikulu. Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u ri: “Xana vona a va nga swi endli loko va ha ri vatsongo? Xana vatswari va vona a va nga vuli leswaku vuyimbeleri bya vona a hi byinene?”

Yoleyo i yinhla hakunene. Ematin’wini hinkwawo, vanhu lavakulu ni lavatsongo va tala ku hambana etimhakeni ta ku tihlawulela. Kutani hikwalaho ka yini u fanele u tshika ku yingisela vuyimbeleri bya wena hi mhaka ya leswi vatswari va nga byi laviki? Naswona vuyimbeleri bya wena byi hoxe kwihi?

Vuyimbeleri—Ndhawu Ya Byona eVuton’wini

Kambe, kahle-kahle a nga kona loyi a vulaka leswaku swi bihile ku tiphina hi vuyimbeleri. Swiphemu swin’wana swa Bibele—ngopfu-ngopfu tipisalema—swi tsariwe hi ndlela leyi yimbelelekaka. Eminkarhini ya ku tsariwa ka Bibele, vuyimbeleri a byi tirhisiwa ngopfu evugandzerini bya Xikwembu. (Pisalema 149:3; 150:4) Vuyimbeleri nakambe a byi ri ndlela ya ku phofula ntsako, nyanyuko ni mbitsi. (Genesa 31:27; Vaavanyisi 11:34; 1 Samuwele 18:6, 7; Matewu 9:23, 24) Emasikwini ya Yesu Kreste, vuyimbeleri a byi ri nchumu wa nkoka loko ku ri ni swinkhubyana swo titsakisa; a byi endla leswaku xiendlakalo xi tsakisa.—Luka 15:25.

Vuyimbeleri byi hambeta byi va ni xiphemu xa nkoka namuntlha—ngopfu-ngopfu exikarhi ka vantshwa. The Journal of the American Medical Association yi ri: “Ku sukela emalembeni ya khume-mbirhi ku ya ka khume-nhungu, n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u yingisa vuyimbeleri bya rock lebyi byi nga tekaka 10 500 wa tiawara, ku nga tiawara leti hambanaka katsongo ni nhlayo hinkwayo ya tiawara leyi hetiwaka ku sukela etlilasini ya vana va malembe ya le hansi, ku ya fika exikolweni xa le henhla.”

Vulavisisi byi komba leswaku vunyingi bya vantshwa va le U.S. byi yingisela vuyimbeleri bya rock kumbe bya pop ntsena. (Leswaku hi olovisa swilo, hi ta tirhisa marito “rock” na “pop” leswaku hi boxa tinxaka hinkwato ta vuyimbeleri lebyi rhandziwaka hi vantshwa—ku sukela eka soul music na new wave ku ya eka rap na vuyimbeleri bya matimba.) Hi ku ya hi The World Book Encyclopedia, “vuyimbeleri bya rock a bya ha ri bya vana va le Amerika ntsena. Sweswi se i vuyimbeleri bya misava hinkwayo.”

Ku Tsakisa Ka Vuyimbeleri Bya Rock

Hikwalaho ka yini vuyimbeleri bya rock byi rhandziwa swinene? Hi ku ya hi buku leyi nge Youth Trends, vuyimbeleri bya rock byi fana ni “ririmi leri tolovelekeke exikarhi ka vantshwa.” Xisweswo vantshwa van’wana va ehleketa leswaku ku fambisana ni vuyimbeleri—ku tiva mintlawa ni tinsimu leti humaka—swi va pfuna leswaku va rhandziwa hi van’wana. Vuyimbeleri byi endla xiboho lexi hlanganisaka vantshwa ni ku pfuxa mabulo lama nga heriki.

Hambi swi ri tano, vantshwa vo tala va tiphina hi vuyimbeleri loko va ri voxe. Xana u tshame u va ni siku ro tika exikolweni? Kutani, swi nga ha endleka u fana ni nhwanyana wa kondlo-a-ndzi-dyi la vitaniwaka Bree loyi a nge: “Ndzi titshamela ekamareni ranga, ndzi pfulela vuyimbeleri byi twalela, ivi ndzi ku gee! Leswi swi susanyana ku karhala ni ntshikilelo.” Hambi leswi vuyimbeleri bya rock byi soriwaka hi mhaka ya pongo ni ku tlatlarhuka, tinsimu to tala leti rhandziwaka ti ni miloti yo nandziha ni swichayachayana leswi rilaka kahle.

Kambe, vo tala va kokiwa hi chayelo ra kona. Nhwanyana un’wana loko a vutisiwa leswaku ha yini a rhandza vuyimbeleri bya rap u te, “I vuyimbeleri lebyi cinekaka hi ku olova.” Kambe van’wana vo tala va kokiwa hi marito. Leswi byi tsaleriweke ngopfu-ngopfu vantshwa, marito ya pop ma tele hi mintlhaveko ni mivilelo ya vantshwa. Vuyimbeleri bya rap ngopfu-ngopfu byi xiyiwa hi ku vulavula hi timhaka ta sweswinyana, to tanihi hi vutiko ni ku kala nawu ka vanhu. Dan n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, u tshahiwe eka magazine wa Newsweek, a vilela hi ndlela leyi: “Loko ndzi pfulela xiya-ni-moya, vuyimbeleri byo tala a byi nandzihi, byi ndzi hlanganisa nhloko. Kasi rap yi ni timhaka leti twalaka ni swilo leswinene. Ya tsakisa loko u yi yingisela.”

Hambi swi ri tano, i rungula ra vuyimbeleri leri khumbaka ngopfu vatswari va wena.

Rungula Ra Rap

Hi xikombiso, languta vuyimbeleri bya rap. Eka rap, leyi marito ya kona—ku nga marito ya le xitarateni lama fambisanaka ni swichayachayana—ma vuriwaka kunene, hayi ku yimbeleriwa, ma fambisana ni mpfumawulo wa matimba. Kavula, a xi kona lexi xi biheke hakunene eka leswi. Tinsimu to tala leti rhandziwaka ta makume ya malembe lama hundzeke a ti hlanganisa marito lama tirhisiwaka eku vulavuleni. Kambe vuyimbeleri bya rap hakanyingi bya swi hundzeleta.

Rap (kumbe hip-hop) ku vikiwa leswaku yi sungule ku tiviwa hi va-1970 eDorobeni leritsongo ra New York eka mintlawa ya ku cina leyi toloveriweke hi vantshwa va le ndzeni ka doroba. Loko vanhu lava tlangaka tirhekhodo eku cineni va sungule ku yimbelela marito (kumbe ku endla rap) va ri karhi va landzelela swichayachayana leswi rhekhodiweke, vacini va ngheniwe hi nyanyuko lowukulu. Vuyimbeleri bya rap hi ku hatlisa byi nghene eswitarateni ni le ka mintlawa ya le miakweni ya le hansi, kutani byi hundzuka vuyimbeleri lebyikulu. Vayimbeleri va rap va thya mavito hi ndlela leyi fanaka ni vuyimbeleri bya vona—Public Enemy, M. C. Hammer, na Vanilla Ice—ku nga ri khale va tate swiya-ni-moya hi muxaka wa vona wa vuyimbeleri bya matimba.

Lexi tsakisaka, loko muviki wa Xalamuka! a vutise ntlawa wa tinxaka to hambana-hambana, wa vantshwa va Vakreste lava hlengeletaneke, lava tshamaka ehandle ka doroba, a ku, “Xana vo tala va n’wina ma yi yingisela rap?” vunyingi lebyi hlamarisaka byi te, ina! U tlhele a vutisa a ku “I yini lexi mi xi rhandzaka eka rap?” Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u hlamurile a ku, “Ndzi rhandza chayelo ra kona, ra ndzi fambela, naswona swa olova ku ri yingisela.” Un’wana u hlamurile a ku: “Yi cineka kahle.” Hambi swi ri tano, xivutiso lexi landzeleke xi tise nhlamulo leyi nonon’hwakanyana ku huma, “Xana vuyimbeleri byin’wana bya rap byi ni khombo eka Vakreste?”

Endzhaku ko khomiwanyana hi tingana, nhwanyana un’wana u pfumerile: “Vuyimbeleri byin’wana bya rap byi nyangatsa ku dlaya.” Van’wana va n’wi sekerilenyana. Hakunene swi ve erivaleni leswaku vantshwa vo tala a a va tolovelane ngopfu ni tinsimu to tala leti nga riki tinene—tinsimu leti a ti hlohlotela vunghwavava ni ku hambuka, hi marito ya byona yo bola. Van’wana va vule kahle leswaku tin’wana ta tinsimu leti a ti tirhisa nhlambha.

Ina, vuyimbeleri byo tala bya rap byi vonaka byi ri ni rungula ra ku xandzuka, lunya, vukarhi, vutiko ni matimba ya rimbewu. Muhlohloteri wa rap Daniel Caudeiron, muungameri wa Nhlangano wa Vuyimbeleri bya Vantima le Canada, loyi a dzunisaka rap hi ku vula leswaku “i yinene ngopfu,” wa pfumela leswaku rap hakanyingi yi “hehla vavasati [a hi ya vavasati], i ya rimbewu naswona nkarhi wun’wana yi ni nhlambha.”—Maclean’s, November 12, 1990.

Hanyelo Ra Rap

Entiyisweni, a hi hinkwabyo vuyimbeleri bya rap lebyi thyakeke kumbe lebyi biheke. Hi ku ya hi xihloko lexi nga eka The New York Times, eka tin’wana ku yimbeleriwa hi tipakani letinene to fana ni dyondzo, ku nyenya ku tirhisiwa loko biha ka swidzidzirisi, ni ku lulamisa swiphiqo swa ntshamisano. Kambe marito lama nga onhiki a hi mangani. Loko magazini lowu nge Newsweek wu kamba tialbamu ta rap ta tinsimu ta khume to tlhavula, wu ri karhi wu tirhisa fambiselo ro pimanyeta ra U.S. ra ku kamba tibayiskopo, i timbirhi ntsena leti kumeke G, kumbe leti a ti fanela vayingiseri hinkwavo. Newsweek yi nyike tialbamu tin’wana R (ti yingiseriwa hi lavakulu ntsena), naswona timbirhi ti kume X hikwalaho ka “nhlambha” ya tona ni ku hlohlotela rimbewu leri nga riki enawini.

Handle ka sweswo, rungula ra rap a ri le maritweni ya kona ntsena. Rap yi vange ku lwa ni ndhavuko. Timiliyoni ta vana va kondlo-a-ndzi-dyi ti ambala swiambalo swa sayizi leyikulu, ni tintangu letikulu, maburuku lama nyekaka, vuhlalu bya nsuku, swihuku swo fana ni swa vatlangi va baseball ni manghilazi ya ntima lama engetelaka mpimanyeto wa maabalelo ya rap. Vo tala nakambe va tekelela swiendlo leswi nyanyulaka ni langutelo ra vatlangi va rap. Naswona lexi tshukisaka vatswari ni vadyondzisi, i marito lama nga tivikaniki yo fana na “yo!” na “dis”—marito yo bola lama tirhisiwaka hi vantshwa va le madorobeni lama ndhundhuzeriwaka eka rap—ma nghene eka ririmi ra siku na siku.

Rap kahle-kahle yi nga ha vitaniwa leswaku i ku xandzukela vuhomboloki. Kambe yi ri hinkwayo, rap i hanyelo rin’wana ra ku xandzukela mimpimanyeto ya Xikwembu ya mahanyelo, maambalelo ni ya ririmi. Xana Mukreste, hikwalaho ka muxaka wa vuyimbeleri lebyi a byi yingiselaka, a nga tipfumelela ku kokeriwa eka hanyelo ro tano ro biha?

Hakunene, vuyimbeleri bya rap a hi byona ntsena vuyimbeleri lebyi hundzeletaka swilo. Magazini lowu nge Time wa vika: “Ku ni nantswo wo biha [nantswo lowu bavaka] eka vuyimbeleri byo tala bya manguva lawa lebyi dumeke eAmerika. Vativi va vuyimbeleri bya matimba, ntlawa wa Motley Crüe, wu tirhisa swifaniso swa vusathana, ntlawa wa Beastie Boys wu tlanga hi swirho swa mbeleko exitejini.” Bibele yi vhumbhe leswaku “emasikwini ya makumu, . . . vanhu lavo biha ni vakanganyisi [a] va ta ya emahlweni va nyanya ku biha, va ri karhi va xisa, na vona va xisiwa.” (2 Timotiya 3:1, 13) Kutani ke, xana swi fanele swi ku hlamarisa ku vona leswaku vuyimbeleri byo tala bya namuntlha byi nyika vantshwa va Vakreste rungula leri hoxeke?

Hikwalaho ke, swa twisiseka leswaku ha yini vatswari va wena va nga ha khumbekaka loko u yingisela rap kumbe tinxaka tin’wana to biha ta vuyimbeleri bya rock. Va nga ha vona leswaku loko u tshamela ku yingisela vuyimbeleri byo tano byi ta ku onha. Xana leswi va swi vokaka swi nga va ntiyiso? Nkandziyiso wa hina lowu landzelaka wu ta hlamula xivutiso lexi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Vantshwa vo tala sweswi va tekelela maambalelo ni mavonelo ya vatlangi va “rap”