Xana U Ta Endla Swiboho Swa Vutlhari?

Jordana la nga ni malembe ya 17 u ri: “Vuyimbeleri lebyi vatswari va mina va byi yingiselaka bya phirha.”

Mana wakwe Denise u ri: “Vuyimbeleri lebyi n’wana wa mina wa jaha a byi yingiselaka byi vulavula hi maxangu ni mahlundzu lawa vanhu va nga na wona.”

HA YINI vatswari ni vana va tshamela ku holova hi vuyimbeleri? Xivangelo xin’wana hileswaku loko vanhu va kula va rhandza vuyimbeleri lebyi hambaneke ni lebyi a va byi yingisela loko va ha kula. Xin’wana hileswaku vuyimbeleri na byona bya cinca. Xisweswo, vuyimbeleri lebyi dumeke namuntlha, mundzuku byi nga va se byi hume moya.

Ku nga khathariseki xivangelo xa kona, vuyimbeleri byi ni nkucetelo wo karhi eka hina. Xana u swi xiyile leswaku vuyimbeleri byi yi khumba njhani ndlela leyi u titwaka ha yona? Loko Hosi Sawulo wa le Israyele wa khale a karhatekile, vuyimbeleri lebyi holeke byi n’wi rhurise mbilu. (1 Samuwele 16:23) Hi hala tlhelo, vuyimbeleri byi nga fanisiwa ni vanhu lava hi dzumbaka na vona. Van’wana va endla leswaku hi tsaka naswona hi va ni rirhandzu. Van’wana va endla leswaku hi va ni mahlundzu ni rivengo.—Swivuriso 13:20.

Leswi vuyimbeleri byi nga ni nkucetelo lowukulu, vatswari ni vana va fanele va va ni vuxiyaxiya eka vuyimbeleri lebyi va byi hlawulaka. Loko u ri mutswari, xana wa swi tiva leswaku vana va wena va yingisela vuyimbeleri bya njhani, nileswaku va heta nkarhi wo tanihi kwihi va ri eku byi yingiseleni? Xana wa va vekela milawu?

Ku va vekela milawu a swi vuli ku va sivela ku yingisela vuyimbeleri byo karhi. Nakambe u fanele u pfuna vana va wena leswaku va hlawula vuyimbeleri lebyi amukelekaka. Buku leyi nge On Becoming Teenwise yi ri: “A swi kahle ku teka nchumu lowu munhu a wu rhandzaka swinene kutani u n’wi siya a nga ri na nchumu. Ku fanele ku va ni nchumu lowu nga ta siva lowu a tekeriweke wona, handle ka sweswo u ta tlhelela eka mikhuva yakwe ya khale.”

Mhaka yin’wana leyi u faneleke u yi kambisisa hi leyi: Xana vana va wena va heta nkarhi wo tanihi kwihi va yingisele vuyimbeleri? Xana va tirhisa ni nkarhi lowu a va fanele va wu heta va ri karhi va endla swilo swa nkoka, swo tanihi ntirho-kaya, swilo swa moya kumbe mintirho ya le kaya? Bibele yi vula leswaku “xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona lowu vekiweke.”—Eklesiasta 3:1.

Ku tihambanisa ni van’wana ku nga va xiphiqo xin’wana. I ntiyiso leswaku minkarhi yin’wana hinkwerhu hi lava ku va hexe naswona hi fanele hi tinyika nkarhi wo anakanyisisa hi swilo swa nkoka evuton’wini. (Pisalema 1:2, 3) Hambiswiritano, ku tihambanisa ni van’wana swi nga endla leswaku u va ni vutianakanyi naswona u endla swiboho leswi nga ta vuyerisa wena ntsena. (Swivuriso 18:1) Felipe loyi sweswi a nga ni malembe ya 20, a a teka nkarhi wo yingisela vuyimbeleri ku ri nkarhi wo va yexe. U te: “Kambe Manana a a karhateka hileswaku ndzi tihambanisa ni vanhu van’wana.”

I yini leswi nga pfunaka vantshwa vo fana na Felipe ni vatswari va vona leswaku va nga holovi hi mhaka ya vuyimbeleri? Xana hinkwerhu hi nga swi endla njhani swiboho swa vutlhari emhakeni ya vuyimbeleri? Vo tala va kume leswaku ku landzela milawu ya Bibele swa pfuna. Ha yini u nga kambisisi swivutiso swinharhu leswi landzelaka ni vana va wena?

● Vuyimbeleri lebyi byi khutaza yini? “Vumbhisa ni thyaka ra muxaka wun’wana ni wun’wana kumbe makwanga swi nga vuriwi hambi ku ri ku vuriwa exikarhi ka n’wina.” (Vaefesa 5:3) Marito ya vuyimbeleri byo tala a ma bihanga. Kambe vuyimbeleri byin’wana byi ni marito lama nga fambisaniki ni milawu ya Bibele. Kahle-kahle vuyimbeleri byin’wana byi hlohlotela mahanyelo yo biha, rivengo ni madzolonga. Karen Sternheimer, la nga mutsari u ri: “Minkarhi yin’wana marito ya vuyimbeleri bya rhep ma tsema nhlana, ma ni tihanyi, ma kombisa ku venga vavasati naswona ma ni nhlambha.” Hakanyingi vuyimbeleri bya rhok byi khutaza madzolonga ni vungoma. Hambi ku ri vuyimbeleri bya pop byi nga ha kucetela mahanyelo lama nga riki manene. Xisweswo, loko u hlawula vuyimbeleri, tirhisa ‘matimba ya wena ya ku anakanya’ leswaku u endla swiboho swa vutlhari. (Varhoma 12:1) U nga hlawuli vuyimbeleri hileswi byi dumeke kumbe hileswi byi ku tsakisaka.

● Xana vuyimbeleri lebyi byi yi khumba njhani ndlela leyi ndzi titwaka ha yona? “Hlayisa mbilu ya wena . . . hikuva swihlovo swa vutomi swi le ka yona.” (Swivuriso 4:23) Vuyimbeleri lebyi u byi yingiselaka byi kombisa leswi nga emiehleketweni ni le mbilwini ya wena naswona byi kombisa leswi u nga xiswona endzeni. Byi nga onha mianakanyo ni mbilu ya wena. Jordan la tshahiweke laha henhla u ri: “Vuyimbeleri lebyi a ndzi byi yingisela a byi endla leswaku ndzi hlundzuka.” Tivutise: ‘Xana vuyimbeleri bya mina byi yi khumba njhani miehleketo ya mina? Xana bya ndzi phyuphyisa kumbe byi endla leswaku ndzi tshikileleka naswona ndzi hlundzuka? Xana byi endla ndzi va ni mianakanyo yo biha?’ (Vakolosa 3:5) Loko vuyimbeleri byo karhi byi endla leswaku u va ni ku navela ko biha kumbe mianakanyo yo biha, u ta va u tlharihile loko u byi papalata. (Matewu 5:28, 29) Hannah, la nga ni malembe ya 17 u ri: “Ndza ri vona khombo leri vangiwaka hi vuyimbeleri lebyi nga riki byinene naswona ndzi fambela ekule na byona.”

● Xana vuyimbeleri lebyi byi ta ma khumba mahanyelo ya mina? Amosi 5:15 yi ri: “Vengani leswo biha, mi rhandza leswinene.” Leswi a swi olovi namuntlha hikuva leswi vuprofeta bya Bibele byi swi vuleke hi vanhu swa endleka hikuva vanhu hi “lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, . . . lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu.” (2 Timotiya 3:1-4) Hikwalaho, ndzimana 5 yi ri: “Lava u va fularhela.”

Xana u nga va fularhela njhani vanhu vo tano? Ku ni swo tala leswi u faneleke u swi endla ku tlula ku fambela ekule na vona. U fanele u papalata swilo hinkwaswo leswi va swi endlaka leswi nga fambisaniki ni Xikwembu. (Vaefesa 4:25, 29, 31) Kambe, xana leswi swi vula leswaku byi ta va byi ri byitsongo vuyimbeleri lebyi u nga ta hlawula ku byi yingisela? Nikatsongo!

Tlanga Vuyimbeleri Byo Hambana-hambana

Emindyangwini yo tala, vatswari ni vana va tiphina hi ku yingisela vuyimbeleri lebyi hinkwavo va byi rhandzaka. Lena u ri: “Xinhwanyetana xa mina xa malembe ya 13 xi ndzi twise vuyimbeleri bya xona lebyi xi byi rhandzaka swinene naswona na mina se ndza byi rhandza.” Heather la nga ni malembe ya 16 ni vatswari vakwe va tiphina hi ku yingisela vuyimbeleri lebyi hinkwavo va byi rhandzaka naswona minkarhi yo tala va lombana ti-CD.

Timiliyoni ta Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo leti hambanaka hi malembe ni hi mindhavuko, ti yingisela vuyimbeleri byo hambana-hambana ku katsa ni tinsimu ta Mfumo leti nga ebukwini ya tinsimu leyi nge Yimbelelelani Yehovha.b Kambe tinsimu leti ti nga va ti hambanile ni leti vanhu va toloveleke ku ti yingisela.

Ku nga khathariseki leswaku u mutswari kumbe u n’wana, loko u lava ku xava CD kumbe ku kopa vuyimbeleri eka Internet, swi nga va swinene ku va u tivutisa swivutiso leswi landzelaka: ‘I mani la endleke leswaku ndzi tiphina hi vuyimbeleri? Xana a hi Muvumbi wa mina Yehovha Xikwembu? Xana ndzi nga n’wi kombisa njhani leswaku ndza yi tlangela nyiko leyi humaka eka yena? Xana a ndzi fanelanga ndzi n’wi yingisa malunghana ni leswi nga swinene ni swo biha?’ Ku anakanyisisa hi swivutiso leswi swi ta ku pfuna leswaku u hlawula vuyimbeleri bya wena hi vutlhari. Leswi swi ta ku pfuna leswaku u tsaka naswona ni Muvumbi wa wena u ta tsaka.—Swivuriso 27:11.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 7]

Vuyimbeleri byin’wana byi hlohlotela mahanyelo yo biha

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Ku ni vuyimbeleri byo hambana-hambana lebyi u nga byi tsakelaka

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

Lexi Endleke Leswaku Ndzi Cinca

Ashley, la nga ni malembe ya 24 u ri: “Loko ndzi ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi a ndzi godzomberiwe hi xihoko, swidzidziharisi naswona a ndzi ri ni madzolonga. Vuyimbeleri bya rhok ni rhep lebyi a ndzi byi yingisela hi byona lebyi a byi endla leswaku ndzi va ni mahanyelo wolawo. Vuyimbeleri lebyi byo biha, lebyi hlohlotelaka rivengo ni lebyi chayelaka ehenhla, a byi endla ndzi titwa ndzi ri ni matimba. Byi tlhele byi endla leswaku ndzi tihlanganisa ni vanhu lava tirhisaka swidzidziharisi. Swiyimbeleri swa rhok ni rhep a swi ri tinghwazi ta hina.

“Swi nga si ya kwihi, a ndzi nga ha swi koti ku lawula vutomi bya mina. Loko ndzi ri ni malembe ya 17, a ku sale katsongo ndzi fa hikwalaho ko swi tirhisa ngopfu swidzidziharisi. Loko ndzi xalamuka, ndzi khongele eka Xikwembu leswaku xi ndzi pfuna. Ku ni jaha leri nga tshama ri ndzi byela leswaku vito ra Xikwembu i Yehovha, naswona ndzi nambe ndzi tsundzuka leswaku Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa vanhu hi Yehovha. Kutani ndzi bele Timbhoni riqingho, ndzi kombela leswaku ti ta sungula ku dyondza na mina Bibele.

“Ndzi tshike mikhuva ya mina kutani ndzi cukumeta ti-CD ta mina. Endzhaku ko tihoxa etaleni, ndzi yime kwalaho ndzi ti languta. Mbilu ya mina a yi vava. Ndzi ti chavelele hi ku tibyela leswaku vuyimbeleri lebyi swin’we ni mikhuva ya mina a swi ndzi dlaya. Kutani ndzi suke ndzi famba.

“Hambileswi se ku nga hundza malembe yo tala, ninamuntlha ndza ha byi rhandza vuyimbeleri bya rhok ni bya rhep. Leswi hi swona swi endlaka leswaku ndzi byi teka ku fana ni swidzidziharisi leswi godzombelaka. Ku ni vuyimbeleri byo tala lebyi ndzi tiphinaka ha byona, byo tanihi bya ballads, rhok leyi nga thyakangiki ni bya tlasiki. Lexi ndzi tsakisaka hileswaku se ndza swi kota ku lawula vutomi bya mina.”

[Bokisi leri nga eka tluka 9]

Tinhla Ta Nkoka Eka Vatswari

Xana vuyimbeleri lebyi n’wana wa wena a byi yingiselaka a byi ku dyisi byi rhelela? Xana u nga n’wi pfunisa ku yini handle ko holova na yena? Xiya swiringanyeto leswi landzelaka:

Kuma vuxokoxoko hinkwabyo Loko u nga si vulavula ni n’wana wa wena, rhanga hi ku kuma vuxokoxoko hinkwabyo. Yingisela vuyimbeleri lebyi a byi yingiselaka, u xiyisisa marito ya kona naswona u languta xifunengeto xa CD. Tivutise, ‘Xana vuyimbeleri lebyi byi ni khombo kumbe ndzo rhandza ku xopaxopa?’ Bibele yi ri: “Vanhu vo tlhariha va rhanga hi ku anakanyisisa va nga si vulavula; naswona leswi va swi vulaka swa khorwisa.”—Swivuriso 16:23, Today’s English Version.

Vana la twisisaka Vuyimbeleri byi nga ku pfuna ku tiva leswi nga embilwini ya n’wana wa wena. Ringeta ku kuma ndlela leyi a titwaka ha yona hi vuyimbeleri byebyo. N’wi vutise: “I yini lexi u xi rhandzaka hi vuyimbeleri lebyi? Xana byi vulavula hi swilo leswi ku karhataka?” Rhiya ndleve loko a hlamula. Swivuriso 20:5 yi ri: “Miehleketo ya munhu yi fana ni mati lama nga exihlobyeni xo enta, kambe munhu la twisisaka a nga ma humesa.”—TEV.

N’wi pfune Xikongomelo xa wena a hi ku endla leswaku n’wana wa wena a lahla ti-CD leti nga riki tinene. Kambe u lava ku letela ‘matimba yakwe ya ku twisisa leswaku a kota ku hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke’ naswona a kota ku tiendlela swiboho swa vutlhari. (Vaheveru 5:14) Kutani n’wi dyondzise swilo leswi nga ta n’wi pfuna vutomi bya yena hinkwabyo: N’wi dyondzise ku endla ndzavisiso ni ku anakanyisisa hi milawu ya Bibele. Hi ku endla tano, u ta n’wi pfuna leswaku a tirhisa matimba yakwe ya ku twisisa ni vutlhari bya Xikwembu naswona leswi i swa nkoka ku tlula nsuku emisaveni leyi!—Swivuriso 2:10-14; 3:13, 14.

U nga debyisi voko, vana ni ntwela-vusiwana ni musa “Tiambexeni xinakulobye lexikulu xa tintswalo, musa, mianakanyo yo titsongahata, ku rhula, ni ku va ni mbilu yo leha.” (Vakolosa 3:12) Loko u burisana ni n’wana wa wena, u nga tiyisi voko kumbe ku n’wi holovela. Tsundzuka leswaku na wena u tshame u va n’wana.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Hlawula vuyimbeleri lebyinene minkarhi hinkwayo