Ku Dlaya Vukati—Nkucetelo Wa Le Vupela-dyambu

Hi muyimeri wa Xalamuka! le Japani

“NA MINA inge ndzi tshika ntirho wanga.” Marito lawa ma hlamarise mufambisi loyi a a tshika ntirho eka khampani leyikulu ya bindzu le Japani. Nsati wakwe a a lava ku tshika ku va munghana wakwe ni ku va muhlayisi wa kaya. Tiko ra vona ri ni nhlayo leyi andzaka swinene ya ku dlaya vukati, eka vanhu va malembe ya le xikarhi ni le ka lavakulu. Exikarhi ka lava va nga eka malembe ya 50 ni ya 60 hi vukhale, nhlayo ya ku dlaya vukati yi engeteleke kanharhu emalembeni ya 20. Ku tshika vukati bya vona swi tikomba ku ri yona ntsena ndlela yo hetelelela leyi va nga yi tekaka ku kuma vutomi byo tsakisa.

Eka tlhelo lerin’wana ra mpimo wa malembe, mimpatswa leyitsongo leyi phirhekaka hi masiku yo wisa ya le ndzhaku ka mucato, yi boha ku endla Narita rikon (ku dlaya vukati eNarita). Narita i xitichi lexikulu xa swihaha-mpfhuka, le Tokyo, naswona rito leri nga la henhla ri vula mimpatswa leyi ya ha ku tekanaka leyi hambanaka ni ku dlaya vukati, loko yi fika le Narita yi vuya eku tlangeleni ka vukati bya yona. Entiyisweni, mpatswa wun’we eka mimpatswa ya mune kumbe ya ntlhanu yi lava ku dlaya vukati le Japani. Va languta ku dlaya vukati tanihi nyangwa wo kuma vutomi byo tsakisa.

Hambi ku ri le Hong Kong, laha mahanyelo ya khale ya Xichayina ma ha tiyeke kona, nhlayo ya ku dlaya vukati yi andze ku tlula kambirhi emalembeni ya tsevu exikarhi ka 1981 na 1987. Le Singapore, ku dlaya vukati exikarhi ka Mamoslem ni lava nga riki Mamoselm ku andze ku fika kwalomu ka 70 wa tiphesente exikarhi ka 1980 na 1988.

Entiyisweni, mavonelo ya vavasati le Vuxeni i khale ma bakanyiwa. Hi xikombiso, khale le Japani, wanuna a a swi kota ku hambana ni nsati wakwe hi ku n’wi tsalela xipapilana xa “tilayini tinharhu ni hafu” ntsena. Lexi a xi laveka eka yena a ku ri ku tsala marito eka tilayini tinharhu ni hafu lama tiyisaka ku dlaya vukati ivi a nyika nsati xiphephana. Hi hala tlhelo nsati wa yena, a nga ri na ndlela yo olova yo kota ku dlaya vukati handle ko balekela etempeleni leyi a yi ri ni ndhawu ya swivuya leswi balekeleke vavanuna va tihanyi. Hi ku pfumala tindlela to tihanyisa, vavasati va boheke ku tiyisela vukati hambi va nga rhandziwi ni ku tiyisela hambi vavanuna va vona va va ni swigangu.

Namuntlha, vavanuna vo tala lava nghenaka emintirhweni ya vona hi nhloko, va ya va cukumeta mindyangu ya vona. A nga voni xihoxo hi ku hanyela khampani yakwe. Loko a kondza a tinyiketela hi ndlela yoleyo entirhweni, u honisa xilaveko xa nsati wakwe xa ku va ni nkarhi wakwe naswona u n’wi languta tanihi mutirhi la nga hakeriwiki loyi a swekaka, a basisa ni ku n’wi hlantswela ntsena.

Hambi swi ri tano, ku nghena ka mianakanyo ya le Vupela-dyambu, ku hundzula ndlela leyi vavasati va le Vuxeni va langutaka vukati ni vutomi ha yona. Asia Magazine yi ri: “‘Ntshunxeko’ wa vavasati hi wona lowu andzisaka nhlayo ya ku dlaya vukati le Asia.” Anthony Yeo, mukongomisi wa Xivandla xa Vuleteri ni Nkhathalelo le Singapore, u te: “Vavasati se va ti lava ngopfu timfanelo ta vona naswona swi lava swinene ku va ni xindzhuti. A va ha swi lavi ku fa va langutile. Vavasati va namuntlha va ni tindlela to tala to ti hlawula, leswi swi va endla va nga ku tiyiseleli ku honisiwa ni ku khomiwa hi ndlela yo biha. Naswona ku dlaya vukati i ndlela leyi nga hlawuriwaka, eka lava va nga wu kumiki ntsako evukatini, ngopfu-ngopfu loko vukholwa-hava se byi hungutekile naswona byi nga ha fani ni le malembeni ya 25 lama hundzeke.”

Matiko ya le Vupela-dyambu na wona ma hundzukile swinene eka kotara leyi hundzeke ya lembe xidzana. Samuel H. Preston u thye ku hundzuka loku a ku i “ku tsekatseka ka misava loku onheke mindyangu ya le Amerika emalembeni ya 20 lama hundzeke.” Hi 1985 ku lava ku fika eka kotara ya makaya hinkwawo lama nga ni vana lava nga ehansi ka malembe ya 18, a ku ri makaya ya mutswari un’we, ngopfu-ngopfu hi mhaka yo dlaya vukati. Ku voniwa onge vana va 60 wa tiphesente lava velekiweke hi 1984 va ta va va hanya ekaya leri nga ni mutswari un’we va nga si fika eka 18 wa malembe.

Tanihi leswi vumbiwa bya vukati byi tsanaka, xana ku dlaya vukati i nyangwa wo ya evuton’wini byo tsakisa hakunene? Leswaku hi hlamula a hi rhangeni hi kambisisa leswi vangeleke vanhu ku languta ku dlaya vukati tanihi murhi wa swiphiqo swa mindyangu ya vona.

[Bokisi leri nga eka tluka 4]

Mihandzu Ya “Vukati Bya Nomu”

EHENHLA ka nhlayo ya ku dlaya vukati ka xiviri loku nga kona, ku ni ku dlaya vukati loku “nga vonakiki.” Le Japani, laha vavasati vo tala va ha titshegeke hi vanuna va vona leswaku va va wundla naswona va ha riki hansi swinene ka mukhuva wo lawuriwa hi vavanuna, mimpatswa yi nga ha tshama eka yindlu yin’we eka xiyimo lexi vitaniwaka “vukati bya nomu [live-in divorce].” Eka swiyimo swo tano, vavasati va tirhisa swinene matimba ya vona eku kuriseni ka vana. Vamanana lava, hakanyingi va sirheleta vana va vona ku tlurisa mpimo, leswi endlaka vana va nga swi koti ku tiyimela loko va kurile.

Hikwalaho, loko vana volavo va majaha va kula ivi va nghenela vukati, vo tala va vona “a va rhandzi ku khumbiwa.” A va va khumbi vasati va vona hi rirhandzu nikatsongo, hambi ku ri endzhaku ka malembe yo tala va tekanile. Va karhatiwa hi leswi swi vitaniwaka, “ndzi rhandza Mhani ku tlula hinkwavo,” naswona hakanyingi va nghenela vukati hi ku byeriwa hi vamana wa vona. Hi ku ya hi Asahi Evening News, Dok. Yasushi Narabayashi, loyi a tirhanaka ni ku laya mindyangu, u vula leswaku xiphiqo lexi xi ni makume ya malembe xi ri karhi xi kula naswona ku ni makume ya magidi ya vavanuna lava chavaka ku lava mpfuno hikwalaho ka tingana.