Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Swi Hoxile Ku Lorha Ri Lo Hosi?

Lexi wa ha xi tsundzukaka ko va mpfumawulo wa mudyondzisi wa wena, loyi a a chumayela hi tinhlayo ta algebra, kambe a wa ha ri kona etlilasini; miehleketo ya wena yi le ribuweni ra lwandle leri ndyangu wa ka n’wina wu ri endzeleke hi ximumu. U twa ni sava ro hisa ni dyambu ro kufumela. U twa ni mpfumawulo wa magandlati ma ba eribuweni, huwa ya vana lava tlangaka, mpfumawulo . . . wa van’wana lava hlekelelaka? Ina, loko milorho ya wena yo tsakisa yi hela, loko u languta, u vona mudyondzisi la hlundzukeke, a tikhome tinyonga, a lava nhlamulo eka xivutiso lexi u nga xi twangiki.

KU LORHA ri lo hosi—swi tolovelekile eka vanhu va tinxaka hinkwato, lavakulu ni lavatsongo, lerova mulavisisi un’wana la dumeke u ku vitane leswaku i “xin’wana xa swilo leswi tolovelekeke evuton’wini bya munhu.” Van’wana va vula leswaku kwalomu ka n’we-xa-nharhu xa tiawara ta hina leti hi hanyanyeke ha tona, hi va hi lorha hi ndlela yo karhi. Vativi va sayense a va swi tivi kahle leswaku mianakanyo leyi yi helaka hi ku hatlisa yi vumbeka njhani, ni xivangelo xa ku vumbeka ka yona, naswona a ku na nhlamuselo leyi kongomeke leyi va nga yi nyikaka malunghana ni leswaku ku lorha ni nhlikanhi swi vula yini. Xihlamusela-marito xin’wana xi hlamusela ku lorha ni nhlikanhi tanihi “xivono xo tsakisa . . . lexi vumbiwaka hi miehleketo.” Hambi swi ri tano, valavisisi vo tala va ku hlamusela tanihi mijamujamu kumbe mianakanyo leyi titeleka—hambi ya tsakisa kumbe a yi tsakisi. Eka xihloko lexi, hi ta tirhisa rito leri hi vuanamo bya rona, ku nga ri ku famba ka mianakanyo loku tiendlekelaka ntsena kambe ni loku endliwaka hi vomu.

Kutani, a hi hinkwayo milorho ya ni nhlikanhi leyi yi hlamarisaka, leyi tsakisaka. Hakanyingi ko va ku anakanya hi leswi ku tsakiseke enkarhini lowu hundzeke. Eka xihloko xa magazini lowu nge Parents, Dok. James Comer u tshaha ntokoto wakwe wa milorho ya ni nhlikanhi—tanihi loko a chayela a muka, endzhaku ka siku ro tika ehofisini, a nga ha tsundzuka siku leri a nga humelela ha rona erivaleni ra mintlango ya bolo loko a ha ri ntsongo. U ri: “Swi nga ha endleka ku nga ri nchumu wa nkoka, kambe swa ha ndzi pfuna ku titwa ndzi tsakile.” Kambe van’wana va tirhisa milorho ya ni nhlikanhi ku va pfuna ku kunguhata vumundzuku bya vona. “A ndzi lorha ngopfu hi ku va xiyimbeleri lexi dumeke etikweni hinkwaro,” ku tsundzuka un’wana loyi hakunene a veke xiyimbeleri ni muqambhi la dumeke wa jazz.

Kambe, milorho yo tala ya ni nhlikanhi yi vonaka yi ri ya swiendlakalo switsongo swa siku na siku—xikolo, swinkhubyana ni ntirho-kaya. Minkarhi yin’wana vanhu va nga ha tisa miehleketo yoleyo hi vomu leswaku va nga yi twi dyondzo ya xikolo leyi phirhwaka, leyi dyondzisiwaka kumbe leswaku va nga ku twi ku lolohisa ka ntirho wa le kaya. Milorho yin’wana ya ni nhlikanhi yo titela. Rito, mpfumawulo kumbe xifaniso lexi va xi vonaka, xi va tsundzuxa hi nchumu wo karhi lowu va langutaneke na wona hi nkarhi wolowo, leswi tshameke swi va tsakisa kumbe leswi va kunguhataka ku swi endla enkarhini lowu taka, naswona miehleketo ya vona yi sungula ku famba-famba. Bibele yi ri: “Noro wu huma e v̌unyingini bya timhaka.” (Eklesiasta 5:3) Hakunene, loyi a khomekeke hi timhaka ta yena n’wini ni hi swilo leswi a swi navelaka a nga va ni milorho ya swilo leswi vonakaka.

Hambi swi ri tano, hambi leswi milorho ya ni nhlikanhi yi tsakisaka, yi nga tlhela yi kavanyeta nyingiso wa wena eminhlanganweni ya Vukreste, exikolweni kumbe entirhweni. Milorho yin’wana yi nga ha va leyi nga fanelangiki—kumbe yi ri ni khombo. Xana ku lorha dyambu ri lo hosi i mukhuva lowu u faneleke ku wu cukumeta?

Xana Swi Ni Khombo Eka Rihanyo Ra Wena Ra Mianakanyo?

Eminkarhini leyi hundzeke, ku lorha dyambu ri lo hosi a swi nyenyiwa hi vatirhi va rihanyo ra mianakanyo, madokodela ni vadyondzisi. Xisweswo mutshunguri wa mianakanyo u byele muntshwa un’wana a ku: “Hi fanele ku ku pfuna u tshika ku lorha ni nhlikanhi.” Hi ku ya hi mulavisisi Dok. Eric Klinger, ndzayo yo tano a yi sekeriwe emianakanyweni ya loyi a vuriwaka tatana wa vutshunguri bya mianakanyo, Sigmund Freud, loyi a a languta ku lorha ni nhlikanhi tanihi vuhlangi ni vuvabyi. Xisweswo buku yin’wana ya ntivo-miehleketo yi te: “Ku lorha ri lo hosi hakanyingi i vuyelo bya ku tsandzeka kumbe ku ka munhu a nga xi tsakeli xiyimo lexi a nga eka xona, naswona hakunene ko va ku balekela swilo swa xiviri.” Vadyondzisi vo tala ni vatirhi va rihanyo ra mianakanyo va dyondzisiwe leswaku ku lorha hinkwako ka ni nhlikanhi ku fanele ku lawuriwa. Ku vuriwe leswaku ku lorha ngopfu ni nhlikanhi swi nga vanga ni rihuhe.

Hambi swi ri tano, mianakanyo ya Freud yi hluriwe hi tinhla ta ndzavisiso lowukulu lowu endliweke. Ebukwini yakwe leyi nge Daydreaming, Dok. Eric Klinger u komba leswaku eka swin’wana swilo, vakambisisi va vula leswaku:

Ku lorha ri lo hosi i nchumu lowu tolovelekeke, wa ntumbuluko.

Hi ndzinganyeto, vanhu lava hambaka va lorha ni nhlikanhi miehleketo ya vona ya fana ni ya lava nga lorhiki.

Ku lorha ni nhlikanhi a swi vangi ku vona swilo emilorhweni.

Ku lorha ni nhlikanhi a swi vangi rihuhe. Lava nga ni rihuhe a hi kanyingi va lorha ni nhlikanhi ku fana ni vanhu van’wana.

Ku Tirhisa Miehleketo Ya Wena Kahle

Kutani, a swi hlamarisi leswi ku nga hava lomu Bibele yi solaka ku tirhisiwa lokunene ka miehleketo ya munhu. Ina, vuswikoti bya mianakanyo ya hina byo vona nchumu ni ku ehleketa i vumbhoni bya leswaku, hi marito ya mupisalema, hi “endliwe hi ndlela yo hlamarisa.” (Pisalema 139:14, NW) Loko byi tirhisiwa kahle, vuswikoti lebyi byi nga va nchumu wa risima. Vakreste va byeriwa leswaku va “kongomisa mahlo [ya vona] ku nga ri eka swilo leswi voniwaka, kambe eka leswi nga voniwiki.” (2 Vakorinto 4:18) Leswi swi nga ha katsa ku ringeta ku vona misava leyintshwa yo lulama ya Xikwembu, u yi vona hi miehleketo. Tinhlamuselo ta Bibele ta Paradeyisi leyi yi taka ya misava hinkwayo ti pfuxa miehleketo ya hina emhakeni leyi!—Esaya 35:5-7; 65:21-25; Nhlavutelo 21:3, 4.

Miehleketo ya wena yi nga ha ku pfuna nakambe loko u fanele ku endla ntirho wo nonon’hwa. Hi xikombiso, vantshwa exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha hakanyingi va averiwa ku nyikela nkulumo eka Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni. Handle ko titoloveta, hi ku vulavulela ehenhla, ringeta ku pfuxeta rungula ra wena hi mianakanyo. Vona vayingiseri va ri karhi va yingisela rungula ni nkulumo ya wena. Leswi swi nga ku pfuna ku lulamisa laha swi lavekaka kona eka rungula ra wena ni ku ku tiyisa nhlana.

Nakambe u nga ha ehleketisisa hi ku tamela swiyimo swo nonon’hwa. Kumbexana u lemuka leswaku Mukreste-kuloni u ni xiphiqo na wena, naswona u lava ku lulamisa swilo. (Matewu 5:23, 24) Ematshan’wini yo tshinelela munhu u nga lunghekanga, u nga ha ehleketisisa hi mhaka leyi, u ringetela tindlela to hambana-hambana ta xiphiqo lexi. Leswi swi pfumelelana ni nawu wa Bibele: “Mbilu ya l’a lulameke yi anakanya ana a nga si hlamula.”—Swivuriso 15:28.

Xana u kona loyi a nga ku dyohela kumbe a ku hlundzukisa? Vona ndzayo leyi nyikeriwaka eka Pisalema 4:4: “[Karihani], mi nga ṭhuki mi dyoha; mi v̌ulav̌ula hi timbilu loko mi etlela, kambe mi miyela.” Leswi a swi vuli ku tshamela ku tsundzuka swilo leswi vavisaka, naswona a swi vuli ku tshamela ku anakanyisisa hi tindlela to ba un’wana hi marito yo tlhava. Phela, Yesu u tsundzuxile leswaku “un’wana ni un’wana la hlundzukelaka makwavo, ú ta fanela ku avanyisiwa,” ku kotisa “loyi a nge ka makwavo: ‘U xiphukuphuku.’” (Matewu 5:22) Kambe ku ehleketisisa hi leswi u nga swi endlaka—leswi swi nga katsaka ku rivalela mudyohi—swi nga ku pfuna ku lulamisa timhaka na yena hi mukhuva wo rhula, lowunene.

Ku lorha ri lo hosi ku nga ha endla xiphemu lexikulu xo lulamisa swiphiqo. Dok. Klinger u ri: “Ku lorha ri lo hosi i ndlela yo kuma mintlhantlho ya swiphiqo. Vanhu lava lorhaka ni nhlikanhi hi ku ehleketa nkarhi wun’wana va nga ha kuma mintlhantlho leyi a va nga ta yi ehleketa loko a va langutana ni swiphiqo hi ndlela ya ntolovelo.”

Nakambe ku ni vumbhoni bya leswaku ku lorha ni nhlikanhi swi nga ku pfuna ku antswisa ndlela leyi u endlaka mintirho ha yona. Hi xikombiso, muleteri un’wana wa ku rheta egampokweni, u byela lava dyondzaka leswaku va anakanya, va ri karhi va famba eka khona yin’wana ni yin’wana. Vakambisisi va vula leswaku ku endla sweswo swi pfuxa xiphemu xa byongo lexi lawulaka misiha, swi yi lunghisela ku endla swo karhi. Entiyisweni, ku hava lexi xi nga pfalaka ku endla nchumu hi xiviri, kambe ku ehleketa ha wona swi nga ku pfuna ku antswisa vuswikoti bya wena byo tlanga xichayachayana kumbe ku thayipa. Dok. James Comer u ri: “Hi ku komisa, ku lorha ni nhlikanhi a hi ku tlanga hi nkarhi kambe i ndlela leyi lavekaka yo hi pfuna ku tirha ku antswa.”

Makhombo Ya Kona

Hambi swi ri tano, “šilo šiṅwana ni šiṅwana ši ni nkari wa šona.” (Eklesiasta 3:1) Hambi loko ku lorha ni nhlikanhi swi nga ha vaka swi lulamile loko u tiwiserile ekamareni ra wena, ku ni minkarhi leyi swi nga faneriki, kumbe ku ni nkarhi lowu swi nga ni khombo. Xana u le ku chayeleni ka movha? Kutani u fanele u xalamuka ni ku xiyaxiya makhombo. Ku vuriwa yini loko u tsala xikambelo kumbe u yingisela nkulumo ya Bibele? Kutani u fanele u va ni “miehleketo . . . leyi nga ni ku twisisa.”—2 Petro 3:1.

Bibele nakambe yi hi tsundzuxa leswaku hi nga tshuki hi dzika eka mianakanyo leyi hoxeke. Swi tolovelekile ku vilelanyana loko u langutana ni xikambelo xa nkoka kumbe vukamberi bya ntirho, kambe a swi pfuni ku va ni mianakanyo ya ku chava ku hluleka kumbe ku ariwa. (Ringanisa Eklesiasta 11:4.) Swivuriso 12:25 ya tsundzuxa: “Ku kanakana, loko ku [ri] le mbilwini ya munhu, ka ṅwi tov̌a.” Yesu Kreste u tshinye vayingiseri vakwe: “Mi nga tshuki mi vilela hi swa mundzuku, hikuva mundzuku wu ta tikarhatela swa wona. Ku karhateka ka siku rin’wana ni rin’wana, ku ringene rona.”—Matewu 6:34.

Lexi tsakisaka, milorho yo tala kumbe leyi nga fanelangiki ya nhlikanhi yi nga vanga makhombo man’wana. Hi xikombiso, vantshwa van’wana va va ni milorho ya rimbewu. Van’wana va kuma leswaku ku lorha ri lo hosi swi kavanyeta nyingiso wa vona. Xihloko xa hina lexi landzelaka eka nongonoko lowu xi ta nyika swiringanyeto swin’wana swa ku ku pfuna ku langutana ni swiphiqo swo tano.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Ku ehleketisisa ka ha ri emahlweni, ku nga endla munhu a endla nchumu wa xiviri kahle