Xivundza Xana U Tiyimisele Ku Lwisana Na Xona U Xi Hlula?
XANA u ni xivundza? Evuton’wini ku ni minkarhi yin’wana leyi swi tolovelekeke leswaku u titwa u ri ni xivundza, ku nga khathariseki leswaku u nghenele vukati kumbe u tshame wexe, hambi u ri wanuna kumbe wansati, hambi u ri nkulu kumbe u ri ntsongo. Nakambe lemuka leswaku ku va wexe a swi ku endli leswaku u va ni xivundza. Mudyondzi loyi a nga swakwe loyi a tinyiketeke eka ndzavisiso wakwe a nga khomiwi hi xivundza. Mutshila loyi a dirowaka xifaniso a nge khomiwi hi xivundza. Va lava nkarhi wa ku va voxe, naswona ku va swavo, hi yena munghana wa vona lonkulu.
Ku khomiwa hi xivundza xa xiviri ku akeka endzeni ka hina ku nga ri ehandle. Xivundza xi nga ha vangiwa hi xiendlakalo xo karhi xa xihatla—rifu, ku dlaya vukati, ku heleriwa hi ntirho ni mhangu yo karhi. Loko hi endla swilo leswi nga ta hi tsakisa, xivundza xexo xi nga ha hunguteka, kumbe xi hela hi ku famba ka nkarhi naswona ku lahlekeriwa ka hina ku nga ha va xiphemu xa vutomi, hi ku tolovela.
Mintlhaveko yi huma emiehleketweni ya wena. Endzhaku ka loko ku lahlekeriwa se ku lawuleka ni mintlhaveko leyi ku yi vangeke se yi herile, wolowo i nkarhi wa ku rhangisa mianakanyo leyi akaka, leyi yi endlaka leswaku u ya emahlweni ni vutomi bya wena.
Titiyise. Lawula swilo leswi u swi endlaka. Ku ni swilo leswinene leswi u nga swi endlaka. Kutani vana ni xinghana. U bela van’wana riqingho. U tsala papila. U hlaya tibuku. U rhamba vanhu ekaya ka n’wina. Mi rungulelana timhaka. Leswaku u kuma vanghana, u fanele u tikomba u ri ni xinghana. Tikambisise leswaku u ta fikelela van’wana. Endla swilo leswi kombisaka musa. Avelana na vona switshongo swa moya. Marito ya Yesu ma ta va ya ntiyiso: “Ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.” U ta vona ntiyiso wun’wana wa xivuriso lexi nge: “L’a hananaka o ta nona, l’a tšheletaka o ta tšheletiwa na yena.”—Mintirho 20:35; Swivuriso 11:25.
I Ndzhwalo Wa Wena
Xana swa nonon’hwa? Xana u vona onge swo olova ntsena ku vulavula hi ku xi herisa ku ri ni ku swi endla? Xilo xin’wana ni xin’wana xa nkoka swa olova ku xi vula ku ri ni ku xi endla. Hi swona sweswo leswi endlaka leswaku u eneriseka loko u xi endla. U fanele ku endla matshalatshala lamakulu. Xiphemu xa wena xi endla nyiko, naswona ku eneriseka ka wena ku ya ku engeteleka. Swi le ka wena ku endla matshalatshala yo herisa xivundza lexi xi lavaka ku ku hlula. Mutsari wa magazini lowu nge Modern Maturity u te: “A ku na munhu loyi a vangaka xivundza lexi u nga na xona, kambe wena u nga xi heta. U nga engetela vutomi bya wena hi ku kuma munghana. U nga rivalela munhu loyi u vonaka leswaku u ku dyoherile. U nga ha tsala papila. U nga ha ba riqingho. Hi wena ntsena u nga kotaka ku hundzula vutomi bya wena. A ku na munhu un’wana loyi a nga swi endlaka.” U tshahe papila leri a ri amukeleke, leri “baka nhloko ya mhaka: ‘Ndzi byela vanhu leswaku swi le ka vona ku endla leswaku vutomi bya vona byi nga vi ni xivundza kumbe lebyi nga hava xikongomelo. Swi yimele hi milenge!’”
Vanghana lava va nga ta ku pfuna a ku fanelanga ku va vanhu ntsena. N’anga ya vutshunguri bya swifuwo yi te: “Swiphiqo leswikulu leswi langutaneke ni vadyuhari a hi vuvabyi bya miri, kambe i xivundza ni ku titwa va cukumetiwile. Hi ku kombisa . . . vunghana, swifuwana (ku katsa ni timbyana) swi nyika xikongomelo ni ku hlawuleka hi nkarhi lowu vadyuhari hakanyingi va nga ekule ni vanhu van’wana.” Magazini lowu nge Better Homes and Gardens wu te: “Swifuwana swi pfuna lava karhatekeke emintlhavekweni; swi tiyisa lava vabyaka emirini, lava vavisekeke ni swigono; naswona swi nyika matimba eka lava nga ni xivundza ni vadyuhari.” Xihloko xa magazini wun’wana xi vule leswi landzelaka hi vanhu lava ha hlakulelaka ku rhandza swifuwana: “Ku vilela ka vatswari ku hungutekile naswona va kombisa rirhandzu eka swifuwana swa vona va nga ri na ku chava leswaku swi ta va ala. Endzhakunyana va sungule ku vulavula ni vanhu, va rhanga hi ku vulavula hi ku khathalela swifuwana swa vona. Va sungule ku titwa va ri ni vutihlamuleri. Va tivone va laviwa, ni ku tshembiwa.”
Hakanyingi loyi a dyiwaka hi xivundza a nge tikarhati ngopfu leswaku a tipfuna, ku tisusa eka gome rakwe. U ni vulolo, u ala ku tikarhatela ku susa xivundza, kambe leswaku a twisisa xivundza xakwe hi vuenti u fanele a swi endla. Dok. James Lynch u vulavule hi ku ala ka vanhu xitsundzuxo lexi xi va nonon’hwelaka: “Xiyimo xa munhu hi ntolovelo i ku ala ku twa kumbe ku ala ku amukela rungula leri hi nga ri laviki hi ri tirhisa evuton’wini.” Munhu a nga ha swi lava ku hambana ni xivundza xakwe, kambe swi nga ha endleka a nga swi tsakeli ku va ni matimba lama lavekaka leswaku a xi susa.
Endla Hi Laha U Lavaka Ku Titwa Ha Kona
Leswaku u hlula gome lerikulu, u fanele u phikelela u lava ntsako ni musa wa ntiyiso. (Ringanisa Mintirho 20:35.) Leswi swi lava leswaku u hlula xivundza lexi u xi twaka, hi ku lwisana ni xivangelo xa xona, lexi khomisaka munhu gome swonghasi. Tsaka, u cina, u yimbelela risimu ro tsakisa. Endla xin’wana ni xin’wana lexi kombaka ntsako. Swi endle ngopfu, u swi endla ku tlurisa, u funengeta moya lowu tshovekeke hi mianakanyo ya ntsako. Mianakanyo ya njhani?
Ku kotisa leyi nga eka Vafilipiya 4:8: “Eku heteleleni vamakwerhu, hinkwaswo leswi nga ntiyiso, hinkwaswo leswi chavisekaka, hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka, ni loko ku ri ni swin’wana leswi nga ni vunene kumbe ku dzuneka, swilo leswi hinkwaswo, tshamani mi ri karhi mi swi anakanya.”
Lexi lavekaka i ku nghenisa nchumu wa nkoka evuton’wini bya wena. Loko u titwa leswaku vutomi bya wena i bya nkoka, u ta kuma matimba ya ku endla sweswo kutani u swi hetisisa. A wu nge tshuki u titwa u ri ni xivundza lexikulu. Leswi swi kombisiwa kahle ebukwini ya Viktor Frankl leyi nge Man’s Search for Meaning. U swi hlamusela mayelana ni vabohiwa va le tikampeni ta nxaniso ta Hitler. Lava vutomi bya vona a byi nga ri na xikongomelo va khomiwe hi xivundza naswona a va nga swi tsakeli ku hanya. Kambe “ku xiya nkoka wa munhu wa le ndzeni swi tiyisiwa hi swilo leswikulu swa moya, naswona a swi nge tsekatsekisiwi hi vutomi bya le kampeni.” U ye emahlweni a ku: “Ku xaniseka ka hundzuka ku nga ha vi ku xaniseka loko ku kuma xikongomelo, ku kotisa xikongomelo xa gandzelo. . . . Lexi munhu a karhatekaka ha xona ngopfu a hi ku kuma ntsako kumbe ku balekela ku vaviseka, kambe i ku vona xikongomelo xa vutomi bya yena. Hi yona mhaka leyi munhu nkarhi wun’wana a tiyimiselaka ku xaniseka, a ta tiyiseka leswaku ku xaniseka ka yena ku ni xikongomelo.”
Vuxaka Lebyikulu Lebyi U Byi Lavaka
Ndlela ya ku va ni langutelo ra moya hakunene i ku tinyiketela eka Xikwembu ni Rito ra xona, Bibele. Ku pfumela eka Xikwembu ni ku khongela hi matimba eka xona swi nga endla vutomi bya hina byi va ni xikongomelo. Kutani, hambi loko vuxaka bya vanhu byi hohloka, a hi hina ntsena, a hi mahlonga ya xivundza. Hi laha Frankl a vuleke ha kona, ku xaniseka u ri ni xikongomelo swa tiyiseleka, naswona i xihlovo xa ntsako. Mukambisisi un’wana wa ntumbuluko wa vanhu u te: “Mudlawela-ripfumelo loyi a nga emhandzini a nga ha va ni ntsako lowu hosi leyi tshameke exiluvelweni yi wu lavaka.”
Vaapostola va Kreste va kume ntsako lowu humaka eka Yehovha loko va xanisiwa hi vanhu; ku xaniseka koloko a ku ri ni xikongomelo lexikulu eka vona. “Ku katekile lava xanisiwaka hikwalaho ka leswo lulama, hikuva Mfumo wa matilo i wa vona. ‘Mi ta kateka loko va mi rhuketela, loko va mi xanisa ni ku mi lumbeta hi mavunwa layo tala hikwalaho ka mina. Tsakani, mi tsakisisa, hikuva hakelo ya n’wina i yikulu ematilweni; naswona va xanisise sweswo vaprofeta lava a va ri kona, n’wina mi nga si va kona.’” (Matewu 5:10-12) Nhlamulo leyi fanaka yi tsariwile eka Mintirho 5:40, 41: “Va vitanile vaapostola ni ku va nyiketa leswaku va biwa hi minkhavi, va va lerisa leswaku va nga tshuki va dyondzisa hi vito ra Yesu, kutani va va ntshunxa. Loko va ri vona, va huma ehubyeni va tsakile, hikuva a va kumiwile va ri lava fanelaka ku soriwa hikwalaho ka vito ra Yesu.”
Laha U Byalaka Swiluva A Ku Mili Mitwa
Tata misava ya mianakanyo ya wena hi timbewu to xonga ni kungu lerinene; u nga siyi ndhawu ya timbewu ta ku hela matimba ni xivundza. (Ringanisa Vakolosa 3:2; 4:2.) Xana swa nonon’hwa ku swi endla? Ehansi ka swiyimo swo karhi swi tikomba swi nga koteki. Muphati un’wana u te: “Laha u byalaka swiluva, . . . a ku mili mitwa,” leswi na swona swi lava matshalatshala ni ku tiyimisela hi matimba. Kambe swi nga endliwa, naswona swa karhi swa endliwa.
Teka xikombiso xa Laurel Nisbet. U ngheniwe hi nkhwanyano wa swirho naswona loko a ri ni malembe ya 36 hi vukhale a a tshama eka muchini lowu pfunaka ku hefemula, laha a nga etlela kona hi nhlana ku ringana malembe ya 37. Leswi a a lamarile ku sukela enhan’wini ku ya ehansi, a a kota ku fambisa nhloko ntsena. Eku sunguleni a a hele matimba swinene. Kutani, endzhaku ka siku a ri karhi a titshandza, u ehlekete leswaku, ‘Sweswo se swi ringene!’ A ri ni vana vambirhi lava a fanele ku va kurisa ni nuna loyi a fanele ku n’wi khathalela. U sungule ku pfuxa vutomi byakwe; u dyondze ku hlayisa kaya rakwe hambi a ri eka muchini lowu pfunaka ku hefemula.
Vurhongo a byi nga khomi eka Laurel. Xana tiawara ta vusiku a a endla yini ha tona? Xana a a va ni xivundza? Doo. U khongele eka Yehovha, Tata wakwe wa le tilweni. U khongelele ku kuma matimba, a khongelela vamakwavo va xinuna ni va xisati va Vakreste, naswona u khongelele tindlela ta ku nyikela vumbhoni eka van’wana hi Mfumo wa Xikwembu. U endle tindlela to chumayela naswona u hlamarise vo tala hi ku nyikela ka yena vumbhoni hi vito ra Yehovha. A nga xi pfumelelanga xivundza leswaku xi byala mitwa; a a khomekile hi ku hlakulela swiluva.
Sweswo swi ve tano ni le ka murhumiwa wa Watch Tower, Harold King. Tanihi leswi a a gweviwe ku koka malembe ya ntlhanu ekhotsweni leri nga roxe ra le China, a a ta khomiwa hi xivundza lexikulu. Hambi swi ri tano, u papalate ku hela matimba, naswona hi ku tiyimisela ka yena u anakanye nchumu wun’wana. Endzhaku u wu hlamusele hi ndlela leyi:
“Ndzi hlele nongonoko wa ntirho wo ‘chumayela.’ Kambe xana munhu a nga chumayela mani loko a ri ekhotsweni leri nga roxe? Ndzi kunguhate ku endla tidyondzo leti faneleke ta Bibele hi swilo leswi a ndzi swi tsundzuka kutani ndzi chumayela vanhu lava ndzi va ehleketaka. Kutani ndzi sungule ku endla onge hi loko ndzi ri entirhweni wo chumayela, ndzi gongondza enyangweni lowu ndzi nga wu voniki kutani ndzi nyikela vumbhoni eka n’wini wa muti loyi ndzi nga n’wi voniki, ndzi endzela makaya yo tala ka ha ri mpundzu. Hi ku famba ka nkarhi, hi miehleketo ndzi hlangane na Manana Carter loyi a nga komba ku tsakelanyana, naswona endzhaku ka maendzo yo tala yo vuyela hi hlele ku va ni dyondzo ya nkarhi na nkarhi ya Bibele. Eka dyondzo leyi hi hlanganise tinhloko-mhaka ta buku leyi nge ‘Let God Be True,’ hi laha a ndzi ti tsundzuka ha kona. Hinkwaswo leswi a ndzi swi endla ndzi vulavulela ehenhla, kutani ku twakala ka swona a ku ya ku swi nghenisa emianakanyweni ya mina.”
Magidi-gidi ya Timbhoni ta Yehovha leti khotsiweke etikampeni ta nxaniso ta Hitler a va ta va va ntshunxiwile loko a va tshike ripfumelo ra vona. A hi vangani lava ri tshikeke. Magidi ya vona va fe va tshembekile—van’wana va lo dlayiwa, van’wana va dlayiwe hi vuvabyi ni ku sika hi ndlala. Mbhoni yin’wana leyi khotsiweke—i Josef vito rakwe—a a ri ni vamakwavo vambirhi eka tikampa tin’wana. Un’wana u sindzisiwe ku etlela hi xikosi a languta xikero loko xi ehla xi tsema nhloko yakwe. Josef u hlamuserile: “Loko van’wana ekampeni va twa leswi va tlangele mina. Langutelo ra vona lerinene ri ndzi khumbile swinene. Ku tshama hi tshembekile a swi ri swa nkoka eka hina ku tlula ku pona.”
Makwavo wakwe lowun’wana, loko a ri emahlweni ka ntlawa wo duvula, va n’wi vutisile loko a lava ku vula swo karhi. U kombele ku endla xikhongelo, kutani va n’wi pfumelela. A xi tele hi marito lama terisaka vusiwana ni ntsako lowu humaka embilwini lerova loko va byeriwa leswaku va duvula, a nga kona ni un’we la nga swi endla. Va tlhele va byeriwa nakambe, kambe va lo duvula kan’we ntsena, a biwa emirini. Hi ku hlundzuka, mukongomisi u teke xibalesa xa yena kutani a n’wi hetisa.
Lexi Xi Nga Endlaka Vutomi Byi Va Ni Xikongomelo Hakunene
Timhaka leti hinkwato a ti khumba ku va ni ripfumelo leri tiyeke eka Xikwembu. Loko hinkwaswo swi ringetiwile kambe swi tsandzeka, nkarhi hinkwawo swa koteka ku hlula xivundza ivi u endla vutomi lebyi a byi nga vuli nchumu byi va ni xikongomelo. Vutomi byo tala lebyi tekiwaka byi ri ni xikongomelo hi ndlela ya misava kahle-kahle a byi na xona. Ha yini swi ri tano? Hikuva va hetelela va file, va tlhelela entshurini, va rivaleka, va nga siyanga nchumu lexi xi nga xa nkoka evanhwini. Swi fana ni leswi vuriwaka hi Eklesiasta 9:5: “Hikuv̌a la’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu, kambe v̌a nga ka v̌a nga ha v̌i na hakelo e misav̌eni, hikuv̌a ku ṭunḍušiwa ka v̌ona ku riv̌ariwile.” Vutomi hinkwabyo lebyi ku vuriwaka leswaku byi ni xikongomelo, kambe byi nga fambisani ni swikongomelo swa Yehovha i vuhava.
Loko u languta matilo lama teleke tinyeleti, kutani u vona vukulu bya tilo ra ntima leri nga laha henhla, u titwa u nga ri nchumu. U twisisa ndlela leyi Davhida a a titwa ha yona loko a tsala a ku: “Loko nḍi hlalela matilo, e ntiro wa tintiho ta wena, ni ṅhweti, ni tinyeleti leti u ti lungiseke; ndzi ku: Munhu wa-ku-fa [i] yini leŝaku u ṅwi anakanya? Ni ṅwana wa munhu, leŝaku u ṅwi [hlayisa, NW] šana?” Solomoni n’wana wa Davhida u avanyise mintirho ya vanhu, a ku, “hikwaŝo i ŝa hav̌a,” kutani a gimeta a ku: “A hi yingiseni makumu ya timhaka hikwato: Tšhav̌a Šikwembu, u hlayisa milawu ya šona, hikuv̌a hi yona fanelo hikwayo ya munhu.”—Pisalema 8:3, 4; Eklesiasta 12:8, 13.
Kutani, eku heteleleni, xana munhu la nga ni xivundza kumbe un’wana ni un’wana, u endla njhani leswaku vutomi byakwe byi va ni xikongomelo? U hanya vutomi byakwe hi ku chava Xikwembu, a yingisa milawu ya Xikwembu. Loko a endla sweswo a nga faneleka eka swikongomelo swa Xikwembu, Muvumbi wa vuako lebyi lebyikulu, kutani a va xiphemu xa lunghiselelo rero ra hi masiku.
Loko Xikwembu Xi Ri Na Wena, A Wu Wexe
Mbhoni ya Yehovha yo tshembeka ya le Afrika, endzhaku ko tiyisela nxaniso wo biha naswona yi titwa yi hele matimba, yi vule leswaku hambi loko vuxaka bya yona ni vanhu byi tsandzekile, a nga ri swakwe. U tshahe Pisalema 27:10: “Hambi loko tatana na manana v̌a nga nḍi ṭhika, Yehova o ta nḍi rola.” Yesu u titwe hi ndlela leyi fanaka. “Vonani, nkarhi wa ta, ni sweswi wu fikile, lowu mi nga ta hangalaka ha wona, un’wana ni un’wana a tlhelela ekaya ka yena, mi ndzi siya ndzi ri ndzexe; hambiswiritano a ndzi ndzexe, hikuva Tatana ú na mina.”—Yohane 16:32.
Yesu a a nga chavi ku va yexe. Hakanyingi a tilavela ku va yexe. Loko a ri yexe, a a nga ri na xivundza. A a amukela moya wa Xikwembu naswona u titwe a ri kusuhi na xona loko a rhendzeriwe hi swivumbiwa swa xona. Minkarhi yin’wana a a papalata ku va swin’we ni vanhu leswaku a va ni Xikwembu. U ‘tshinele eka Xikwembu; Xikwembu xi tshinele eka yena.’ (Yakobo 4:8) Handle ko kanakana a a ri munghana lonkulu wa Xikwembu.
Munghana loyi a fanaka ni loyi Matsalwa ma n’wi hlamuselaka tanihi nchumu wa risima. (Swivuriso 17:17; 18:24) Hikwalaho ka ripfumelo rakwe leri heleleke eka Yehovha Xikwembu ni ku n’wi yingisa hi ku helela, Abrahama “ú vuriwile nakulobye wa [Yehovha].” (Yakobo 2:23) Yesu u byele valandzeri vakwe a ku: “Mi vanakulorhi loko mi endla leswi ndzi mi lerisaka swona. A ndza ha mi vuri malandza, hikuva nandza a nga tivi lexi n’wini wa yena a xi endlaka; kambe ndzi mi vurile vanakulorhi, hikuva ndzi mi tivisile hinkwaswo leswi ndzi swi tweke eka Tata wa mina.”—Yohane 15:14, 15.
Leswi va nga ni vanghana vo fana na Yehovha Xikwembu na Kreste Yesu, xana lava va nga ni ripfumelo va nga tsandzeka njhani ku hlula xivundza?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 28, 29]
Xikhongelo ni mintirho yin’wana swi nga ku pfuna ku papalata xivundza
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Mintokoto ya Harold King ni magidi man’wana ya Timbhoni ta Yehovha etikampeni ta nxaniso yi kombisa leswaku ku va ni ripfumelo eka Xikwembu swi nga hlula xivundza ehansi ka swiyimo swo nonon’hwa
[Xihlovo Xa Kona]
U.S. National Archives photo