Ha Yini Vanhu Vo Tala Swonghasi Va Ri Ni Xivundza?

NAMUNTLHA vanhu vo tala va ni xivundza. Xivundza xi khoma vanhu va tinxaka hinkwato, lavakulu ni lavatsongo, va swiyimo ni vukhongeri byo hambana-hambana. Xana u tshama u va ni xivundza? Xana u ni xivundza sweswi? Entiyisweni, hinkwerhu hi tshame hi titwa hi lava vanghana—hi lava munhu la nga hi yingisaka, la nga hi chavelelaka kumbe hambi ku ri ku twisisa ndlela leyi hi titwaka ha yona, ndlela leyi hi ehleketaka ha yona ni ku twisisa vumunhu bya hina. Hi lava munhu la twelanaka na hina.

Kambe, a swi vuli leswaku loko hi ri hexe hi va hi ri ni xivundza. Munhu a nga ha va swakwe nkarhi wo leha, a ri karhi a swi tsakela leswi a swi endlaka, a nga twi xivundza. Hi hala tlhelo, ku ni lava va nga swi kotiki ku va swavo. The American Heritage Dictionary yi ri: “Ku va wexe swo vula ntsena leswaku a wu na vanhu van’wana, kambe a swi vuli leswaku a wu tsakanga. . . . Ku va ni xivundza swi vula leswaku munhu wa swi vona leswaku u lava ku va ni vanhu van’wana . . . Ku dlayiwa hi xivundza swi vula leswaku munhu u swi vona kahle leswaku u lava vanghana,” hileswaku, munhu u ni gome, wa rila. Mbilu ya munhu yi lava ku chaveleriwa hi vunghana bya xiviri ni lebyi nga ni rirhandzu leswaku yi ta tsaka nakambe. Xo hetelela, ku va swaku swi hlamuseriwa tanihi xiyimo lexi “hakanyingi xi fambisanaka ni xivundza ni ku dlayiwa hi xivundza . . . Hakanyingi, swi vula ku va munhu a tshamisiwe a ri swakwe hi ku swi rhandza.”

Ku va ni xivundza swa vava swinene. Munhu u titwa a ri xikamba. A nga ri na vuxaka ni vanhu van’wana. Hi nga ha tsana hi tlhela hi fikeriwa hi ku chava. Xana u tshame u titwa hi ndlela yoleyo? I yini lexi vangaka xivundza?

Swiphiqo ni swiyimo swin’wana swi nga ha twisa vanhu ku vava. Kumbexana u titwa u bakanyiwile hi tintangha ta wena hikwalaho ka ndlela leyi u langutekaka ha yona, hikwalaho ka rixaka kumbe vukhongeri bya wena. Ku cinca ka xiyimo—ku fana ni ku ya exikolweni lexintshwa, ku sungula ntirho lowuntshwa kumbe ku rhurhela endhawini yin’wana, edorobeni kumbe etikweni rin’wana—swi nga ha ku vangela xivundza hikuva u boheka ku siya vanghana va wena va khale. Ku feriwa hi vatswari kumbe munghana wa vukati swi nga vanga xivundza lexi nga ha tekaka nkarhi wo leha. Nakambe, loko hi ri karhi hi kula, hi sungula ku va ni vanghana lavantshwa, van’wana va hunguteka kumbe ku nyamalala.

Ku nghenela vukati a hi minkarhi hinkwayo swi tiyisekisaka leswaku a hi nge vi na xivundza. Ku nga twisisani kumbe ku nga hanyisani kahle swi nga ha vanga ntshikilelo lowu nga endlaka leswaku munhu a nga ha tivi timhaka takwe naswona swi nga ha endla leswaku a nga rhandzi ku va ekusuhi ni munghana wakwe wa vukati ni vana. Kambe, ehandle ka xivundza lexi vangiwaka hi ku fa ka munhu loyi u n’wi rhandzaka, ku dlaya vukati kumbe ku tihambanisa ni vanhu van’wana hi ku kongoma kumbe hi tlhelo ra mintlhaveko, ku ni xivundza xin’wana lexi nga hi khumbaka swinene. Xivundza lexi xi va kona loko vuxaka bya hina ni Xikwembu byi tsana kutani hi titwa hi ri ekule na xona.

Xana u tshame u langutana ni xin’wana xa swiyimo leswi hlamuseriweke laha henhla? Xana u nga swi kota ku langutana ni xivundza?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 4]

Ku cinca ka swiyimo swin’wana evuton’wini, ku ya exikolweni lexintshwa, ku lahlekeriwa hi munghana wa vukati, swi nga vanga xivundza