Vantswa Va Vutisa . . .

Ha Yini Ndzi Nyuhele Hi Ndlela Leyi?

“Ndzi titwa ndzi nyuhele ku dlaya, hambi swi ri tano loko ndzi languta eka tichati leti kombaka ku nyuhela ni ntiko lowu ringaneleke ndzi kuma leswaku, hi ku ya hi tona a ndzi nyuhelanga ngopfu.”—Patti.

“Ku nyuhela . . . swi hunguta xindzhuti xa wena swi ku yisa ehansi swinene. Ndzi sungule ku nyuhela ngopfu ku sukela loko ndzi ri eka ntangha mune . . . Kutani ndzi sungule ku hlekuriwa.”—Judd.

NTIKO. I nchumu lowu karhataka vantshwa van’wana swinene ngopfu-ngopfu eka vanhwanyana. Loko ntlawa wun’wanyana wa vanhwanyana lava nghenaka xikolo va kambisisiwile, 58 wa tiphesente ta vona a va tivona va nyuherile.

Hi ku ya hi nkambisiso wa le United States, 34 wa tiphesente ta vanhwanyana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nga nyuhela ngopfu a va tirhisa tiphilisi ku hunguta ntiko wa vona. Kwalomu ka un’we eka mune va tshembe ku hlanta loko va heta ku dya! The New Teenage Body Book loko yi vika hi nkambisiso wun’wana yi ri: “Lexi hlamarisaka, kwalomu ka hafu ya lava nga ni malembe ya kaye ni kwalomu ka 80 wa tiphesente ta lava nga ni malembe ya khume kumbe khume-n’we a va dya hi ku ringanisela. Kwalomu ka tiphesente ta 70 ta vanhwanyana lava nga exikarhi ka malembe ya khume-mbirhi ku ya ka khume-tsevu a va ringeta ku hunguta ntiko—naswona 90 wa tiphesente ta lava nga ni malembe ya khume-nkombo a va dya hi ku ringanisela.”

Xitayele Xa Ku Va Wo Lala

Hi malembe xidzana yo tala, ku nyuhelanyana loku ringaneleke a ku langutiwa ku ri kunene eka vavanuna ni vavasati. Kambe hi va-1920 fexeni ya le United States yi hundzuke hi ndlela leyikulu ngopfu. Miri wo lala wu hundzuke nchumu lowu nge fexenini. Makume ya malembe endzhaku, ku lala ka ha ri nchumu lowu nge fexenini. TV ni timagazini na swona swi hoxe xandla ku kurisa langutelo ra vunavetisi bya vutlharhi lebyi yaka byi engeteleka lebyi kombisaka vavanuna ni vavasati va vanavetisi lavo lala. Naswona vanavetisi a va na mhaka ni leswaku vo tala va vanhu lava vo lala va tisikisa swinene leswaku va tshama va ri hi ndlela yoleyo! Timiliyoni ta vantshwa (ni vanhu lavakulu) va leteriwile hi ndlela ya vutlhari swinene leswaku vumbhurhi byi fambisana ni ku lala. Kutani ke, a swi hlamarisi leswaku vantshwa lava nga lalangiki ngopfu hi ntolovelo va tivonaka va nyuherile naswona va nga sasekanga.

Ntshikilelo wa tintangha a wu pfuni na wona. Hakanyingi vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nyuheleke va tshamela ku hlekiwa, va hlekuriwa naswona va hlawuriwa, leswi swi va vangele leswi mutsari un’wana a swi hlamuseleke tanihi “nxaniso lowukulu wa miehleketo”—nxaniso lowu nga tshamaka wu ri kona munhu a kondza a kula.

I Mani La Nge U Nyuherile?

Lexi tsakisaka, mhaka ya leswaku hakunene u nyuherile kumbe e-e a yi yi hi leswaku u languteka njhani loko u ambale swiambalo swo hlambela—hi ku ya hi langutelo ra vativi va ta mirhi. Hi ntolovelo vadokodela va vula leswaku munhu u nyuhele ngopfu loko a hundza mpimo lowu n’wi faneleke hi 20 wa tiphesente. Hambi swi ri tano, tichati ta mpimo lowu tolovelekeke wa ku leha ni ku tika, ti endliwa hi ku ya hi avhareji, naswona ti kombisa mpimo lowu ringanyeteriweke kunene wa leswaku munhu la hanyeke kahle u fanele a tika ntiko muni. Xisweswo vadokodela van’wana va vona swi antswa ku pima vunyuheri ku nga ri hi ntiko wa munhu ntsena, kambe ni leswaku mpimo wa mafurha lama nga lavekiki wu tanihi kwihi. Hi ku ya hi A Parent’s Guide to Eating Disorders and Obesity, “mafurha ma fanele ya endla 20 ku ya ka 27 wa tiphesente ta nyama eka vavasati na 15 ku ya ka 22 wa tiphesente ta nyama eka vavanuna.”

Vakambisisi van’wana va pfumela leswaku ko va vantshwa va nga ri vangani ntsena lava hakunene va nga nyuhela ku hundza mpimo. Hi ku ya hi langutelo ra ta rihanyo, swi nga ha endleka leswaku ku hava xivangelo xa leswaku wena u hunguta ntiko. Eka nkambisiso lowu boxiweke eku sunguleni, ku tlula hafu ya vanhwanyana lava vutisiweke a va tivona onge va tika ku tlula mpimo, kambe ko va 15 wa tiphesente ntsena ta lava hakunene a va ri tano.

Ha Yini Ndzi Languteka Hi Ndlela Leyi?

Leswi swi nga ha ku chavelela switsongo loko u tilanguta exivonini; u nga ha va u ri ni miri lowu u wu langutaka wu bihile. Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u ririle: “Ndzi navela ku hunguta ntiko, ndzi lehanyana, ivi ndzi va na miri lowu langutekaka kahlenyana.”

Hambi swi ri tano, tsundzuka leswaku u le ka kondlo-a-ndzi-dyi, miri wa wena wu hundzuka-hundzuka hi xihatla. Dok. Iris Litt wa hlamusela: “Hinkwavo vafana ni vanhwanyana hi ntumbuluko va engetela ntiko loko va ri enkarhini wa ku rhumbuka ka vuntshwa. Kambe hambi leswi vafana va vaka ni tinyama to tala, vanhwanyana va va ni mafurha lama engetelekeke. Hi nkarhi wa ku rhumbuka, nhwanyana u engeteleka mafurha ku suka eka nhungu wa tiphesente—ku nga mpimo lowu vana va rimbewu rin’wana ni rin’wana va nga na wona loko va ri swihlangi—ku ya eka tiphesente ta 22 ta mafurha ya miri. Hi nkarhi lowu fanaka, ku hundzuka ka xivumbeko xa miri ku hoxa xandla eka ntiko lowu vanhwanyana va wu engetelaka. Vafana va va ni makatla lama anameke, kasi vanhwanyana va kula swisuti.” Ku hundzuka loku ku teka nkarhi. Kambe nhwanyana wa malembe ya 11 kumbe ya 12 a nga hundza nkarhi wa ku rumbuka a va n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi la nga ni xivumbeko lexinene. Kumbexana swi nga vi tano.

Loko swi ve tano eka wena, swi nga ha endleka leswaku hi ndlela yo karhi swi vangiwe hi xitekela lexi u nga na xona hi ntumbuluko eka vatswari va wena. Vadokodela van’wana va pfumela leswaku, muvala wa nhlonge ya wena, misisi ya wena, ni ku leha ni swivumbeko swa miri wa wena swi “ṭariwile hikwa[s]wo e bukwini,” wa ha ri ekhwirini hi ku ya hi nawu wa xitekela, hi laha mupisalema a tsaleke ha kona. (Pisalema 139:16) Ebukwini yakwe The Weighting Game, Dok. Lawrence Lamb u vula mhaka leyi fanaka ni leyi mupisalema a huhuteriweke ku yi tsala: “U velekiwe ana swi tsariwile leswaku u fanele ku tika ntiko wo tanihi kwihi, ni leswaku u fanele u va ni mafurha yo tanihi kwihi, loko u ri karhi u kula.”

Minkambisiso yi tiyisise ku hoxa xandla ka xitekela eka xivumbeko xa miri. Vana lava nga lo candzatiwa va va ni swivumbeko swa miri leswi fanaka ni swa vatswari va vona va xiviri, ku nga khathariseki leswaku vatswari lava nga va candzata va ni swivumbeko swihi. Naswona tanihi leswi mahahlwa ma nga ni xitekela lexi fanaka, a swi hlamarisi loko mahahlwa ma tika hi ndlela leyi ringanaka.

Xana leswi swi vula yini eka wena? Hi xikombiso, a hi nge vatswari va wena ha vambirhi va nyuhele ku hundza mpimo. Kutani na wena u na tiphesente ta 80 ta leswaku u nyuhela ku hundza mpimo. Tiphesente teto ti nga hungutiwa hi le xikarhi loko ku ri un’we ntsena wa vatswari va wena la nga nyuhela ku hundza mpimo. Vutiolori ni swakudya swi nga ku pfuna ku fikela eka mpimo wo karhi ntsena. Kambe ngopfu-ngopfu, hi khomelela eka swivumbeko swa mimiri ya hina. Loko u ri mulaleni, hi ntumbuluko u larile naswona marhambu ma vonaka. Kambe loko xitekela xa wena xi vula leswaku u ta va xifofoloti—munhu wa xivumbeko xa xirhendzevutananyana naswona u ri na mafurha yo talanyana—kahle-kahle a wu nga endleriwanga ku va wo lala. Hambi loko u landza ntiko wa wena hi ku ya hi ta mirhi, u ta vonaka u tika ku tlula leswi u nga swi lavisaka swona.

Ku Eneriseka Hi Miri Wa Wena

Xana swi heta matimba? Kumbexana. Kambe mahungu yo tsakisa hi leswaku Yehovha Xikwembu u tumbuluxe mpatswa wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha, va hetisekile exivumbekweni. Hambi leswi va nga hundzuka lava nga hetisekangiki ivi va hundzisela ku nga hetiseki koloko eka vana va vona, Xikwembu xi ta endla leswaku nchumu wun’wana ni wun’wana lowu hoxeke lowu tekeleriweke hikwalaho ka ku nga hetiseki wu ta lulamisiwa emisaveni leyintshwa yo lulama.—Yobo 14:4; Varhoma 5:12; 2 Petro 3:13.

Tsundzuka milawu ya vumbhuri yi nga ha va nchumu lowu laviwaka hi vanhu hinkwavo ni nchumu lowu u wu lavaka wena hi wexe. Xisweswo, leswi swi langutiwaka swi sasekile swa hambana emisaveni hinkwayo, naswona swi nga ha cinca hi ku famba ka nkarhi. Kutani ha yini u “pfumelela misava leyi ku rhendzeleke yi ku endla u fana na yona”? (Varhoma 12:2, Phillips) Ha yini u landza mimpimanyeto ni mavonelo ya yona lama hakanyingi ma humeke endleleni?

A ku na xivangelo xa ku titsongahata kumbe ku khomiwa hi gome hikwalaho ka leswi u nga lalangiki. Xikwembu a xi yi hi ku leha kumbe xivumbeko xa miri. Bibele yi ri: “V̌anhu v̌a languta ngohe, kambe Yehova o languta mbilu.” (1 Samuwele 16:7) Ina, nchumu-nkulu eka Xikwembu i “vumunhu . . . lebyi nge xihundleni xa mbilu”—ku nga ri mpimo wa swisuti kumbe masenge ya wena. (1 Petro 3:4) Naswona loko u tsaka, u ri ni musa, u hanana, naswona u khathalela van’wana, vanhu hi ntolovelo va ta kokeleka eka wena.

Leswi a swi vuli leswaku a ku na lexi u nga xi endlaka ku antswisa ndlela leyi u langutekaka ha yona. Kambe loko u nga yi rhandzi ndlela leyi u langutekaka ha yona hi laha ku heleleke, a wu fanelanga u xanisa miri wa wena hi mixaka yo karhi ya swakudya. Kumbexana u lava ntsena ku xiya swiambalo ni mivala leyi u yi ambalaka, ku hlawula swiambalo ni mivala leyi sivaka leswi u swi langutaka swi ri swihoxo swi nga ku pfuna swinene.

Ku nga khathariseki sweswo, u nga ha vona onge a swi ta antswa swinene loko wo hungutanyana ntiko. Kumbe u nga ha va ni xiphiqo xa xiviri hi ku nyuhela ngopfu naswona u lava ku hunguta ntiko ku nga ri leswaku u languteka ku antswa kambe hikwalaho ka swivangelo swa rihanyo. Leswaku sweswo u nga swi endlisa ku yini hi ndlela leyi sirhelelekeke ku ta nhloko-mhaka ya xihloko xerhu lexi landzelaka.

[Bokisi leri nga eka tluka 19]

“Ndzi Lale Ngopfu”

A hi vantshwa hinkwavo lava pfumelaka leswaku ku lala i nchumu lowunene ngopfu. “Ndzi mufana wa malembe ya 15 wo lala naswona minkarhi hinkwayo ndza hlekuriwa,” ku vilela Mark lontsongo. Hakanyingi ku lala i nchumu lowu vangiwaka hi ku rhumbuka ka vuntshwa. Miri lowu kulaka wu dya tikhilojulu to tala swinene. Muntshwa a nga ha tshama a larile ku fikela loko nkarhi wa ku kula wu yima. Xitekela xi hoxa xandla na xona. I ntiyiso, vuvabyi kumbe ku nga tirhi kahle ka tihomoni na swona swi nga vanga ku lala loku tlulaka mpimo, kutani etimhakeni to tano ku laveka vonelo ra dokodela. Mpfuno wa lava nga ni vutivi hi ku fanana wa ha fanela eka vantshwa lava tshikaka ku dya hikwalaho ka leswi va nga ni gome kumbe va nga ni swiphiqo swa ku nga dyi kahle tanihi ku titsona swakudya loku hundzeletiweke.

Ku nga khathariseki leswaku swi vangiwa hi yini, loko u anakanya leswaku u lale ngopfu, lava mavonelo ya dokodela. Swi nga ha endleka leswaku u ta boheka ku pfumela—kumbexana hambi ku ri ku dyondza ku rhandza—ndlela leyi u langutekaka ha yona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Vo tala va anakanya leswaku va nyuhele ngopfu hikuva a va na xivumbeko lexi fanaka ni xa vanavetisi va fexeni lava humaka eka timagazini